hard als staal

Hij gaf grote feesten met veel wodka. Zijn eigen ‘wodka’ werd uit een speciale fles geschonken, die water bevatte. Stalin zag liever anderen loslippig worden, terwijl hij zelf nuchter bleef. En zo waren zelfs zijn feestjes onderdeel van de strategie waarmee hij 28 jaar lang de Sovjet-Unie bestierde.

In 1945 schreef een dichter: ‘Stalin, u bent hoger dan hemelse hoogten/Alleen uw gedachten zijn hoger dan u/Uw geest straalt meer dan de zon.’ Stalin belichaamde de hoop op een rechtvaardige samenleving, maar was in werkelijkheid een wrede tiran: ‘Wij zullen een ieder genadeloos vernietigen wiens daden of zelfs maar gedachten de eenheid van de staat bedreigen.’

De documentaire Stalin in Color van Mathieu Schwartz – met ingekleurde archiefbeelden – begint in 1924: we zien Jozef Stalin, dan nog algemeen secretaris van de communistische partij, als kistdrager van de zojuist gestorven Lenin. Deze laatste vond Stalin ‘te ruw’ en adviseerde een ‘beleefder’ iemand als zijn opvolger te zoeken.

Maar Stalin wist al zijn tegenstanders te elimineren. Hij werd de man die het leninistisch gedachtegoed moest gaan realiseren: een ideale wereld zonder arm of rijk, waar medische zorg en onderwijs voor iedereen toegankelijk zijn en elke arbeider zijn gezin een goed bestaan kan bieden. ‘Rusland heeft altijd achter gelegen op de wereld,’ zei Stalin. Dat zou de man van staal veranderen: hij liet wolkenkrabbers, metrolijnen, spoorwegen en stuwdammen aanleggen.

Zo was daar in 1933 het Stalinkanaal van tweehonderd km, sneller gegraven dan het Panamakanaal, door driehonderdduizend gevangenen van wie dertigduizend het niet overleefden. Het kanaal was voor de meeste schepen niet diep genoeg – het diende uitsluitend als symbool van succesvol stalinisme.

Stalin was op zeker ogenblik alleen nog bezig zijn eigen macht te consolideren. Vanaf 1937 werden er duizend mensen per dag geëxecuteerd die wel of niet contrarevolutionair waren, want ‘het is beter te ver te gaan dan niet ver genoeg’. Maar omdat zijn leger er in 1945 in slaagde de nazi’s te verslaan en Berlijn in te nemen, werd Stalin ook in het Westen ontvangen als een groot leider.

Churchill bracht een toast op hem uit: ‘Ik hoop dat de Russen hun maarschalk nog lang mogen behouden,’ zei hij. En Eisenhower kwam naar Moskou om een gigantisch spektakel bij te wonen waarmee gevierd werd dat Stalin twintig jaar aan de macht was.

Dezelfde Stalin die weigerde de Duitse veldmaarschalk Friedrich Paulus uit te leveren voor zijn eigen zoon Jakov, krijgsgevangene van de Duitsers. Jakov stierf aan het prikkeldraad, maar, zei Stalin: ‘als ik dat gedaan had, was ik opgehouden Stalin te zijn.’ Hij stopte daar pas mee toen hij stierf in 1953. Zijn begrafenis werd goed bezocht: vijf miljoen Russen kwamen het volksvadertje bewenen.