Argos
'het stille succes van de NS' en het korte geheugen van de politiek.
Vorige week besloot een verontwaardigde Tweede Kamer om onderzoek te doen naar de problemen bij de NS. Vertragingen, overvolle treinen, materiaalstoringen,personeelstekort en steeds meer klagende reizigers.
Maar de NS maakt winst en steeds meer mensen reizen met de trein. Dat was toch precies de bedoeling van de verzelfstandiging van de Spoorwegen?
De automobilist moest gestimuleerd worden het Openbaar Vervoer te nemen. Wat wilden de politici eigenlijk bereiken met de verrzelftandiging van de NS? Waren de huidige problemen bij de NS niet te voorzien?
Argos over 'het stille succes van de NS' en het korte geheugen van de politiek.
------------
Argos over de problemen bij de NS, zoals de vele vertragingen en het tekort aan personeel en materieel, en de vraag in hoeverre deze een gevolg zijn van de verzelfstandiging van het bedrijf.
Vraaggesprekken hierover met Rob van Gijzel, Tweede Kamerlid voor de PvdA en Annelies Huygen, economisch juriste aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
Afgewisseld met historische radio- en televisiefragmenten waarin de geschiedenis wordt geschetst van de privatisering van de NS.
Bevat verder een impressie van een treinreis, waarin een vraaggesprek met een treinpassagier die een dagboek bijhoudt over de problemen die hij bij het reizen met de NS ondervindt.
----------
Inleidende teksten, waarschijnlijk niet compleet:
Aankondiging Argos:
Medewerkers van de Spoorwegen treffen voorbereidingen voor een landelijke actiedag op 21 december. Nu denkt u misschien dat de NS al wekenlang actie aan het voeren is maar dat is een misverstand, dat zijn de normale storingen, machinisten die zich verslapen hebben, conducteurs die hun pet thuis hebben laten liggen en dergelijke. Dat zijn dus geen acties want daar zijn geen eisen aan verbonden.
De actievoerders van de NS moeten daar bij het bedenken van de actievormen wel rekening mee houden. Anders valt het helemaal niet op. Wij denken aan harde acties in de vorm van het verkopen van louter railrunners of waarom zouden er kaartjes verkócht moeten worden op zo’n actiedag? Als de treinen gratis zijn tref je de reizigers tenminste niet. Tenzij de actie bedoeld om de reiziger uit de trein te jagen, natuurlijk.
Voor de redactie van Argos zou het een ramp zijn als de treinen op donderdag 21 december niet rijden. De redacteuren verplaatsen zich namelijk per trein. Gezien de vertragingen van de laatste weken mag het een wonder heten dat er überhaupt nog Argossen op de radio te horen zijn. Hoe moet dat nu met de uitzending van 22 december als er donderdag daarvoor tóch gestaakt wordt? De redactie van Argos heeft besloten geen enkel risico te nemen. Daarom kunt u nu alvast luisteren naar de Argos van 22 december.
Tekst 1
Overvolle treinen die veel te laat vertrekken, materiaal-storingen, personeelstekort, en steeds meer klagende reizigers. De problemen bij de Nederlandse Spoorwegen stapelen zich op. En dat is nu al voor de derde keer in vijf jaar het geval.
Vorige week vond er in de Tweede Kamer overleg plaats over het spoor. Aanleiding was de verlenging van het contract dat de overheid heeft met de spoorwegen die sinds 1995 een zelfstandig bedrijf geworden zijn. In de Kamer bleek dat de verontwaardiging bij alle partijen groot is. In het radioprogramma Met het Oog op morgen van vorige week donderdag werd verslag gedaan van het debat in de Kamer. De verontwaardiging van de Kamer werd onder andere geuit door woordvoerder Jacob Reitsma van het CDA
Tekst 2
De woorden van Reitsma werden ondersteund door Femke Halsema van GroenLinks
Tekst 3
“In feite is het niet anders dan broddelwerk” hoorde u nog net mompelen door Koos van den Berg van de SGP-fractie, en als die dat zegt dan moet je het als minister toch behoorlijk bont gemaakt hebben. De Kamer besloot vorige week het heft in eigen hand te nemen
Tekst 4
Het radio 1 journaal van vorige week donderdag.
Gek genoeg gaat het commercieel gezien gaat het beter dan ooit met de Spoorwegen. Het bedrijf heeft een groot eigen vermogen en de NS maakt de laatste jaren honderden miljoenen guldens winst. In de jaren voor de verzelfstandiging moest het bedrijf jaarlijks flink gesubsidieerd worden door de overheid. En het aantal treinreizigers groeit. Dat was precies de bedoeling van de verzelfstandiging van de Spoorwegen. De automobilist moest gestimuleerd worden het openbaar vervoer te nemen. En de NS moest een zelfstandige, efficiënte en rendabele onderneming worden.
In Argos kijken we vandaag terug op die beslissing om de NS te verzelfstandigen.
