Na de nodige enge films zette Alejandro Amenábar zijn tanden in een script over een verlamde man die zelfmoord wil plegen: Mar adentro (The Sea Inside).

De wegen van het Spaanse wonderkind Alejandro Amenábar zijn ondoorgrondelijk. In maart 1972 geboren in Chili, aan de vooravond van de militaire coup van Pinochet, gaat hij met zijn ouders op eenjarige leeftijd naar Spanje, waar hij opgroeit in Madrid. Studeert daar film, maar is geen goede leerling en moet de school voortijdig verlaten.

Dat weerhoudt hem er echter niet van om op 23-jarige leeftijd zijn eerste film te maken. De macabere thriller Tesis (1996), over een filmstudent die in het bezit komt van een snuff-film, wordt wereldwijd opgemerkt, maar het succes verbleekt bij zijn twee volgende films: Abre los ojos (1997, vijf jaar later in Amerika opnieuw gemaakt als Vanilla Sky, met Tom Cruise in de hoofdrol) en The Others (2001). Net als zijn debuut waren ook dit macabere, fantastische, en akelig-enge films.

De fans van het horror- en fantasy-genre dachten al een nieuwe meester te hebben, maar nu komt Amenábar met Mar adentro, een film waarvan de plot - man met dwarslaesie vecht 29 jaar lang om einde aan zijn leven te mogen maken - verdacht veel lijkt op een slechte RTL 4-televisiefilm.

Maar in handen van Amenábar werd Mar adentro (Engelse titel: The Sea Inside) geen sentimentele en voorspelbare ziekte-van-de-week-film . De pas 32-jarige regisseur benaderde het waargebeurde verhaal van Ramón Sampedro opvallend ingetogen en weet - juist door het vermijden van de opgelegde sentimentaliteit - diep te ontroeren.

VPRO Cinema sprak de regisseur van Mar adentro in Londen. Amenábar heeft een jong gezicht, maar praat, kleedt en gedraagt zich als een oude man. De fantasie en durf bewaart hij duidelijk voor zijn films. Maar verwar de serieuze presentatie niet met gebrek aan passie of enthousiasme. Tegenover ons zit een gedreven regisseur, die heel goed weet wat hij wil, en hoe hij dat wil overbrengen. Eerste vraag: Waarom Ramón Sampedro?

Amenábar: 'Ik geloof echt dat ik niet hem, maar hij mij heeft gekozen. Net als de rest van Spanje volgde ik begin jaren negentig zijn zaak op televisie en in de media. Omdat Sampedro tot aan zijn nek verlamd was (na een ongelukkige duik in zee op 25-jarige leeftijd) kon hij - hoewel hij dat graag wilde - geen zelfmoord plegen. En anderen vragen hem te helpen lag moeilijk, omdat hulp bij zelfdoding in Spanje destijds strafbaar was. Nog steeds is, trouwens. Ik volgde de zaak toen nauwlettend, maar ik heb nooit gedacht dat ik er een film over zou maken. Ik ben geen sociaal-politieke filmmaker, dus waarom zou ik een film maken over euthanasie?

En... waarom?
Op het moment dat het hem lukte zelfmoord te plegen, dat was ergens in 1998, kocht ik zijn boek [Brieven uit de hel-GB]. Ik vond het prachtig. Vooral de gedichten. Mar adentro is de titel van een van zijn gedichten. En ik werd geraakt door Sampedro's levensfilosofie. Hij vond dat alleen hij de baas was over zijn leven, en dat hij er - als hij dat zo voelde - ook zelf een einde aan mocht maken. Hoe meer ik bij hem over de dood las, hoe meer ik me levend voelde.
Bovendien sloot het feit dat de zee zo'n belangrijke rol in zijn leven speelde aan bij iets wat ik me na de opnamen voor The Others had voorgenomen. Ik was toen voor een korte vakantie aan zee en vond dat mijn volgende film moest beginnen en eindigen aan de zee. Ik hou van de zee als symbool. De zee is voor mij ontsnapping, het oneindige. Ramón Sampedro is geboren in de kust-provincie Galicië [Noord- West Spanje], vaarde voor het ongeluk over de hele wereld, en kreeg dat ongeluk terwijl hij in zee aan het zwemmen was. Tijdens het researchen ontdekte ik ook wat een bijzonder mens hij was. Ondanks alles had hij veel gevoel voor humor en hij had ook grote invloed op de mensen om hem heen. Liefst vijf vrouwen vroegen hem ten huwelijk!'

'Mar adentro moest qua sfeer en camerawerk geen echt realistische film worden. Het moest de werkelijkheid overstijgen.'

Alejandro Amenábar

Javier Bardem en Belén Rueda in Mar adentro

Heeft u enig idee waarom al die vrouwen verliefd op hem werden?
'Dat heb ik me ook afgevraagd. Een man van vijftig, de hele dag in bed. Maar in zijn jeugd was hij een verleider. Die eigenschap is hij blijkbaar nooit kwijtgeraakt. Plus dat hij in een landelijke omgeving woonde, waar machismo nog steeds belangrijk is. Opeens is daar een man die luistert naar vrouwen, lief voor ze is, en niet onbelangrijk, ongevaarlijk.'

