Regisseur Jason Reitman vliegt erg veel. Zijn nieuwe film Up in the Air, naar het boek van Walter Kirn, gaat over twee airmilesverslaafden. 'Bij een adaptatie doe je twee dingen. Je maakt het beeldend en je maakt het persoonlijk.'

‘Omdat ik de cover cool vond.’ Regisseur Jason Reitman (1977) legt uit waarom hij ooit het boek Up in the Air van Walter Kirn uit de schappen trok. ‘Het is de slechtst mogelijke reden, ik weet het, maar er stond een stewardess op, een vliegtuig, en een pakkende quote. Ik wilde het meteen lezen en las een verhaal over precies het soort personage waar ik van hou: iemand die tegen de stroom in zwemt. Die praat over zaken waar anderen liever over zwijgen, en dat op een open en eerlijke manier.’

Up in the Air, het boek, gaat over de 35-jarige Ryan Bingham, iemand die heel Amerika over vliegt om mensen te vertellen dat ze ontslagen zijn. Omdat hij gemiddeld driehonderd dagen per jaar onderweg is, heeft hij geen thuis meer en geen relaties. En hij vindt het prima zo. Zijn wereld bestaat uit huurauto’s, laptops en hotelkamers. En zijn doel is de tienmiljoenste airmile, wat hem in een zeer exclusieve club zou brengen (er zijn naast hem maar zes andere leden).

Reitman herkent de bijna obsessieve manier van airmiles sparen. De in Los Angeles woonachtige regisseur reist de hele wereld over (wij spreken hem in Toronto), wat hem een hele berg airmiles oplevert. En dat werkt verslavend. Hij bekent dat hij een keer – alleen om zijn platinastatus te behouden – op één dag heen en weer naar Chicago vloog. ‘Het was 28 december en ik had nog wat airmiles nodig. Ik vloog naar Chicago, bestelde een Giordano pizza, en pakte het volgende vliegtuig terug naar huis.’

De schaamteloze onthechting van Bingham herkent hij ook. ‘Ik zou liegen als ik niet zou zeggen dat ik soms zomaar een vliegtuig zou willen pakken, om dan alles en iedereen achter te laten en ergens anders opnieuw te beginnen. Daar zit iets bijzonder opwindends in.’

Adaptatie
Toch plaatst Reitman zijn Ryan Bingham (een als altijd vlekkeloze George Clooney) op een tweesprong. In de film wordt Bingham verliefd op een andere airmilesjunkie (Vera Farmiga), en begint hij zich af te vragen of zijn bestaan wel zo vrij en zorgeloos is. Het is niet de enige verandering ten opzichte van het boek. Reitman gaf Bingham een jongere collega (Anna Kendrick), en laat haar – zeer tegen de zin van Bingham – meereizen om ervaring op te doen voor haar revolutionaire idee om mensen op afstand te ontslaan via videoconferentie.

Een van de hoogtepunten uit de film, een heerlijk recalcitrante lezing van Bingham waarin hij uitlegt dat je hele leven in een rugzak zou moeten passen, staat ook al niet in het boek. Net zomin als Binghams zus die gaat trouwen, en de levensgrote foto van het aanstaande bruidspaar die hij met zich meezeult door alle luchthavens. ‘Er is een reden waarom je iets een bewerking noemt,’ legt Reitman uit. ‘Je neemt niet het boek mee naar de set. Bij een adaptatie doe je twee dingen. Je maakt het beeldend en je maakt het persoonlijk. En bij Up in the Air had ik al die personages nodig om te zeggen wat ik van Bingham vind.’

