'Mijn fout was dat ik op een muur klom om zo beter zicht te krijgen op de veldslag die verderop geleverd werd door demonstranten en politie. Oproerpolitie die wanhopig probeerde ongeregeldheden de kop in te drukken, omdat even verderop de wereldleiders waren verzameld voor de G8-top.
Ik zag net hoe een politietruck met waterkanon zich door een traangaswolk boorde, toen ik een enorme klap op mijn achterhoofd voelde. Heel even verloor ik het bewustzijn. Ik was geraakt door een wapenstok.
"Giornalista inglese!" schreeuwde ik tegen het legertje agenten dat, gekleed in vechttenue, op me af kwam rennen. Allerlei gedachten schoten door mijn hoofd. Ik bleef maar hopen: "Dit is een vergissing. Ze houden zo op."
Niet dus. Twee politie-agenten sleepten me over de grond, schreeuwden tegen me in het Italiaans en gingen door met slaan. Mijn fietshelm werd aan gort geslagen. De wapenstok kwam neer op mijn rug, armen en schenen.
Ze sleepten me over een spoorlijn naar een slagboom, waar ze zeiden dat ik moest gaan staan. Ik probeerde te gehoorzamen, niet in staat te geloven dat dit werkelijk gebeurde. Alsof ze ten prooi vielen aan hun eigen gewelddadigheid begonnen ze me opnieuw te slaan. Op mijn hoofd, rug en benen.'
Dit schreef Sunday Times reporter John Elliott op 22 juli 2001 in zijn krant , één dag na de rellen in Genua, waar anti-globalisten slaags raakten met de politie. Het politie-optreden was buitenproportioneel hard en resulteerde uiteindelijk in de dood van de 23-jarige demonstrant Carlo Giuliani.
De ontsteltenis over de bloederige rellen bleken een inspiratiebron voor verschillende Italiaanse filmmakers. Bernardo Bertolucci verklaarde dat hij zijn film The Dreamers, dat zich afspeelt tijdens de studentenprotesten in Parijs 1968, opzettelijk eindigde met een uit de hand gelopen demonstratie, om zo de link met het heden (lees: de G8-top in Genua) te leggen. Filmmaakster Francesca Comincini maakte de documentaire Carlo Giuliani, ragazzo ('Carlo Giuliani, jongen'), Roberto Torelli de documentaire Bella Ciao ('Hallo schatje'), en regisseur Lucio Pellegrini de film Ora o mai più ('Nu of nooit'). Laatstgenoemde wordt deze week in de Nederlandse bioscopen uitgebracht.
Aanvankelijk blijft Pellegrini's politieke stellingname in Ora o mai più onduidelijk. De rellen in Genua hangen wel als een donderwolk over de film, maar het duurt zeker een uur voordat het gaat bliksemen. Tot die tijd toont Pellegrini ons de gedaantewisseling van de 22-jarige David. Van geniale bèta student aan de Normale universiteit in Pisa, tot bevlogen actievoerder tegen globalisering en kapitalisme. Van observator tot deelnemer.
Aanleiding voor zijn radicale verandering is de mooie Viola. Zij is het type meisje dat op de motorkap van andermans auto gaat liggen, gewoon omdat ze daar zin heeft. Het type meisje ook dat iedere dag nieuwe mensen wil ontmoeten en nieuwe plaatsen wil bezoeken. Kortom: precies het tegenovergestelde van de rationele David. En daarom onweerstaanbaar.
Enig probleem voor David, een beetje een Brave Hendrik, is dat Viola het vriendinnetje is van Luca, de leider van het groepje linkse studenten waar David zich bij aansluit. Zolang die twee wat hebben, al is het nog zo vaag, kan hij haar zijn liefde niet verklaren. Ondanks haar overduidelijk positieve signalen.
In het eerste uur blijft Ora o mai più een beetje hangen in de bekende formules voor de coming-of-age-film. We zien hoe de 22- jarige David door de ontmoeting met de radicale Luca en Viola verandert. Hoe hij gedwongen wordt keuzes te maken. Hoe zijn nieuwe op zijn oude wereld botst.
