Het onderzoeksrapport van de commissie Levelt velde eind november een hard oordeel over de frauderende sociaal-psycholoog Diederik Stapel. Het leidde ook tot bewustwording van wetenschappelijke integriteit. Onderzoeksjournalist Frank van Kolfschooten beschrijft in zijn boek Ontspoorde wetenschap tientallen andere fraude- en plagiaatzaken in de Nederlandse wetenschapsgeschiedenis. Hoe heeft dit kunnen gebeuren?

In 1982 verscheen het boek Betrayers of the Truth, waarin William Broad en Nicholas Wade over fraude in de Amerikaanse wetenschap publiceerden. In 1993 deed Van Kolfschooten iets soortgelijks; in Valse vooruitgang bracht hij de Nederlandse wetenschapsfraude in kaart. De affaire rond Diederik Stapel, die in maar liefst 55 publicaties heeft gefraudeerd, was voor Van Kolfschooten aanleiding om nieuw onderzoek te doen.

Voor de herziene editie Ontspoorde wetenschap benaderde hij 8.200 wetenschappers met de vraag of ze gevallen van wetenschapsfraude kenden. Aan de hand van die reacties onderzocht hij de uitspraken van onderzoekscommissies en ging hij op zoek naar wetenschappelijke artikelen die werden ingetrokken. Van Kolfschooten komt in zijn boek tot 35 gevallen van schending van wetenschappelijke integriteit, sinds 1 januari 2005, toen de Nederlandse code voor wetenschapsbeoefening van kracht werd. Een aantal fraudegevallen is echter altijd buiten de publiciteit gebleven.

De wetenschap gaat om waarheidsvinding. Hoe kan het dat er wordt gefraudeerd? Volgens Van Kolfschooten heeft dat voor een deel met het financieringssysteem van de wetenschap te maken, waarbij er subsidies worden verstrekt als wetenschappers publiceren. De publicatiedruk werkt contraproductief en staat innovatie in de weg.

Met Kroongetuige schreven Marc Josten en Rob Smits een thriller over een advocatenkantoor dat verstrikt raakt in de georganiseerde misdaad. Het verhaal is geïnspireerd op echte gebeurtenissen en bevat veel verwijzingen naar de Nederlandse advocatuur, die door een reeks van schorsingen in negatief daglicht is komen te staan.

Het schrijversduo heeft beroepsmatig met misdaad en opsporing te maken. Rob Smits is advocaat-generaal bij het Amsterdamse gerechtshof, Marc Josten is eindredacteur van het onderzoeksjournalistiekprogramma Argos-TV. Ze debuteerden vorig jaar met Opgelicht, waarin opsporingsambtenaar Denise de Wit aan een complexe vastgoedfraudezaak werkt. Kroongetuige is het vervolg, waarin dezelfde hoofdpersoon als strafpleiter aan de slag gaat en de kroongetuige net iets te goed kent.

De afgelopen jaren zijn er in Nederland meerdere advocaten in opspraak geraakt, omdat ze onder meer in verband werden gebracht met verdenkingen van witwaspraktijken en vastgoedschandalen. De advocaat in Kroongetuige is gemodelleerd naar zo’n ontspoorde advocaat die aan de verkeerde kant van de grens zit, iemand die onvoldoende afstand kan bewaren. Het boek laat zien dat er gevaar op de loer ligt als een advocaat zich te sterk inlaat met een cliënt.

Een advocaat is een belangenbehartiger van zijn cliënt, stelt Smits, maar de in opspraak geraakte advocaten vergeten dat ze ook een algemeen belang dienen, die van de rechtstaat. Door optredens in de media vereenzelvigt het grote publiek de advocaten steeds meer met dubieuze cliënten. Heeft de advocatuur nog wel voldoende gezag?