Op 14 juni wordt de laatste stemronde in Afghanistan gehouden. Statistieken over die verkiezingen zijn uiterst onbetrouwbaar. Polls worden verzonnen en resultaten gemanipuleerd, waardoor ooggetuigenverslagen de betrouwbaarste bron van informatie zijn.

Jonge kiezers plaatsten gephotoshopte kranten op Facebook.

“Laat je vinger zien!”

Het regende pijpenstelen in Afghanistan op de verkiezingsdag, afgelopen 5 april. In Kabul vormden zich meterslange rijen voor stembureaus, met mannen en vrouwen schuilend onder paraplu’s en grote stukken zeil. De meeste internationale journalisten berichtten vanuit de hoofdstad over de verkiezingen.

“Voor veel mensen in de afgelegen provincies was de regen een spelbreker”, vertelt Fatma Wakil. De Nederlandse met Afghaanse roots is adviseur van ontwikkelingsorganisatie Cordaid. Ze werkt sinds 2007 in Afghanistan. “Door modderstromen op de wegen konden veel mensen zonder transport de stembureaus niet bereiken.”

Het weer als spelbreker, daar had geen journalist aan gedacht. Vooraf verwachtte de internationale pers onveilige verkiezingen, afgegaan op de dreigementen door de Taliban. Presidentskandidaat Abdullah Abdullah overleefde vorige week op het nippertje een bomaanslag, maar een geweldscampagne zoals rond de verkiezingen van 2009 bleef tot nu toe uit.

Definitieve cijfers over de opkomst lieten lange tijd op zich wachten. In de beschikbare - maar allesbehalve complete - statistieken van de VN en Afghaanse overheid wordt deze nu vastgesteld op 6,6 miljoen mensen: een opkomst van zo’n 56%. Het opkomstcijfer is een verbetering vergeleken 2009, maar Wakil twijfelt aan de cijfers: “We weten niet eens hoeveel mensen er precies in Afghanistan wonen. Laat staan dat het mogelijk is om het aantal kiesgerechtigden te weten.” Ongeveer twaalf miljoen van de ruim 31 miljoen inwoners van Afghanistan is geregistreerd als kiezer. Naar schatting zijn 22 miljoen Afghanen oud genoeg om te stemmen.

Wel was Wakil in Kabul compleet verrast door de drukte: “Bijna niemand zou gaan stemmen, maar vlak voor 5 april sloeg de stemming om. Er werd stevig campagne gevoerd. In 2009 werd je voor gek verklaard als je had gestemd, maar nu telde je niet mee als je geen blauwe vinger had. ‘Laat je vinger zien!’ was een veelgehoorde kreet in de eerste dagen na de verkiezingen.”

Ooggetuigenverslagen uit andere provincies laten andere geluiden horen. De Canadese journalist Matthieu Aikins reisde als een van de weinigen af naar de onveilige provincie Wardak. “Ik krijg de indruk dat de opkomst hier laag is en er veel fraude wordt gepleegd, net zoals de verkiezingen in 2009 en 2010”, zei hij op 5 april op Twitter.

De officiële opkomstcijfers van de Afghaanse overheid en VN per provincie. Cijfers over het aantal geregistreerde kiezers en stemgerechtigden ontbreken echter.
Bron: 2014 Afghanistan Electiondata

Knutselen in Excel

Veel belangrijker dan de opkomst is de vraag: wie wordt de nieuwe president? De voorlopige uitslag van 14 mei wees diezelfde liberaal Abdullah Abdullah aan als winnaar met bijna 45% van de stemmen, na nummer twee Ashraf Ghani met bijna 32%. Omdat geen van beiden meer dan de helft van de stemmen behaalde, volgt 14 juni een laatste stemronde.

Ondanks het hoge percentage stemmen voor Abdullah Abdullah op 5 april, is hij - even los van zijn gezondheidssituatie - allerminst zeker van zijn winst. In 2009 werd achteraf in sommige kiesdistricten ruim 60% van de stemmen ongeldig verklaard.

“De verkiezingsuitslag leeft wel, vooral onder jonge Afghanen. Voor de verkiezingen voerden zij actief campagne op sociale media”, zegt Wakil. Maar omdat de officiële polls weinigzeggend zijn totdat de nieuwe president op zijn plek zit, knutselen jongeren in Afghanistan in Excel enthousiast aan hun eigen uitslagen. De zogenaamde ‘Facebookies’ zijn volledig uit de lucht gegrepen, allesbehalve statistisch verantwoord en laten alle mogelijke variaties op de uitslag zien.

De tegenstrijdige prognoses leiden niet zelden tot verhitte digitale discussies, terwijl het Afghaanse mediabureau Cetena uitlegt waarom het manipuleren van stemuitslagen alleen vóór de verkiezingen zin heeft. “Fake data is not interesting after the voting”, schrijft de organisatie in een reactie.

De kiescommissie tikte ook presidentskandidaten op de vingers voor het online plaatsen van verzonnen polls. Kandidaat Ashraf Ghani riep zichzelf de dag na de verkiezingen op zijn website als winnaar uit, maar dit werd later verwijderd. Nasir Andisha, de Afghaanse ambassadeur in Australië, ziet wel de toegevoegde waarde in van al het geknutsel:

Stemt u zoals uw man?

Jarenlange onderdrukking door de Taliban heeft littekens achtergelaten. Zo stond Afghanistan in 2013 op plaats 175 van de Gender Inequality Index van de VN. De verkiezingen zijn daardoor slecht toegankelijk voor vrouwen, maar hierover zijn amper statistieken te vinden.

Er bestaat bovendien een sterk verschil in opkomst van vrouwen uit de stad en uit het veel conservatievere platteland. Het belangrijkste onderzoek dat zulke sociale kwesties in kaart brengt, is de Afghan Survey, een jaarlijkse enquête. Er is in de vragen veel aandacht voor de participatie van vrouwen in het democratische proces.

Uit de vraagstelling blijken veel heersende opvattingen: stemt u wat uw man zegt? Laat u zich beïnvloeden door uw gemeenschap? Uiteraard levert dat geen betrouwbare statistieken op. Na dertig jaar onrust hebben Afghanen reden genoeg om politiek correct te antwoorden en te twijfelen aan de beloofde anonimiteit. Ook is de invloed van de gemeenschap groot: niet zelden stemt iedereen van dezelfde stam op één kandidaat.

“Afghanen laten niet het achterste van hun tong zien. De onderzoeksresultaten van de Afghan Survey worden gebruikt in verschillende publicaties, maar even goed nemen weinig Afghanistan-experts de enquête serieus”, zegt Fatma Wakil.

Ook Sarah Chayes, een voormalig adviseur van de Amerikaanse legerleiding in Afghanistan en nu werkzaam bij vredesorganisatie Carnegie, is de grootste criticus van de Afghan Survey: “Eén derde van de geplande interviewlocaties kon vorig jaar niet worden bereikt om veiligheidsredenen, dus werden mensen in relatief rustigere gebieden geïnterviewd. En dit geeft geen representatief beeld van het land.”

Zelfs na de officiële uitslag van de verkiezingsronde van 14 juni en de installatie van de nieuwe president, zal er veel onduidelijk blijven over het werkelijke verloop van de verkiezingen van 2014 in Afghanistan. Betrouwbare informatie komt in Afghanistan vooralsnog niet van data en statistieken, maar van ooggetuigen.