Wat wilden de politici met die verzelfstandiging bereiken? Waren de problemen bij de NS niet te voorzien? Is de politiek mede verantwoordelijk voor de huidige problemen bij de Spoorwegen?
Vandaag in Argos ‘het stille succes van de NS’ en het korte geheugen van de politiek.
Tekst 5
Een jonge vrouw dreigde van haar stokje te gaan in de bomvolle trein van Duivendrecht naar Weesp in maart vorig jaar. Het is de vaste trein van Herms Romijn, dokter in het AMC in Amsterdam.
In 1995 werden de Spoorwegen verzelfstandigd. Dit was een gevolg van de geest van privatisering die sinds eind jaren tachtig heerste in Nederland. Die opvatting werd in 1993 verwoord door de huidige voorzitter van de Sociaal Economische Raad, Herman Wijffels, die toen nog topman bij de Rabobank was.
Tekst 6
Het advies van Wijffels werd inderdaad opgevolgd door de regering. Op 29 september 1993 gaat de Tweede Kamer akkoord met de verzelfstandiging van de NS. Toenmalig minister Maij Weggen van Verkeer en Waterstaat schetste tijdens het debat in de Kamer het doel van de operatie.
Tekst 7
Een klantgerichte NS. Dat was het doel dat de minister voor ogen stond en een grote Kamermeerderheid steunde die opvatting. Een terugtrekkende overheid, dat was de mode. Afgeslankte, commercieel werkende bedrijven konden hun taken veel beter verrichten dan de logge overheid. Dat was ook de opvatting van minister Jorritsma, de opvolgster van Maij Weggen op Verkeer en Waterstaat. In de televisierubriek NOVA van juni 1996 reageert Jorritsma op de vraag of de trein de concurrentie met de auto wel aankan.
Tekst 8
Ook de leiding Spoorwegen stonden helemaal achter deze nieuwe stap. Woordvoerder Siepel droomde van mooie nieuwe horizonten in een tv-documentaire van de RVU in juli 1993.
Tekst 9
Een mooie toekomst, voorspelde woordvoerder Siepel. Dat commerciële, efficiënt werkende bedrijf veroorzaakt de problemen waarvan de huidige Kamerleden vinden dat het zo niet langer kan. Die problemen werden in 1993, toen de verzelfstandiging werd voorbereid, overigens door niemand voorzien. Het debat in 1993 werd overheerst door drie punten, zou de verzelfstandigde NS wel blijven rijden op onrendabele lijnen, zou het treinkaartje niet te duur worden en vooral zouden de mensen wel uit hun auto te lokken zijn en kiezen voor de trein. Maar die problemen zouden als vanzelf worden opgelost door een goed werkende markt. Te dure treinkaartjes zouden de NS vanzelf opbreken, zei Maij Weggen in september 1993
Tekst 10
Wat betreft de prijs van de treinkaartjes en het voortbestaan van onrendabele lijnen wilde de Tweede Kamer in 1993 wel enige invloed blijven houden. In het NCRV-radioprogramma Hier en Nu van september van dat dat jaar werd aan NS-directeur Den Besten gevraagd of hij niet bang was dat de politiek teveel grip op de Spoorwegen zouden houden.
Tekst 11
De enige partijen die zich tegen de verzelfstandiging van de NS uitspraken waren de SP en GroenLinks. Tweede Kamerlid Lankhorst was absoluut niet overtuigd van de voordelen van de operatie en zei in de Kamer als volgt
Tekst 12
De verzelfstandiging werd in 1993 ingezet met de beste bedoelingen. De bedoeling is dat de NS in het jaar 2000 een zelfstandig, rendabel opererend bedrijf is en minister Maij van verkeer voorspelde in 1993 dat dat ook zou gaan lukken.
Tekst 13
In dat veilige en rendabele openbaar vervoer zou iedereen op een zitplaats mogen rekenen. Dat zei NS-directeur Den Besten in het televisieprogramma Het Capitool in november ’93.
Tekst 14
Twee jaar later, in 1995, vond er een nieuw Kamerdebat plaats over de verzelfstandiging van de NS. In dat jaar werd het eerste contract met de verzelfstandigde Spoorwegen afgesloten. De discussie van 1993 herhaalde zich. Nog steeds repte niemand met een woord over de problemen waar de NS nu mee kampt, te weinig materieel, te weinig personeel en een belabberde kwaliteit. Opnieuw spitste de discussie zich toe op het afstoten van onrendabele lijnen door de NS en op de prijs van het treinkaartje. Die kritiek begon toenmalig minister van verkeer en Waterstaat Jorritsma zodanig te irriteren dat ze zich afvroeg of PvdA-Kamerlid Van Gijzel de verzelfstandiging zoals de commissie van RABO-topman Wijffels had voorgesteld, nog wel wilde.
Tekst 15
Echt enthousiast klinkt PvdA-Kamerlid Van Gijzel niet. Maar nadat Jorritsma de kamer had toegezegd dat de onrendabele lijnen tot 1998 in elk geval niet gesloten zouden worden en dat de overheid invloed hield op de prijs van het treinkaartje, ging Van Gijzel in 1995 wel akkoord met de verzelfstandiging van de NS.
