Boeken

Marja Vuijsje

De vader van journaliste Marja Vuijsje, Nathan Vuijsje, overleefde Auschwitz. Terug in Nederland bleef hij vertellen over dat ‘rotkamp’ – dag in dag uit, jaar in jaar uit. Maar over zijn ouders, zijn broer en zijn zus zweeg hij liever. Wat gaven ze hun kinderen en kleinkinderen van de oorlog en van hun joodse wortels mee?

Journaliste Marja Vuijsje schreef met Ons kamp een als familiegeschiedenis vermomde biografie van het Joodse leven in Nederland, met de nadruk op de naoorlogse periode. Het is een boek over zwijgen, wantrouwen en overleving geworden. Een boek over gebeurtenissen die niet bespreekbaar werden gemaakt, een tijd waar niet naar omgekeken mocht worden. Daarnaast is Ons kamp een aanklacht tegen het gemak waarmee in het publieke debat nog altijd met de Holocaust wordt geschermd. Te pas en te onpas dient het als vergelijkingsmateriaal voor andere zaken die ‘ook heel erg zijn.’

Nathan Vuijsje overleefde Auschwitz omdat hij in het kamporkest trombone speelde. Gek werd de jonge Marja Vuijsje van de verhalen die haar vader dagelijks over het kamp oplepelde. Hij zag altijd wel een aanleiding, hoe klein ook, om een verhaal te vertellen. Heroïsche overlevingsverhalen waren het, als een boos sprookje dat uiteindelijk toch goed afliep. Zo maakte hij er een gewoonte van om op zijn verjaardag tegenover een kamer vol visite mee te delen hoeveel jaar hij Hitler had overleefd. Het werden er uiteindelijk 51.

Pas jaren later realiseerde Vuijsje zich dat haar vader alles wat hij vertelde écht had meegemaakt, dat de verhalen ontdaan van alle gezwollen heroïek echte ervaringen van echte mensen waren geweest. Met dit besef groeide ook het idee dat dit het verdedigingsmechanisme van haar vader moest zijn. Hij maakte van het leven in het kamp een verhaal als in een jongensboek en had met die gecreëerde afstand een perfecte manier gevonden om zich staande te houden in de pijnlijke periode na de Tweede Wereldoorlog. Haar vader stoorde zich aan het klassieke, breed gedragen beeld van de treurige en getraumatiseerde Jood. Dit was zijn manier van verwerking.

Ons Kamp is meer dan een beschrijving van de verschrikkingen van de Holocaust, en meer dan een familiegeschiedenis. Het boek gaat nadrukkelijk ook over hoe de familie Vuijsje zich binnen luttele generaties verheft van stedelijk lompenproletariaat uit de armste regionen van de Jodenbuurt tot hogere middenklasse in Amsterdam-Oost. Hierin tekent zich het klassieke socialistische verheffingsideaal af. De familie was uitgesproken a-religieus en socialistisch geëngageerd. Elsbeth Etty noemt het boek in NRC Handelsblad dan ook een 'cultuur- en ideeëngeschiedenis, een sociologie van de joodse emancipatie (...).'

De familiegeschiedenis van de Vuijsjes in Ons kamp loopt feitelijk van de achttiende eeuw tot nu, maar laat zich volgens Het Parool voornamelijk lezen als een ‘geschiedenis van het naoorlogse Jodendom in Nederland’. Het werd een licht boek, want volgens Vuijsje is licht schrijven de enige manier om de zwaarte van de geschiedenis te benadrukken, zonder huilerig te worden. Haar vader praatte veel over het kamp, maar nooit over de oorlog. Fotoboeken van voor de oorlog werden niet meer ingezien, alsof de zorgeloosheid van die foto’s besmet was geraakt door de Holocaust. Mede door het Eichmannproces in 1961 en de daarbij horende getuigenverklaringen werd het lijden van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog pijnlijk zichtbaar, terwijl er in de jaren ervoor weinig over werd gepraat. Iedereen zweeg op zijn manier over de verschrikkingen en Nathan Vuijsje koos voor een heldhaftig zwijgen.