Maar het zijn vooral emotionele botsingen, erg politiek zijn ze niet. Regisseur Pellegrini weigert mee te doen aan de polarisatie van de jaren zestig . Goed en slecht zijn in zijn film niet zo simpel te scheiden als links en rechts.
Zo verloochent David zijn oude vriend, de 'burgerlijke' Doveri niet, draagt Luca de hele tijd een shirtje met een grote Stones-tong (toch niet de meest radicale rockband van het moment), plagen de actievoerders gewoon mee als een politieman een van hun belachelijk maakt, en doen David en Viola erg lacherig in een supermarkt als Luca hen voorhoudt dat kopen net als stemmen is: eerst kiezen (als ze 'kiezen' voor een blikje coca-cola wordt het van lieverlee maar gejat als blijkt dat het op Luca's lijst met verboden artikelen staat).
De oudere broer van Luca weet waar het de kids eigenlijk om gaat: 'De beste neukpartijen heb je tijdens een revolutie,' en: 'Over 5 jaar draait bij jullie alles om werk en familie.'
Je krijgt als kijker in het eerste uur het idee dat Pellegrini Luca's grote broer gelijk geeft. Alles in de film wijst er tot dan toe op dat de politieke geëngageerdheid van de jongeren onderdeel is van een groot spel. De groep onderscheidt zich vooral door ludieke acties. Op de beroemde toren van Pisa hangen ze een spandoek met de tekst: 'De toren is recht , de wereld is krom!'. Humor is hun wapen.
Maar dan komt de grote dag. De dag van de rellen in Genua. Zelden in de filmgeschiedenis sloeg de toon in een film zo radicaal om als in Ora o mai più. Als bij toverslag verandert de film van romantische komedie in politieke thriller. Van Sleepless in Seattle naar Missing in nog geen vijf seconden.
David komt terecht in de Bolzaneto kazerne in Genua. Pellegrini liet in interviews weten de wereld de misstanden in deze speciaal voor de G8-top aangepaste ME-kazerne te willen tonen, juist omdat er destijds geen enkele aandacht voor was. Hij baseerde zich op talloze interviews met slachtoffers en hoorde van de stokslagen, de vernederingen, de fascistische liederen, en de psychologische folterpraktijken als het dreigen met verkrachting en moord.
Door de radicale verandering van toon wint Ora o mai più aan diepte en aan spanning. Op een manier die doet denken aan een van de meest onderschatte westerns uit de jaren zeventig, Soldier Blue (Ralph Nelson, 1970). Lange tijd kabbelt die film voort als komische love story met de sexy Candice Bergen in de hoofdrol, tot Nelson ons in de gruwelijkste details laat zien hoe een Amerikaans regiment de vreedzame bewoners van een Indianendorp afslacht.
Soldier Blue is een verkapt commentaar op de Amerikaanse inmenging in Vietnam, Ora o mai più is Pellegrini's commentaar op het Italië van Berlusconi. In zijn director's statement zegt hij over de rellen: 'In die dagen bleek dat de democratie niet meer was dan de façade van een gebouw. Brandschoon en fraai gedecoreerd, klaar om door toeristen en de machtigen der aarde bewonderd te worden. De gewelddadige, consequente en moedwillige repressie van honderden onschuldige jonge mensen doet ons beseffen dat we in een land leven dat heel anders is dan we altijd gedacht hebben.' En dan wordt Ora o mai più uiteindelijk toch een politieke film.
Ora o mai più is de derde film van Lucio Pellegrini (1965). Eerder regisseerde hij E allora mambo (1999) en Tandem (2000). Twee relatiekomedies die hij maakte met de acteurs met wie hij ook al had samengewerkt voor de in Italië razend populaire comedyserie Ciro. Voor Ora o mai più koos hij nieuwe acteurs en zette hij ook een andere, somberder koers uit. Het werd zijn beste film. Tot dusver, want Pellegrini is een regisseur om in de gaten te houden.