De jury, onder voorzitterschap van Oxfam Novib-directeur Farah Karimi, constateerde dat de Nederlandse ‘VOC-mentaliteit’ nog altijd springlevend is. Nederlanders kom je in de verste uithoeken tegen, en als ze er dan toch zijn, schrijven ze er ook maar gelijk een boek over.
Maar ondernemingslust, nieuwsgierigheid of zucht naar avontuur vormen volgens de jury nog geen garantie voor een goed reisboek. Daar is meer voor nodig: een verhaal, en een goede pen. Helaas ontbreekt het veel reisschrijvers aan het een of het ander. Of aan beide.
Feitenkennis is mooi, maar wordt vaak onvoldoende gedoseerd. Soms verdwijnt daardoor de reis onder een verstikkende deken van cijfers, jaartallen en namen. Zo raakt de lezer de weg kwijt.
Want ook over compositie is vaak niet goed nagedacht. Veel schrijvers nemen niet de moeite om van hun mooie reis ook een mooi verhaal te maken. Verslag doen van de gebeurtenissen alleen levert een eendimensionaal verhaal op. Natuurlijk willen we lezen over ervaringen en ontmoetingen, maar we hopen ook op bespiegelingen en beschouwingen, zodat we ons niet alleen toeschouwer voelen, maar ook gedwongen worden tot nadenken.
Wat wilde de jury van de VPRO Bob den Uylprijs 2011– bestaande uit Natasja van den Berg (publicist), Erik Nijland (consultant HIVOS), Nico Keuning (biograaf Bob den Uyl), onder voorzitterschap van Farah Karimi (directeur Oxfam Novib) – aanmoedigen met deze prijs? Engagement of stijl? Avontuur of bespiegeling? Uiteindelijk waren het de stijl, de diepgang en de gelaagdheid die de doorslag gaven. De driedimensionaliteit van kennis, kijken en een goede pen. Alles wat het genre te bieden heeft, komt samen in Scheepsjournaal van Cees Nooteboom, die met recht de nestor van het genre genoemd kan worden, maar die nooit eerder genomineerd werd voor de VPRO Bob den Uyl Prijs.
Nooteboom heeft die pen die zoveel anderen missen. Met zo’n pen wordt ook een troosteloos motel in Australië, met twee plastic stoeltjes en een zoemende airco, ineens een plek waar je wilt zijn. Omdat hij daar is en schrijft over heden en verleden van die plek. Hij weet alles over de geschiedenis van die plek en verbindt die met zijn eigen ervaringen. Nooteboom vult leegte met woorden en gedachten, maar het zijn de beschouwingen die dit boek uittillen boven het gemiddelde reisboek. Een jurylid omschreef Nooteboom als een oude, profane god die zijn commentaar geeft op de wereld en het leven. Deze schrijver weet waar hij het over heeft, is gevoelig en sentimenteel, koel en rationeel, betrokken en afstandelijk. Deze karaktereigenschappen klinken door in zijn doorleefd proza.
De andere genomineerden waren:
Maarten Blankensteijn en Irene de Zwaan met De grote dicatortour (Spectrum)
Kees Broere met Van Accra naar Amsterdam (Meulenhoff)
Ann De Craemer met Duizend-en-één-dromen. Een reis langs de trans-Iraanse spoorlijn (Lannoo)
Bernice Notenboom met Tegenpolen (Cargo)
Jaap Scholten met Kameraad Baron (Contact)