Verdrinkingskroniek

In 1996 vond de verwoede tapeverzamelaar op het Waterlooplein in Amsterdam 29 audiobanden met daarop voornamelijk privételefoongesprekken uit de jaren zeventig. De banden, opgenomen door ene Guido van Waveren (1944-2006), dragen opschriften als ‘Tape vol geouwehoer’, ‘Nel communezinnig’ en ‘Ma goed gek’. Guido’s conversaties en dagboekachtige monologen schetsen een treurig verliezersbestaan.

Dominant aanwezig daarin is de moeder, een autoritaire architecte met Shakespeare-obsessie. De vader blijkt een paranoïde, tragische figuur wiens bloeiende bietenzadenbedrijf en entrepreneursideeën hem door respectievelijk de nazi’s en familieleden werden ontstolen. In dit schimmenspel voor drie stemmen zijn de hoofdrollen voor Guido, moeder Lydie en empathische vriendin Nelly oftewel Nel.

Bij de gespreksfragmenten zien we impressionistische, associatieve beelden. Een vuurtorenlichtbundel die overvloeit in koplampenschijnsel, bandrecorderonderdelen in en uit focus, straatopnamen. Daartussen Koyaanisqatsi-achtig versnelde collages, met wolkenschaduwen die over daken snellen, de nacht op jacht naar de dageraad. Mooie vondst is de reconstructie, op ware grootte, van Guido’s eenkamerhok in de Amsterdamse Pijp. Een fantoomplek, achtergrondprojectie van tegenovergelegen panden incluis.

Gaandeweg schept de suggestieve wisselwerking tussen beelden, gespreksflarden en minimalistische muziek een sombere sfeer waarin depressie, wanhoop en gestage onthechting in elkaar grijpen. Van Waveren was een psychiatrische casus die vergeefs zocht naar therapie voor of medicijn tegen de ongevraagde erfenis van een vakkundig geruïneerde jeugd. Hij vond geen van beiden. Een grafologe en Jungiaanse therapeute geven hun kijk op Guido’s handschrift en bewoordingen. De twee entr’actes vol hineininterpretieren doen afbreuk aan het postume portret dat Van der Aar bijeenpuzzelt. Puntig daarentegen zijn de door hemzelf ingesproken researchresultaten.

Soms, tijdens een intiem telefoongesprek tussen de echte Nel en Guido, wordt Nel vertolkt door een mooie jonge actrice. Met getuite Bardotlippen en boudoirogen kijkt het half ontklede meisje rokend en wijn nippend in de camera. Als illustratie van de libertijnse jaren zeventig prikkelt die curieuze stijlbreuk, even. Wanneer de kunstgreep van het nep-Super 8-filmpje - met Nel en later ook andere meisjes - wordt herhaald versterkt dit het voyeurisme inherent aan de rommelmarktvondst.

Waarom zou men zich überhaupt in de gênante naaktheid van andermans privé begeven? Om, zoals Jeffrey Beaumont in Blue Velvet , deelgenoot te worden van de geheimen die mensenlevens steevast verbergen, misschien. En precies daarom fascineert De Van Waveren Tapes, want niets menselijks is ons vreemd. Al constateren we, evenals David Lynch’ protagonist, nét te laat dat onwetendheid soms de gezondere keuze is.