Tekst 16
Op 29 juni 1995 ondertekenen NS-topman Den Besten en minister Jorritsma van Verkeer en Waterstaat het contract over de verzelfstandiging van de NS.
Er was nóg een probleem dat de gemoederen in 1995 erg bezig hield. Dat was het aantal personeelsleden dat door de reorganisaties van de verzelfstandigde NS het bedrijf moest verlaten. In het licht van het huidige personeelstekort bij de spoorwegen is dat moeilijk te begrijpen. Maar de grote vraag was in 1995 hoeveel arbeidsplaatsen gaat de verzelfstandiging kosten? Toenmalig NS directeur Den Besten in 1995
Tekst 17
Vierduizend achthonderd arbeidsplaatsen gingen verloren door de verzelfstandiging van de NS. Diezelfde NS die nu met een geweldig personeelstekort kampt. PvdA-Kamerlid Van Gijzel verdedigde de verzelfstandiging nog eens in het televisieprogramma Buitenhof in oktober 1995
Tekst 18
VVD Minister Jorritsma van verkeer en Waterstaat is dan zelfs zó optimistisch dat ze al nadenkt over een mogelijke volgende stap ná de verzelfstandiging. Nog zijn alle aandelen van de NS in handen van de staat maar misschien kan de NS in de toekomst wel geprivatiseerd worden. Dan kunnen de aandelen van de NS op de beurs verhandeld worden.
Tekst 19
U luistert naar radio 1, de VPRO het programma Argos.
Vandaag over de problemen bij de Spoorwegen en over de vraag of de politici zich voldoende realiseerden wat de gevolgen zouden zijn van de verzelfstandiging van de NS.
De NS opereert inmiddels officieel vijf jaar als een zelfstandig bedrijf. Bedrijfsmatig gezien gaat het prima met de NS. Het bedrijf is afgeslankt, bedrijfsonderdelen zijn verzelfstandigd en ze verdienen geld. De service aan de klant is abominabel maar door het vastlopen van het verkeer op de weg neemt het aantal klanten toch toe. Bij de NS noemen ze dat ‘het stille succes van de NS’.
Tekst 20
In hoeverre hangen de huidige problemen van de NS samen met de verzelfstandiging van de Spoorwegen. Had de overheid niet betere afspraken moeten maken met de NS en hadden die afspraken niet vastgelegd moeten worden in gedetailleerde contracten? Die vraag leggen we voor aan Rob van Gijzel, Tweede kamerlid van de PvdA.
Tekst 21
In maart vorig jaar besteedden we in Argos al eerder aandacht aan de dramatisch slechte kwaliteit van de serviceverlening van de Spoorwegen. Het jaar daarvoor, in 1998, had de NS 50 miljoen gulden uitgetrokken om de punctualiteit van de trein te verbeteren. Toch is dat ook in 1998 niet gelukt. woordvoerder Thijs Manten in maart 1999
Tekst 22
Ze doen hun uiterste best bij de Spoorwegen, zei voorlichter Manten in maart 1999. Maar die belofte heeft tot op de dag van vandaag niet tot zichtbare verbeteringen geleid.
In Argos van 20 september 1997 interviewden we toenmalig directeur van de NS Den Besten over de gevolgen van de verzelfstandiging van de NS. Den Besten formuleerde het toen heel duidelijk.
Tekst 23
Annelies Huygen is econoom en jurist. Huygen is privatiseringsdeskundige en ze is verbonden aan de Erasmusuniversiteit van Rotterdam. Ze is geen tegenstander van privatiseringen maar het moet wel onder goede voorwaarden gebeuren. Annelies Huygen.
Tekst 24
Uit een rapport van de Boer en Croon Groep uit 1996 blijkt dat de afstand tussen management en personeel bij de NS een groot probleem is. In het rapport wordt de leiding van de NS stevig bekritiseerd en het rapport concludeert dat het te danken is aan het zelfstandig oplossen van problemen door de mensen op de werkvloer dat er niet nog veel meer problemen zijn bij de NS. We vroegen woordvoerder Manten in maart 1999 om een reactie.
Tekst 25
Privatiseringsdeskundige Huygen heeft uitgebreide studie gemaakt van privatisering van nutsbedrijven in de Verenigde Staten. Daaruit valt voor Nederland veel te leren, zegt Huygen.
Tekst 26
Je moet een verzelfstandigd bedrijf hard aanpakken volgens Annelies Huygen.
De vraag is of de Nederlandse politici de minister daartoe kunnen en willen dwingen. Vandaag krijgen de Tweede Kamerleden inzage in het nieuwe contract dat minister Netelenbos met de NS wil sluiten. De vraag is of er in dat nieuwe contract garanties komen die de NS dwingen een betere service te verlenen op het spoor. PvdA Tweede Kamerlid Rob van Gijzel.