Wilde hij altijd al dood?
'De eerste drie jaar na het ongeluk in '79 ging hij ziekenhuis in en ziekenhuis uit. Hij vertelde iedereen dat hij dood wilde, maar vond geen enkel gehoor. Daarop draaide hij door en zei jaren geen woord. Tijdens Franco was het sowieso ondenkbaar dat ze hem zouden toestaan zelfmoord te plegen. Pas toen er een socialistische regering kwam begon hij met de rechtszaken. Ook dat leverde niets op, waarna hij op advies van een pro-euthanasie groep op televisie begon te verschijnen. Hij had dat daarvoor nooit willen doen, omdat hij bang was dat de familieleden die hem verzorgden daar problemen mee zouden krijgen. Dat is ongeveer het moment waarop ik mijn film begin.'

Hoe reageerde Sampedro's familie destijds op uw filmplannen?
'Niet erg enthousiast. Maar ik wist hun vertrouwen te winnen en beloofde ze dat ze vooraf het script mochten lezen. Ik had wel wat kleine veranderingen in zijn leven aangebracht. In werkelijkheid had Ramón twee neefjes en drie nichtjes, maar dat werden me te veel kinderen om hem heen, zodat ik ze samenvoegde in Javi , de neef die tegen Ramón opkijkt alsof het zijn vader is. Ook de vijf vrouwen die hem ten huwelijk vroegen bracht ik mijn film terug tot één: Julia, de advocate die hem helpt bij zijn verzoek zelfmoord te mogen plegen. De familie begreep deze veranderingen wel en eigenlijk hadden ze maar met één scène problemen, die waarin Ramón in huilen uitbarst. Dat zou hij in werkelijkheid nooit gedaan hebben. Als hij huilde, huilde hij alleen. Nooit in het bijzijn van zijn familie, want hij wilde geen medelijden. Maar ik had die scène nodig. Het publiek moest begrijpen dat Ramón ondanks alle welwillende mensen om hem heen nog steeds leed. Want waarom zou hij anders dood willen?'

Voor de rol van Ramón koos u Javier Bardem. Met zijn 35 jaar te jong om de 55-jarige Ramón te spelen, en tegelijkertijd ook te oud om (in flashback) de jonge, gezonde versie te spelen. Waarom?
'Heel simpel: Javier is de beste acteur van Spanje. Het was zijn talent tegen alle bezwaren. Hij wist aanvankelijk zelf ook niet of hij het publiek er van kon overtuigen dat hij vijftig was, en ze bovendien kon laten vergeten dat ze naar filmidool Javier Bardem keken. Hij vroeg bedenktijd. Na een maand kwam hij terug, ging bij mij op de sofa liggen en zei: Zo zie ik Sampedro. Toen wist ik dat het kon lukken. Om Javier te veranderen in een kalende vijftigplusser riepen we de hulp in van de Britse grimeur Jo Allen. Britten hebben vanwege hun theatertraditie fantastische grimeurs, en iedere dag was ze vijf uur bezig met het opmaken van Javier. Maar het resultaat is fenomenaal. Javier geloofde als hij in de spiegel keek zelf dat hij vijftig was .'

Bardem is inderdaad zeer overtuigend, maar waarom toch al die moeite?
'Javier heeft de zeldzame eigenschap je vertrouwen te winnen. Mar adentro moest qua sfeer en camerawerk geen echt realistische film worden. Het moest de werkelijkheid overstijgen. Dat kan alleen als de personages heel realistisch zijn, heel naturel. Javier kan een tekst zeggen alsof hij het ter plekke verzint. Op de set probeerde ik dat nog te stimuleren door veel te improviseren. Het is de eerste keer dat ik er op aandrong dat acteurs hun teksten niet goed uit het hoofd kenden als ze op de set verschenen.'

Een moment waarin de werkelijkheid ook letterlijk overstegen wordt, is als Ramón droomt dat hij opstaat en het raam uit vliegt. Het is een magische scène, die bovendien heel emotioneel werkt. Hoe kreeg u dat voor elkaar?
'Om het publiek te laten begrijpen wat Ramón doormaakt moest ik laten zien dat hij weg wil uit zijn kamer. Dat wilden wij trouwens ook, want de film mocht geen toneelstuk worden. Ramón wil naar de zee, waar Julia loopt. Hij wil haar aanraken, voelen. Het probleem was dat hij de zee niet kon zien vanuit zijn kamer. Ik wilde eerst zijn huis nog naar zee verplaatsen, maar toen kreeg ik het idee dat hij daar naar toe moest vliegen, wat ik sowieso wel bij dromen vind passen. Matteo Gil, met wie ik het scenario schreef, vond dat er geen muziek bij die scène moest, maar ik wilde er één lang shot van zo'n twee minuten van maken, en dat wordt te lang zonder muziek. Toen dacht ik aan Puccini's 'Nessun dorma'. Voor de rest van mijn film schreef ik zelf de muziek, maar in dit geval was het logischer als Ramón, die veel naar klassieke muziek luisterde, door dit nummer zou worden meegevoerd naar de kust. We hebben overigens de stem van de tenor losgehaald van de muziek, zodat we er mee konden spelen. Als Ramón uit het raam vliegt laten we de stem eerst zacht en dan weer hard klinken, zodat het net is alsof je een geest hoort .'

U deed naast regie, scenario en muziek ook de editing. Als je alles zelf doet, hoe kan je er dan zeker van zijn dat je er niet naast zit?
'Ik laat mijn films altijd eerst aan vrienden zien. En geloof me, die zijn heel eerlijk. (lacht). Ik heb overigens wel eerder met een editor gewerkt, maar ik vond dit zo'n intieme film, dat ik deze keer niemand bij me in de montagekamer wilde hebben.'

Meer over Mar adentro