Closer van regisseur Mike 'The Graduate' Nichols gaat over twee stellen die elkaar met elkaar bedriegen. Een relatie kan alleen overleven door de leugen, luidt de sombere boodschap.

De Brit Patrick Marber kreeg in 1998 de prestigieuze Laurence Olivier Award voor zijn toneelstuk Closer, nadat hij eerder ook al de Time Out Award en de London Critics' Circle Award had gekregen. Inmiddels is het stuk in meer dan honderd steden opgevoerd en vertaald in dertig talen. Het is duidelijk: Closer raakte een snaar. De vraag is alleen, welke.

Closer is namelijk geen gemakkelijk stuk. Het toont de eerste en laatste ontmoetingen van twee stellen: Alice & Dan en Anna & Larry. En hoe ze elkaar met elkaar bedriegen. Verliefdheid is de aanleiding en het excuus, maar de zucht naar macht is wat de mannen in Closer werkelijk drijft. Niet alleen over de vrouwen, maar ook over elkaar.

Doordat het stuk zich beperkt tot de eerste en laatste ontmoetingen krijgen we geen compleet beeld van de relaties. We zien alleen de hoogtepunten (de verliefdheid) en de dieptepunten (het verraad). Daar ligt gelijk één verklaring voor het succes, want zo wordt Closer een lange aaneenschakeling van heftige, emotionele scènes. Die uit hun aard - iedereen was wel eens verliefd of werd wel eens verraden - voor iedereen herkenbaar zijn.

Voeg daarbij de scherpe, humoristische dialogen van Marber (hij deed jaren aan stand up-comedy en is een van de bedenkers van het door komiek Steve Coogan onsterfelijk gemaakte personage Alan Partridge) en er is een begin van de verklaring van Closers wereldwijde succes.

Wereldwijd succes, of dat nou van een boek of een toneelstuk is, betekent interesse uit Hollywood. Zo ook voor Closer, al hadden de grote studio's wel enige moeite met de onaangename personages, en de vaak zeer expliciete dialogen. Er zit in het toneelstuk bijvoorbeeld een hilarische chat-sessie tussen Dan (die zich voordoet als Anna) en Larry, waarin de seksuele krachttermen je om de oren vliegen.

Het is tekenend voor het huidige gebrek aan lef in Hollywood, dat het uitgerekend oudgediende Mike Nichols was die het project op sleeptouw nam. Nichols, 73 inmiddels, is bezig met een tweede jeugd. Eind jaren zestig maakte hij naam met baanbrekende en openhartige films als Who's Afraid of Virginia Woolf? en The Graduate. En hoewel hij interessante films bleef maken (Silkwood, Heartburn, Working Girl) kwam het echt grote succes pas weer begin 2004 met de miniserie Angels in America, een visueel verbluffende bewerking van Tony Kushners gelijknamige toneelstuk over liefde, aids en politiek in het Reagan-tijdperk.

Nichols was zo onder de indruk van Closer dat hij Patrick Marber vroeg ook het scenario voor de filmversie te schrijven. In eerste instantie bood hij hem zelfs de regie aan - Nichols was al tevreden als hij de film mocht produceren - maar Marber was zo verstandig te weigeren. Het is ook zeer de vraag of de nu 40-jarige Brit als onbekende, debuterende regisseur, dezelfde sterren had weten te strikken.

De cast van Closer is immers indrukwekkend: Julia Roberts als Anna, Jude Law als Dan, Natalie Portman als Alice, en Clive Owen als Larry. Het is bonte verschijning van onwaarschijnlijk mooie mensen. Het past in de traditie van Hollywoods droomfabriek (in een Britse filmversie waren de acteurs niet half zo aantrekkelijk geweest), en ook prima in Mike Nichols' eigen visie op film. Van hem is immers de uitspraak: 'Movies are about beautiful people suffering.'

Hoewel Julia Roberts en Jude Law (onlangs door People Magazine uitgeroepen tot ' sexiest man alive') de megasterren zijn, gaat de meeste aandacht in Closer uit naar Natalie Portman en Clive Owen. Vanwege de acteerprestaties én vanwege de personages die ze spelen. De jonge Portman (1981) speelt Alice met de juiste mengeling van wereldwijsheid (ze is stripper, paaldanseres) en naïefheid (ze gelooft nog oprecht in de liefde), en Owen (de ster uit de culthit Croupier, en jammerlijk miscast als King Arthur in het gelijknamige actiefiasco) is de ideale Larry. Trots en kwetsbaar, maar ook vilein en meedogenloos.

Zij zitten in de meest spraakmakende scène van de film. Larry is al maanden van slag omdat Anna hem bedrogen heeft met Dan. Om zijn verdriet te vergeten gaat hij naar een nachtclub, waar Alice blijkt te werken. Hij koopt haar tijd en ze belanden in een apart kamertje. En hoewel Alice zich hier langzaam uitkleedt, is het Larry die zich blootgeeft. Het is een emotioneel aangrijpende scène, die uiteindelijk van grote betekenis blijkt voor de plot.

Ook nu, net als in de rest van de film, wordt er veel over seks gesproken maar kiest Nichols ervoor om weinig te laten zien. Dat had iets meer kunnen zijn, want op verzoek van Portman verdwenen op het laatste moment enkele naaktscènes van haar uit de film. Ze had met Nichols van tevoren afgesproken dat ze bepaalde scènes kon weghalen als ze zich er ongemakkelijk bij voelde. Wat gebeurde, en de film wellicht ten goed kwam, want zo blijft in de nachtclubscène de aandacht meer gericht op Owen en zijn emotionele ontreddering.

Als je weet dat Closer begon als toneelstuk is dat in de filmversie wel terug te vinden. Niet zozeer in de locaties ( Nichols is er goed in geslaagd het toneelstuk te 'openen', we zien veel mooie stukjes onbekend Londen), als wel in de dialogen. Zo gevat en zo melodieus, dat zelf een zin als 'Thank you for your honesty. Now fuck off and die!' iets poëtisch krijgt.

Closer is de uitzondering op de regel, Hollywood- entertainment voor volwassenen. Bij uitstek geschikt voor cynici, want de boodschap van de film is weinig verheffend. 'What's so great about the truth?', zegt Dan. 'Try lying for a change - it is the currency of the world.' En de film gaat nog een stapje verder, in de constatering dat een relatie alleen kan overleven door de leugen. De waarheid maakt alle relaties kapot.

Nichols (vier scheidingen, vijf huwelijken) onderschreef deze stelling in interviews van harte: 'Iedereen van ons is wel eens door zijn partner aangespoord de waarheid te vertellen met de woorden "Ik beloof dat ik niet kwaad zal worden. Ik wil het alleen maar weten." En iedereen ouder dan 11 jaar weet dat je die vraag niet moet beantwoorden, want een antwoord leidt onherroepelijk tot pijn en verdriet. [...] Het heeft alles te maken met je idee over liefde. Heb je het recht om te beschermen wat er in je hoofd omgaat? Ik vind absoluut van wel. Liefde is de ander intact laten, niet hem of haar absorberen. Als ik mijn vrouw vraag wat ze denkt, zal ze dat nooit zeggen. Haar woorden zijn voor mij, maar haar gedachten zijn alleen van haar zelf.'