Ieder jaar verrast hij toch weer, die dag waarop de onafhankelijke stedeling
merkt dat de wereld rondom hem een heel andere kalender volgt dan hijzelf.
Verbazingwekkend geslonken is ineens het aantal gezinsauto’s in de buurt (
onwillekeurig herinnerend aan de scène in Annie Hall waarin Diane Keaton
uitroept: ‘Oh my God, look: a parking space!’). In de supermarkt eerst bijna
dorpse gemoedelijkheid, voor de postkantoorbalie staat geen obligate rij.
Weldadigst van alles is de afwezigheid van gillende, baltrappende schoolkinderen
. En terwijl men al wandelend die mooie stilte contempleert, daagt het: de
zomervakantie is begonnen, de kuddes grazen elders. Kalme dagen liggen open, als
een roman die al een jaar wacht om te worden gelezen.
Iets
dergelijks realiseert zich ook begin-zestiger Gianni (Gianni di Gregorio) in
Pranzo di Ferragosto. Ferragosto, dat is 15 augustus, Maria Hemelvaart in Italië
– de feestdag waarop in Rome, Gianni’s stad, families bijeen zijn en zo’n
beetje het complete openbare leven stil ligt. Daarop heeft Gianni geanticipeerd
en bij de buurtslijter gebottelde verkoeling ingeslagen, waaronder tonic voor
zijn hoogbejaarde moeder (Valeria de Franciscis) en twee flessen chablis voor
hemzelf. Dat alles op de pof gaat, weerhoudt de kruidenier annex waard er
allerminst van om met vaste klant Gianni even een glas Ribolla gialla te
nuttigen. Augustus in Rome maakt extra dorstig.
Alles wijst erop dat
voor de alleenstaande hobbykok, die zijn capricieuze weduwe-moeder voltijds
verzorgt, de hoogtijdag zonder incidenten gaat passeren. Totdat plotseling de
huisbaas op de stoep staat en Gianni wijst op een keur aan onbetaalde rekeningen
. De smiecht weet dat zijn huurders, berooid als zij zijn, niet kunnen betalen,
maar heeft – dat treft – een oplossing bij de hand.
Bovenbaas
verheugt zich op zijn Ferragosto- tripje met een langbenige blondine, maar la
mamma onbeheerd in Rome achterlaten gaat de Italiaan net die ene brug te ver.
Gianni krijgt er dus een tweede oude dame bij. En alsof huishouden en financiële
misère zijn hartslag en bloeddruk nog niet voldoende opjagen, levert zijn
huisarts nog diens moeder en haar zuster voor een logeerpartij af. Vier terecht
nukkige dames die zich afgeschoven voelen, slechts voedsel voor twee in voorraad
, een gammele mini-televisie, moeder die liever op haar kamer een potje patience
legt dan zich met de ongenode gasten te bemoeien – Gianni’s Ferragosto lijkt in
een oogwenk van tempo doeloe-dag in een verzorgingstaak met overuren zonder
stresstoeslag te zijn gemuteerd.
Levensvreugde
Wat op de eerste blik leest als het zoveelste sociaalrealistisch
probleempamflet met voorgeprogrammeerde filmhuisavondkater (‘En nu eerst een
stevige borrel!’), ontpopt zich al snel als iets heel anders en vooral als iets
veel aangenamers. In deze intieme tragikomedie draait alles om het kleine en
alledaagse, om de nuance in een stuurs hoofdknikje, de verstopte spot in een
opmerking, de levensgeschiedenis in een rimpelgezicht. Achter de prozaïsche
handelingen gaan onopvallend serieuze thema’s schuil: de wijze waarop er in
westerse samenlevingen met de oudste generatie wordt omgesprongen en de
disproportionele, snel toenemende verarming. Op een ludieke manier schetst
Gianni di Gregorio pijnlijke situaties waarover politici graag
verkiezingsbeloften doen zonder zich daarvan na de dag van de waarheid (sic) nog
iets te herinneren.
