De bizarre plot draait om de zachtaardige en naïeve Henry Spencer die
gedwongen wordt met z’n zwangere vriendin te trouwen terwijl hij geen idee heeft
waar die zwangerschap vandaan komt. Even later woont het stel in een vervallen
niemandsland op een veel te kleine kamer. Op een kastje tegen de muur ligt een
afzichtelijk, vroeg geboren organisme, het midden houdend tussen een lamskop en
de maagperforerende babycarnivoor uit Ridley Scotts Alien. En dat is nog maar
het begin van een film die meer als surreële collage dan als lineair verhaal
bekeken moet worden.
Het zwart-wit en de scherpe contrasten in de
belichting zijn afgekeken van het Duitse expressionisme uit de jaren dertig, en
voor het surrealisme liet Lynch zich inspireren door Jean Cocteau’s al even oude
Blood of a Poet, waarin realiteit en droombeelden door elkaar lopen. Voeg
daaraan de suspense en dreigende soundtracks van moderne horrorfilms toe, en de
beklemmende duisternis van Eraserhead is geboren.
‘Een ziekmakende
exercitie in slechte smaak’, schreef vakblad Variety na de première in 1977.
Vijfendertig jaar later is duidelijk dat Lynch’ barokke universum, met die
vreemde dialogen en zelfbewuste toon, sindsdien veel andere bekende filmmakers
heeft beïnvloed, zoals
Tarantino en de Coens. De films van Lynch parodiëren niet alleen
onaantastbare succesverhalen als het krijgen van kinderen (Eraserhead) of de
veiligheid van het kleinstedelijk bestaan (Twin Peaks, Blue Velvet), ze maken
ook een verborgen dreiging voelbaar, een maalstroom van razernij en lust die
onder alles door beweegt.
Eraserhead zou je psychoanalytisch kunnen
duiden als een persoonlijke, donkerkomische overdrijving van Lynch’ eigen angst
voor het vaderschap. Maar je kunt de film ook zien als een uniek en gewaagd
debuut met een even fantastische als bizarre atmosfeer, waarin in ruwe vorm
zichtbaar wordt wat in Lynch’ latere films beter uitgebalanceerd terugkomt: de
rot onder het oppervlak, de naïeve hoofdpersoon in een gecorrumpeerde wereld,
personages die verbeeldingen zijn van rauwe emoties in plaats van mensen van
vlees en bloed, en de verwarrende mengeling van realiteit en persoonlijke
beleving.
Het is gewoon niet anders: David Lynch is een waanzinnig
getalenteerd filmmaker en Eraserhead is een van die films die je gezien moet
hebben. Geen excuus.
Eraserhead is een van die films waar iedereen van heeft gehoord en die maar weinig mensen hebben gezien. David Lynch’ duister-surreële speelfilmdebuut uit 1977 is in 2000 door Lynch zelf, in samenwerking met het Museum of Modern Art in New York, beeldje voor beeldje schoongemaakt om daarna over de hele wereld opnieuw vertoond te worden