'Storing bij tapgesprek Teeven-Van Rey mogelijk opzet'

- Hoogleraar Van Koppen: meer steun voor scenario dat iemand stekker eruit trok
- Geheime leverancier tapsysteem eerder beticht van spionage voor Mossad

De storing in het afluistersysteem van de politie waarbij in 2012 het telefoongesprek tussen VVD-politici Fred Teeven en Jos van Rey verloren ging, is mogelijk opzettelijk veroorzaakt. Hoogleraar rechtspsychologie Peter van Koppen zegt zaterdag (6 juni) in radioprogramma Argos dat op basis van de beschikbare informatie het meest voor de hand ligt dat ‘iemand op het moment suprême de stekker eruit heeft getrokken’.

Uit onderzoek van Argos blijkt ook dat de geheime leverancier van het tapsysteem waarin de storing plaatsvond, het omstreden afluisterbedrijf Verint is. Dit Amerikaans-Israëlische concern is in het verleden meerdere keren beschuldigd van spionage, onder andere in Nederland.

Van Koppen en hoogleraar computerbeveiliging Bart Jacobs pleiten in Argos voor nieuw en grondiger onderzoek naar de zaak.

"De rol van de leverancier in deze zaak draagt volgens hoogleraar Van Koppen bij aan de mogelijkheid dat opzet in het spel is"

Leverancier Verint blijkt in de kwestie van de Teeven-tap in 2012 als enige op de hoogte te zijn geweest van de storing in het tapsysteem. Het bedrijf meldde het voorval om onduidelijke reden destijds niet aan de politie en startte de tapinstallatie opnieuw op zonder de politie daarvoor toestemming te vragen. Voor een herstart van het systeem is die toestemming vereist, omdat daarmee gesprekken verloren kunnen gaan. De politie hoorde pas over de storing toen de advocaat van Jos van Rey in 2013 aan de bel trok.

De rol van de leverancier in deze zaak draagt volgens hoogleraar Van Koppen bij aan de mogelijkheid dat opzet in het spel is.

Van Koppen schreef een wetenschappelijk werkstuk over de kwestie, waarin hij twee mogelijke scenario’s tegen elkaar afzet: 1. er is sprake geweest van een spontane storing en 2. het tapsysteem is doelbewust uitgezet. Hij baseerde zich daarbij onder meer op informatie van de advocaat van Van Rey en het rapport van de Auditdienst Rijk (ADR), die in opdracht van het ministerie van V&J de tapfaciliteit en de storing van september 2012 onderzocht.

‘Op het materiaal dat er nu ligt, zitten er aan het scenario het is een spontane storing geweest wel een aantal heel vreemde dingen’, zegt Van Koppen in Argos. ‘Er is geen proces verbaal opgemaakt, er is geen melding gedaan, de leverancier van het tapsysteem heeft het systeem gereset. Formeel moeten de leverancier toestemming aan de politie vragen om het systeem te resetten, want het resetten zorgt ervoor dat een heleboel gegevens verloren gaan. Die toestemming is niet gevraagd. Dat zijn allemaal gegevens die beter passen bij een scenario er is doelbewust iets gedaan in plaats van een scenario er is toevallig een storing geweest.

Fred Teeven, inmiddels Tweede-Kamerlid voor de VVD, heeft niet gereageerd op vragen van Argos. Uit het vertrouwelijke verslag van zijn gesprek met de rechter-commissaris in de corruptiezaak tegen Jos van Rey blijkt dat hij niets wilde zeggen over de storing. Teeven beriep zich erop als staatssecretaris niet politiek verantwoordelijk te zijn voor de storing. Bovendien zou hij er niets van weten.

Tijdens de storing van 20 september 2012, die vijftig minuten duurde, ging het tapsysteem voor ‘spraak’ volledig plat. Daardoor gingen de gespreksgegevens van ongeveer 1800 taps verloren, waaronder het veelbesproken telefoontje tussen Teeven en Van Rey over een kandidaat voor het burgemeesterschap van Roermond. Van Rey werd wegens verdenking van corruptie afgeluisterd door de politie.

In een rapport van 31 pagina’s beschrijft de ADR wat er tijdens de storing in de tapcentrale is gebeurd. De auditors kregen van het ministerie van V&J een nauw omschreven opdracht mee. Zo mocht het rapport onder meer geen conclusies bevatten. In het stuk staat onder meer dat de ADR de exacte oorzaak van de storing niet heeft kunnen achterhalen. Ook melden de onderzoekers dat de leverancier van het tapsysteem (Verint) vanwege bescherming van bedrijfsgeheimen heeft geweigerd om zijn logboekgegevens over een storing op die dag vrij te geven.

Hoogleraren Van Koppen en Jacobs vinden dat het rapport veel te veel vragen open laat en pleiten voor nieuw onderzoek.

