Bungelend aan een touw

'Wanneer ik mensen vertelde dat ik bezig was met de verfilming van Enduring Love wilde ik twee dingen liever niet horen. 1: Enduring Love? Dat is mijn favoriete boek! En 2: Ik ben gek op de ballonscène, hoe bent u in godsnaam van plan die te gaan filmen?' De Britse regisseur Roger Michell begreep al vroeg dat de verwachtingen voor de verfilming van Ian McEwan's gelijknamige roman uit 1998 hooggespannen zouden zijn.

Boek en film vertellen het verhaal van Joe , iemand die het leven vooral rationeel benadert. Op de dag dat hij zijn vriendin een huwelijksaanzoek wil doen, ziet hij hoe een luchtballon met een jongetje aan boord omhoog getrokken wordt door de wind. Met vier andere mannen probeert hij de ballon aan de grond te houden, maar als het gevaarte desondanks de lucht in gaat, laat Joe, net als drie van de andere mannen, de ballon los. Eén man blijft hangen en valt even later vanuit grote hoogte te pletter.

De zinloze dood - het jongetje komt een paar kilometer verder veilig aan de grond - brengt Joe's onwrikbare wereldbeeld aan het wankelen. Een en ander wordt nog versterkt als Jed, een van de andere mannen, hem begint te stalken en wijst op een onzichtbare band die door het ongeluk tussen beiden zou zijn ontstaan.

Enduring Love draaide tijdens het filmfestival in Rotterdam, waar ook Michell ( spreek uit: Misjel) even aanwezig was voor interviews.

Waarom Ian McEwan' s Enduring Love?
'Ik kende het boek al voordat het in de winkels lag. Mijn producent, Kevin Loader, had de drukproeven gelezen en die aan mij doorgespeeld . Helaas gingen de rechten naar een grote Amerikaanse studio, en een tijd lang leek het erop dat zij het boek zouden verfilmen. Met Scott Hicks [van Shine] als regisseur. Maar het project kwam niet van de grond. Filmrechten moeten ieder jaar verlengd worden, wat veel geld kost, en telkens als het zover was informeerde Kevin bij de studio of ze van plan waren de rechten op te geven. Twee jaar geleden was dat zover en toen sprongen wij er bovenop.'

Waarom zoveel vasthoudendheid voor dit boek?
'Ik kreeg het verhaal maar niet uit mijn hoofd. En verhalen die ik maar niet kan vergeten, die me bijna beginnen te irriteren, eindigen bij mij vaak als films. Enduring Love is een behoorlijk complexe thriller over de liefde. En omdat het zo visueel geschreven is, zeer geschikt voor een verfilming. Ik lees op het moment een ander boek van McEwan, Saturday. Ook een heel aardige roman, maar geen film.'

Hoe weet u of een boek verfilmd kan worden?
'Dat weet je meteen. Ik ben vaak opgelucht als dat niet zo is, want dan kan ik tenminste onbevangen doorlezen. Neem Saturday, daarin speelt de actie zich veel te vaak af in de hoofden van de personages.'

In de boekversie van Enduring Love zitten we toch ook vaak in het hoofd van Joe?
'Dat klopt, maar daar konden we voor de film makkelijk om heen werken. Zo maakten we van Joe een docent in plaats van journalist, zodat we konden laten zien hoe hij zijn ideeën over de liefde - die volgens Joe sterk biologisch bepaald is - aan zijn studenten uitlegt. En introduceerden we nieuwe personages , zoals het bevriende stel Robert en Rachel, aan wie Joe kan vertellen hoe zijn wereldbeeld is veranderd na het ballonongeluk. Dat hij ineens beseft dat als de dood van de man zinloos is, al het leven op aarde zinloos is.'

Kan je niet accepteren dat het leven zinloos is en toch een zinvol leven leiden?
' Zeker, en ik geloof dat dat is wat Joe aan het begin van de film doet. De meeste mensen in het Westen geloven niet meer in God. Ik niet, tenminste. Dat geloof in God hebben we vervangen door een vrijzinnig, beetje poezelig vertrouwen in de mensheid. Als dat vertrouwen aan gruzelementen wordt geslagen, ben je opeens erg eenzaam. En dat is precies wat er met Joe gebeurt.'

En dan verschijnt ook Jed nog ten tonele. Prachtig gespeeld door Rhys Ifans, overigens.
'Rhys is meisjesachtig op precies de juiste manier. Delicaat en gracieus. Als een tienermeisje op weg naar haar eerste bal. Volkomen transparant. Je kan zien dat hij gedreven wordt door pure liefde. Zijn grote fout is dat hij denkt dat Joe hetzelfde voelt.'

Die meisjesachtige onschuld maakt hem des te dreigender . En dan die gelukzalige glimlach, en die verdomde haarlok die steeds voor zijn ogen valt.
'Dat was een idee van Rhys zelf. Hij zag Jed als een soort Jezus , maar dan uit een probleemgezin. Iemand die zonder enige reserve van zijn medemens houdt. En als dat niet goedschiks kan, dan maar kwaadschiks.'

En Daniel Craig als Joe?
'Hij was de allereerste aan wie ik dacht bij het casten van de film. Hij kan namelijk zowel Joe als Jed spelen. En het is goed dat die twee zo op elkaar lijken. Zodat je je halverwege gaat afvragen wie van de twee er nou gek is.'

Dat beviel me ook in het boek, dat het lang onduidelijk blijft of Jed nou een product van Joe's fantasie is of niet.
' Hé, dat is grappig, je bent niet de eerste die dat zegt. Maar ik heb dat zelf nooit gedacht toen ik het boek las. En het zit dus ook helemaal niet in de film . Bovendien is film sowieso minder subjectief dan een boek. Als ik iemand laat zien, moet hij wel bestaan, toch?'

We zien Jed inderdaad aan de ballon hangen. In een adembenemende scène. Hoe verliepen de opnamen daarvoor?
' Fucking horrible! We ontdekten heel snel dat je een ballon niet kan besturen. Toch gebruikten we geen computereffecten. Alles wat je ziet is echt. En dat waren nog maar de praktische problemen. Ons grootste probleem was dat iedereen die het boek gelezen heeft een sterk beeld van die bewuste scène heeft. En daar moesten we overheen.
Ik koos ervoor om het ongeluk van een afstand te tonen . En heel stil, je hoort alleen het ruisen van de wind. Dat levert een bijna pastoraal beeld op: een prachtige met gras begroeide heuvel tegen een strak blauwe lucht, een luchtballon die opstijgt. En tegelijkertijd zie je een man bungelend aan een touw die vecht voor zijn leven.'

En verliest, want even later zien we hem in zijn eigen ingewanden zitten. Waarom zo gruwelijk?
' Vanwege de paradox. Die arme man daar in die prachtige, groene omgeving. De scène wordt nog versterkt door de schapen. Hun aanwezigheid maakt de dood van de man nog triester. Want de schapen interesseert het niets dat hij daar ligt. Die gaan vrolijk verder met grazen.'

De ballonscène is de climax van de film , maar zit aan het begin.
'Ja, meestal zitten actiescènes aan het einde van een film. Deze film is wat dat betreft binnenstebuiten gekeerd. Alsof hij de onderbroek over zijn gewone broek draagt. Maar ik moest wel. Het ballonongeluk zet alles in werking.'

Was het niet moeilijk die spanning vast te houden?
'Ik hoop dat die beelden boven de film blijven zweven. En dat gevoel helpen we nog een handje door in de film twee keer terug te keren naar het grasveld. In het boek gebeurt dat niet, maar ik wist het zeker: we móeten terug naar dat veld .'