Argos
Nederlandse wapenexport
Argos over wapenleveranties door of onder toezicht van de Nederlandse overheid aan landen als Turkije, Chili, India, Pakistan en China. Nederland staat op de zevende plaats van wereldwijde wapenexporteurs en de overheid is daarvan de grootste wapenleverancier. Het Nederlandse bedrijf Eurometaal produceert granaten voor het Turkse leger in de strijd tegen de Koerden, de Nederlandse overheid leverde tweehonderd tanks aan dictator Pinochet in Chili, na de ondergrondse kernproeven werd het wapenembargo tegen India en Pakistan niet correct nageleefd, evenmin als het embargo tegen handelspartner China na de studentenopstand op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking in 1989.
Het programma bevat vraaggesprekken hierover met:
- Martin Broek, onderzoeker van het Anti Militaristies Onderzoeks Kollektief (AMOK) en van de Campagne tegen Wapenhandel;
- Joost Hiltermann, medewerker bij Human Rights Watch in Washington (telefonisch);
- Th. Apostolou, Tweede Kamerlid voor de PvdA;
- A. van Ardenne, Tweede Kamerlid voor het CDA.
Het programma is geïllustreerd met Historische geluidsfragmenten en HAD-fragmenten.
Inleidende teksten:
Tekst 1:
“ Het wapentuig de wereld uit”, riep een strijdbare Wim Kok in 1981 tijdens een grote vredesdemonstratie in Amsterdam. Kok, de huidige leider van het tweede paarse kabinet, sprak toen nog als vakbondsleider. Op een tijdstip waarop de Koude Oorlog nog in alle hevigheid woedde en de wapenhandel over de hele wereld hoogtij vierde. De wapenindustrie profiteerde immers fors van het conflict tussen Oost en West, omdat er weinig bezwaar werd gemaakt tegen wapenleveranties aan landen die zich beloofden in te zetten tegen de communistische vijand. Die legitimatie verdween met de val van de Berlijnse muur in 1989 en de wapenhandel raakte wereldwijd in het slop.
Maar in de tweede helft van de jaren negentig is er weer sprake van een opbloei.
En ook Nederland blijft daarbij niet achter. Na de zes grote mogendheden staat het kleine Nederland op de zevende plaats van landen met het grootste aandeel in de wapenhandel.
Vorige week debatteerde de Tweede kamer over de Nederlandse wapenexport. Argos neemt vandaag een aantal hete hangijzers uit dat debat onder de loep. Waarom levert Nederland wapens aan China terwijl er in de Europese Unie toch een boycot is afgesproken? Waarom levert Nederland wapens aan Turkije? Een land dat in een bloedige oorlog is verwikkeld met de Koerden? En waarom leverde Nederland vorig jaar 200 tanks aan generaal Pinochet?
De Nederlandse wapenhandel, ofwel: waarin een klein land groot kan zijn.
Tekst 2:
Voor de Nederlandse wapenexport was 1997 een topjaar. Waar Nederland vooral goed in scoort is het produceren van onderdelen voor wapensystemen. Sinds de Golfoorlog in 1991 genieten hoogwaardige technologische wapens grote belangstelling. En daarvan profiteert de Nederlandse wapenindustrie.
Onderzoeker Martin Broek schreef een boek over de Nederlandse wapenhandel in de jaren negentig. Volgens hem verdienen Nederlandse bedrijven vooral grof geld aan het ontwikkelen van technologische hoogstandjes zoals onderdelen voor de F-16 straaljager of voor pantservoertuigen. En ook de verfijnde radarapparatuur van Hollandse Signaal in Hengelo is wereldwijd razend populair. Maar het meeste verdient de Nederlandse overheid zelf aan de wapenexport. De verkoop van afgedankt materieel van defensie, zoals tweedehands marineschepen of oude pantservoertuigen, maakt vijftig procent uit van de totale Nederlandse wapenverkoop.
Onderzoeker Martin Broek.
Tekst 3
Afgelopen voorjaar schokten India en Pakistan de wereld met een reeks ondergrondse kernproeven. Nederland reageerde met een wapenembargo. Dat was geen loos gebaar, want India en Pakistan horen tot de top tien van afnemers van wapens uit Nederland. Zo levert Oldelft nachtzichtapparatuur aan India. En Hollandse Signaal levert voor maar liefst 40 miljoen gulden apparatuur voor de Indiase marine, bestaande uit radar- en vuurgeleidingssystemen voor raketten. Orders, die door de boycot niet door leken te gaan. Maar bij de instelling van het embargo werd bepaald dat de bestaande contracten mochten worden afgehandeld tot 1 jaar na de afkondiging. Dus de bedrijven kunnen op dit moment tóch leveren.
