Holland Doc

Pieter Steinz

Hoogleraar rechtspsychologie Hans Crombag geeft in 'Integendeel' antwoord op de vragen hoe betrouwbaar onze herinneringen zijn, en hoe groot het aandeel van die herinneringen moet zijn in de rechtspraak. Bert Theunissen vraagt zich in 'De koe' af hoe de melkproductie van Nederlandse melkkoeien zo snel heeft kunnen groeien.

Hoe betrouwbaar zijn onze herinneringen? En hoe groot moet het aandeel van die herinneringen eigenlijk zijn in de rechtspraak? Hoogleraar rechtspsychologie Hans Crombag geeft in Integendeel antwoord in zestien stukken over psychologie en recht.

Er waren nooit clowns geweest in Oude-Pekela. Toch hadden meerdere mensen ze gezien, mid jaren tachtig. Met tientallen tegelijk zouden ze de kinderen van het dorp opgepakt, weggevoerd en misbruikt hebben. Een schandaal ontstond, uitmondend in paniek bij ouders en gezagvoerders. Die bleek onterecht. Uiteindelijk bleef slechts de vraag over: 'Hoe kan zoiets?'

Volgens Crombag kan een op zulke groteske wijze uit de hand gelopen misverstand zo weer voorkomen. Want herinneringen en waarnemingen blijken vaker niet dan wel betrouwbaar. Crombag: "Alles wat je nodig hebt zijn geruchten, een onzekere situatie, wat vage gebeurtenissen en angstige ouders. Die versterken elkaar vervolgens in de verhalen die ze vertellen: in het geval van Oude-Pekela werd de geruchtenmachine aangezwengeld door een moeder die bloed in de onderbroek van haar zoontje had gevonden. In dat hele proces van collaborative storytelling zijn er toen clowns naar boven gekomen. Dat wordt zo sterk dat agenten zich op een gegeven moment helemaal niet eens meer af gaan vragen of het wel echt is gebeurd: het wordt voor waar aangenomen."

Herinneringen zijn per definitie onbetrouwbaar, zegt Crombach. En daarom moet er ook in de rechtspraak uiterst voorzichtig mee worden omgesprongen. "In de VS zijn er een tijdlang veel rechtszaken geweest omtrent seksueel misbruik. In een zo'n zaak zou een jong meisje misbruikt zijn op een christelijk zomerkamp, door een dominee. Maar dat meisje was helemaal niet misbruikt: haar vader had haar dat aangepraat. Toch ging ze het zelf op een gegeven moment geloven. Dingen die nooit gebeurd zijn kunnen zich alsnog als herinneringen neervlijen. Bij dat soort dingen wordt nog steeds te weinig stilgestaan."

De melkproductie van Nederlandse melkkoeien is in dik honderd jaar tijd explosief gestegen: van 2500 naar 8000, tot soms zelfs wel 12000 liter per koe. Maar hebben we dat eigenlijk wel exclusief te danken aan de wetenschap?

Ooit stonden de grazige weiden vol met rood- en zwartbontkoeien. Dat leverde, zeker in het geval van een draaiende molen op de achtergrond, archetypisch Hollandse taferelen op. Anno 2010 zijn de koeien grotendeels naar binnen verplaatst, maar het dier mag nog steeds worden vereenzelvigd met de Nederlandse cultuur. Bert Theunissen: "De Nederlandse koe is stevig, sterk, onovertroffen. Mijn boek is een cultuurgeschiedenis van een eeuw Nederlandse melkveehouderij, maar ook een verhaal van boeren en wetenschappers, die er allebei compleet andere opvattingen op nahouden wat betreft de vraag: 'Wat is een mooie koe?'"

Want daar zitten nogal wat verschillen, schrijft Theunissen. Boeren kijken of een koe niet te groot is, of de uier qua stevigheid aan hun maatstaven voldoet, of het dier een natuurlijke elegantie heeft. Een zachte twinkeling in de ogen van een koe is belangrijk voor een boer. Zo niet voor wetenschappers. "Wetenschappers zijn natuurlijk progressievelingen, die meer wilden weten en er volstrekt andere opvattingen op nahielden over wat een goede koe is. Hoogproductieve koeien konden er volgens hen heel anders uitzien, wat een conflict met de boeren opleverde. Want die houden vast aan hun eigen methodes."

De vraag is: wie heeft er gelijk? En wie is grotendeels verantwoordelijk voor die enorme stijging in melkproductie? Volgens Theunissen heeft de wetenschap daarbij een minder grote rol gehad dan je redelijkerwijs aan zou mogen nemen. "Er bleek zelfs nog nooit onderzoek gedaan te zijn naar de genen van koeien. Dat had gewoon iedereen laten liggen. Ondertussen bleven de boeren stug doorgaan met hun eigen selectie van de beste koeien. En dat heeft toch een heel sterk ras opgeleverd."