Computerdeskundige Jacobs vindt het onacceptabel dat de leverancier informatie mag geheimhouden, zegt hij in Argos. ‘Het tappen – een heel ingrijpend proces in een democratische rechtstaat – wordt door de Nederlandse overheid uitbesteed aan een privébedrijf. Dat kan, om technische redenen. Maar dan zou je verwachten in zo’n gevoelig proces dat de overheid eist dat hier absolute transparantie betracht wordt. En dat zo’n bedrijf vertelt wat er aan de hand is, bij incidenten. Dat vind ik nog het meest opvallende, dat het bedrijf zegt: wij weten van het incident maar wij vertellen u gewoon niet wat er aan de hand is. En dat het bedrijf daarmee wegkomt.’

"Het bedrijf was ook de enige verdachte bij het afluisterschandaal in de Europese Unie dat in 2003 naar buiten kwam."

Verint kwam in 2002 in het nieuws na aantijgingen van (anonieme) politiebronnen dat afgeluisterde gesprekken via het bedrijf (dat toen opereerde onder de naam Comverse) werden weggesluisd naar de Mossad, de Israëlische geheime dienst. De Tweede Kamer eiste hierover opheldering van toenmalig minister Remkes van Binnenlandse Zaken. Die liet destijds weten dat hij de Kamer hierover slechts kon informeren via de parlementaire commissie voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten, die besproken zaken geheim moet houden.

Het bedrijf was ook de enige verdachte bij het afluisterschandaal in de Europese Unie dat in 2003 naar buiten kwam. Enkele Europese delegaties en vergaderzalen in het Justus Lipsius-gebouw in Brussel bleken te worden afgeluisterd. De illegale tapsystemen zijn waarschijnlijk al bij de bouw aangelegd. De vertaalsystemen waarmee getapt werd zijn geïnstalleerd door Verint (toen nog Comverse).

In 2009 kwam het bedrijf, inmiddels Verint genaamd, opnieuw in opspraak. NRC Handelsblad meldde toen dat de politie geen idee had hoe de tapleverancier de afgeluisterde gesprekken tussen advocaten en verdachten verwijderde. Die gesprekken kunnen ook worden getapt maar de politie mag die niet afluisteren of bewaren. Hoe dit verwijderen precies gebeurde, bleek bedrijfsgeheim, wat de politie jarenlang verzweeg.

"Alleen schrijven de auditors dat ook de verwerkingscomponent offline was. En de back-up van die component eveneens. Zonder daarvoor een verklaring te geven"

Volgens hoogleraren Van Koppen en Jacobs heeft de auditdienst in haar rapport veel zaken niet uitgezocht en blijft ze het antwoord schuldig op essentiële vragen als: waardoor is de storing veroorzaakt en waarom heeft de leverancier nooit iets gemeld?

Van Koppen: ‘Het is een soort vaag rapport dat goede onderzoekers niet zouden mogen schrijven. Je begint namelijk in een goed rapport te vertellen: dit zijn mijn bronnen. Maar het blijft hier volslagen duister waar ze hun opmerkingen op baseren, met wie ze gesproken hebben, wat voor onderzoek ze gedaan hebben, hoe diepgaand dat onderzoek is geweest.’

Bovendien grossiert het rapport volgens de hoogleraren in onduidelijkheden en tegenstrijdigheden. Zo begrijpt computerexpert Jacobs niet waarom het hele tapsysteem tijdens de storing opnieuw is opgestart. De storing deed zich immers voor in een specifiek deel van het tapsysteem: de opslagcomponent, de plek waar de gesprekken worden opgeslagen. Officieel kan de andere component, de verwerkingseenheid waar de gesprekken binnenkomen, het probleem van een storing opvangen, want die beschikt over een interne buffer. Jacobs: ‘Dus als die opslagcomponent uitvalt, kan het eigen tijdelijke geheugen van zo’n verwerkingscomponent het opvangen. Ik ga er dan ook van uit dat het gesprek tussen Teeven en Van Rey in ieder geval die buffer gehaald heeft.’

Alleen schrijven de auditors dat ook de verwerkingscomponent offline was. En de back-up van die component eveneens. Zonder daarvoor een verklaring te geven.

‘Dat begrijp ik niet’, zegt Jacobs. ‘Dat begrijp ik werkelijk niet. Want als alleen die opslag uitvalt, dan herstart je alleen die opslag. En dan kan vervolgens die buffer opnieuw leeglopen in die opslag. Dan hoef je geen gesprekken kwijt te zijn. Dus ik zit hier toch met een aantal raadsels. Hoe hebben die twee componenten nou precies samengewerkt? En een auditdienst die dit soort dingen niet goed uitwerkt, ja, dat verbaast me.’

De ADR heeft Argos laten weten dat zij alle onderzoeksvragen heeft kunnen beantwoorden en ze ‘geen concrete aanwijzingen’ heeft gevonden voor de aanname dat de storing door menselijk toedoen is veroorzaakt. De dienst zegt geen nader antwoord te kunnen geven op technische vragen over het tapsysteem, onder meer omdat deze informatie geheim is.

De minister van Veiligheid en Justitie meldt via zijn woordvoerder dat met het ADR-onderzoek ‘maximaal ingezet’ is om de aard en de oorzaak van de storing te achterhalen. De minister vindt dat over de zaak nu ‘voldoende bekend’ is.