Anna Kendrick en George Clooney in Up in the Air

Wat Reitman precies van Bingham vond veranderde drastisch in de zes jaar die het duurde voordat Up in the Air in de bioscopen kwam. Reitman begon aan het script voor Up in the Air toen het hem niet lukte financiers te vinden voor zijn eerste film, Thank You for Smoking (2005), een komedie waarin de held iemand van de sigarettenlobby is. Toen er ineens toch geld vrijkwam voor die film – van internetmiljardair David Sachs – werd Up in the Air in de koelkast gezet. Na Thank You for Smoking werd het script voor Up in the Air weer opgepakt, en schreef Reitman nog eens dertig pagina’s.

Maar ook toen werd hij onderbroken. Reitman kreeg een script toegespeeld over een vroegwijs, vroegzwanger meisje dat besluit geschikte ouders voor haar nog ongeboren baby te zoeken. Reitman vond het script zo goed dat hij niet kon en wilde weigeren. Goed ingeschat, want dat script was voor Juno (2007), een film die uiteindelijk voor vier Oscars zou worden genomineerd. Het kostte Reitman wel weer twee jaar, maar daarna kon hij het script van Up in the Air dan toch eindelijk af schrijven.

Getrouwd
In de zes jaar die tussen de eerste en laatste letter van het script zat was Reitmans persoonlijke leven ingrijpend veranderd. ‘Toen ik begon met schrijven was ik 24. Een satirisch mannetje, libertijns en ongetrouwd. Dat gevoel zit nog steeds in de eerste akte van Up in the Air. Maar halverwege ben ik getrouwd, maakte ik Juno en werd ik vader, en ook dat sloop allemaal in de film. Niet alleen in het verhaal, maar ook in de beelden. Als je goed kijk kan je zien hoe we in het begin alles heel gladjes hebben gefilmd. Soepele camerabewegingen, scherp licht. En alle figuranten zien er goed uit. Gezond, volle haardos, mooie kleren, veel uniformen. Halverwege de film begint Bingham te twijfelen en ga ik over op de handgehouden camera, en worden de vliegvelden waar we schieten een zootje. Je ziet er mensen schoonmaken, en de figuranten zien er aanzienlijk minder verzorgd uit.’

Het voortschrijdende levensinzicht van Reitman betekende ook dat één scène radicaal omgegooid moest worden. ‘Toen ik begon met schrijven zaten we in een economische boom. En de serie ontslaggesprekken die ik voor de film geschreven had waren toen nog satirisch en grappig. Zes jaar later hebben we een economische crisis en zijn die scènes niet zo grappig meer. Omdat ik besefte dat ik niet voldoende levenservaring had om die scènes levensecht te schrijven, besloot ik echte mensen te vragen. We filmden in Saint Louis en Detroit, twee steden waar de crisis hard heeft toegeslagen, en plaatsten een advertentie in de krant waarin we mensen vroegen die net ontslagen waren. We kregen een zak vol ontroerende, hartverscheurende brieven. Daarvan hebben we honderd mensen gevraagd te komen. Van zestig daarvan hebben we opnamen gemaakt, waarvan er 22 de film haalden. '

'Ik heb wel eens mensen moeten ontslaan, en dat is soms net zo moeilijk als ontslagen worden. Net als uitmaken vaak net zo pijnlijk is als gedumpt worden. Maar ik weet niet wat het is om 53 jaar oud te zijn, en te weten dat je geen baan meer zal vinden. Of hoe je moet kijken, en wat je moet zeggen als je weet dat je straks geen geld meer hebt om je 14-jarige dochter te voeden of naar een universiteit te sturen. En dus mochten die mensen hun eigen verhaal komen vertellen.’

Voor de rest van de film gebruikte Reitman wel professionele acteurs, die over de hele linie prima gecast zijn. Dat laatste is geen toeval. Reitman schreef maar liefst acht van de personages in zijn film met een bepaalde acteur of actrice in gedachten, onder wie Clooney en de andere hoofdrolspelers. Het is veelzeggend dat al die acteurs ook ja zeiden. Reitman, met zijn bescheiden oeuvre van drie films, is dan ook een van de belangrijkste regisseurs van het moment. 

Meer over Up in the Air