Pranzo di Ferragosto, bevolkt met naar het
leven getekende en romaneske types waarvan men de Nederlandse filmequivalenten
aantreft in Bert Haanstra’s mooie Carmiggelt-adaptatie Vroeger kon je lachen (
1983), chargeert en choqueert niet om de attentie van de toeschouwer. Frappant
is dat regisseur, acteur en co-scenarist Di Gregorio medeverantwoordelijk is
voor het script van Gomorra, de genadeloos realistische hitfilm over de
Napolitaanse maffia.
Is Gianni di Gregorio dus een belangrijke
aanwinst? Het lijkt er sterk op. Bied maar eens weerstand aan dit charmante,
lichtvoetig vertelde verhaal waarin het drama en de komedie des levens als
gesmeerde tandwielen in elkaar grijpen. De ongemakkelijke waarheden over
ouderdom, verborgen
armoede en zelfredzaamheid schuren, dat behoren ze te
doen. Maar uit de film spreekt, in plaats van stille capitulatie voor leeftijd
, wrakkig lichaam en lege beurs, vooral een aanstekelijke levensvreugde. En
eindelijk maakt een filmer eens het onderscheid in bejaardheid: de ene ouderdom
is voorwaar de andere niet, illustreren de vrouwen. Dat de dramaturgie
nauwelijks anderhalve dag en 75 minuten filmtijd omspant, de meeste scènes in
één en hetzelfde appartement gesitueerd zijn en vrijwel alle rollen door niet-
professionelen worden vertolkt, verleent Pranzo di Ferragosto een enorme
vitaliteit.
Middageten
Niet te veronachtzamen
bonus is de goudeerlijke hoofdrol van Di Gregorio zelf. Als acteur toont deze
man, met zijn permanente blik van een verregende zondagmiddag, zich een ware
kunstenaar in het minder-ismeer. Met een welhaast Britse onverstoorbaarheid
jongleert Gianni zich een weg door zijn opvangtaak, slalomt als volleerd
diplomaat met engelengeduld tussen de vier temperamenten.
Geen
wonder dat onze held steeds een glas goede chablis binnen handbereik houdt. Op
het cruciale moment van de voedselverschaffing voor het middageten (= pranzo)
van Ferragosto wordt hij bijgestaan door de redelijk verroest ogende barvlieg
Vichingo (‘Viking’; Luigi Marchetti). ’s Ochtends trekt het duo er in alle
vroegte met een aftandse brommer op uit om ergens in Rome ingrediënten voor het
feestmaal à l’improviste op te duikelen. Het geeft Di Gregorio de gelegenheid
tot een prachtige en passend dialoogarme omzwerving door de Eeuwige Stad: de
onwerkelijke verlatenheid alom doet denken aan de ontvolkte straten in de
Spaanse psychothriller Abre los ojos of de Amerikaanse sf-film The Omega Man.
Pranzo di Ferragosto – overigens begeleid door een vermakelijke en originele
affiche – past niet echt in een hokje, wat gelijkstaat aan een groot compliment
. Des te meer doet de film terzake als impressionistisch portret van een ander
Rome dan dat uit de glossy reisgidsjes en de tot cinemythe opgestegen Felliniana
waarin de stad is vereeuwigd als een voortgaand carnaval van schelmen en
paradijsvogels.
De onlangs overleden journalist en literatuurkenner
Michaël Zeeman, sinds 2002 Volkskrant-correspondent in Rome, zou de
waarachtigheid van Gianni en zijn bejaardenkwartet beslist hebben gewaardeerd.
En de discrete poëzie hebben herkend van de scène waarin de vrouwen in elkaars
handpalm niet de toekomst lezen, maar het verleden. Want bij alle onderkoelde
geestigheden heeft de goede verstaander hier aan een half woord over de
broosheid en eindigheid van een mensenleven genoeg.
Pulvis et umbra
sumus – ‘ Stof en schaduw zijn wij,’ wist Horatius al. In een bijna obsceen op
uiterlijkheden en het jong zijn gefixeerde hedendaagse westerse maatschappij kan
men aan zulke antieke inzichten niet vaak genoeg worden herinnerd. Pranzo di
Ferragosto gaat op 20 augustus in première.
In stil Rome werpt het lot een viertal bejaarde dames bijeen. Pranzo di Ferragosto is een zomerfilm over mensen in de winter van hun leven.