Maar nu dat ene jaar uitstel bijna is verstreken, zien de Nederlandse wapenproducenten de verlenging van het embargo met grote bezorgdheid tegemoet. En behalve een bedrijf als Hollandse Signaal dreigt ook de Nederlandse regering orders te verliezen; orders van Pakistan voor tweedehands helikopters en een afgedankt bevoorradingsschip van de Nederlandse marine. Maar minister Van Aartsen van Buitenlandse Zaken kwam vorige week donderdag in de Tweede Kamer met een voorstel dat een uitweg moet bieden. Dus nog voordat de boycot na dat ene jaar echt effectief dreigt te worden.
Onderzoeker Martin Broek:
Tekst 4:
Joost Flinterman van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch in Washington. Argos sprak Flinterman in september vorig jaar over de felle oorlog die al jaren woedt tussen de Turken en de Koerden. Dit conflict krijgt veel minder aandacht dan de oorlog in Joegoslavië. Dat komt niet, omdat die strijd minder wreed is, maar omdat Turkije een NAVO-bondgenoot is. Nederland heeft juist deze week besloten dertig waarnemers te sturen naar het spanningsgebied Kosovo, maar het spanningsgebied Turkije wordt door Nederland voorzien van wapens. Nederland leverde onder andere 60 gevechtsvliegtuigen, apparatuur van Hollandse Signaal, apparatuur voor inlichtingendiensten en software-centers voor het leger. In 1997 was Nederland zelfs de vierde wapenleverancier aan Turkije. Het bedrijf Eurometaal uit Zaandam heeft in Turkije zelfs een hele productielijn voor granaten opgezet, die produceert voor het Turkse én voor het Nederlandse leger. Die Turkse fabriek van Eurometaal kwam in juli 1997 in het nieuws, toen er een geweldige ontploffing plaatsvond onder nog steeds onopgehelderde omstandigheden.
Vorig jaar garandeerde toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Van Mierlo de Tweede Kamer dat die Eurometaal-granaten niet gebruikt worden in de oorlog tegen de Koerden. Maar vorige week donderdag bleek tijdens het debat, zo vertelt onderzoeker Martin Broek, dat de nieuwe minister, Van Aartsen, die garantie wel erg laconiek opvat.
Tekst 5:
Keihard sloeg het Chinese leger in 1989 de vreedzame opstand van de studenten op het Tien a Min-plein neer. De wereld reageerde geschokt. Om China onder druk te zetten kondigde de Europese Unie een wapenembargo af. Tijdens het overleg in de Tweede Kamer van vorige week vroegen Kamerleden wat er op dit moment door Nederland aan China wordt geleverd. Minister Van Aartsen antwoordde dat het enkel optische technologie betreft. Het Chinese leger koopt in Nederland apparatuur om in het donker te kunnen kijken. Dat kan volgens Van Aartsen geen kwaad. Maar volgens onderzoeker Martin Broek is die optische apparatuur juist een prima hulpmiddel voor het Chinese leger om in te zetten tegen het verzet van de democratiseringsbeweging.
Citaat:
“Het kabinet streeft naar de introductie van een nieuw criterium voor wapenexport, bij voorkeur met een zo groot mogelijk aantal EU-lidstaten, namelijk: het niet verlenen van uitvoervergunningen aan landen die zich niet bij het VN-wapenregister willen aansluiten”
Tekst 6:
Aldus een citaat uit het regeerakkoord van het tweede paarse kabinet.
Het kabinet wilde een extra punt toevoegen aan de reeds bestaande criteria om te toetsen of een land in aanmerking komt voor de levering van Nederlandse wapens.
Na de Golfoorlog in 1991 stelde de Verenigde Naties een Wapenregister in. Daarin worden alle wapen in- en exporten van landen geregistreerd. Daarmee is voor het eerst een vorm van controle mogelijk op het gedrag van die landen. Nederland wil in principe, aldus het regeerakkoord, alleen wapenhandel drijven met landen die aan dat VN-wapenregister meedoen.
Volgens onderzoeker Broek betekende dit register een grote vooruitgang in het streven wapenexporten in te dammen. Maar ondanks de goede voornemens in het regeerakkoord schreef de regering in juli aan de Tweede Kamer dat ze die VN-criteria niet al te dwingend wil interpreteren.
Tekst break:
U luistert naar Radio 1, VPRO aan de Amstel, het programma Argos.
Vandaag, in een speciale kerstuitzending, over de Nederlandse wapenexporten.
Hierna discussie van Kees van den Bosch en Huub Jaspers met Kamerleden CDA (Mevr. Agnes van Aardenne) en PvdA, Apostolou.