In stil Rome werpt het lot een viertal bejaarde dames bijeen. Pranzo di Ferragosto is een zomerfilm over mensen in de winter van hun leven.

Ieder jaar verrast hij toch weer, die dag waarop de onafhankelijke stedeling merkt dat de wereld rondom hem een heel andere kalender volgt dan hijzelf. Verbazingwekkend geslonken is ineens het aantal gezinsauto’s in de buurt ( onwillekeurig herinnerend aan de scène in Annie Hall waarin Diane Keaton uitroept: ‘Oh my God, look: a parking space!’). In de supermarkt eerst bijna dorpse gemoedelijkheid, voor de postkantoorbalie staat geen obligate rij. Weldadigst van alles is de afwezigheid van gillende, baltrappende schoolkinderen . En terwijl men al wandelend die mooie stilte contempleert, daagt het: de zomervakantie is begonnen, de kuddes grazen elders. Kalme dagen liggen open, als een roman die al een jaar wacht om te worden gelezen.

Iets dergelijks realiseert zich ook begin-zestiger Gianni (Gianni di Gregorio) in Pranzo di Ferragosto. Ferragosto, dat is 15 augustus, Maria Hemelvaart in Italië – de feestdag waarop in Rome, Gianni’s stad, families bijeen zijn en zo’n beetje het complete openbare leven stil ligt. Daarop heeft Gianni geanticipeerd en bij de buurtslijter gebottelde verkoeling ingeslagen, waaronder tonic voor zijn hoogbejaarde moeder (Valeria de Franciscis) en twee flessen chablis voor hemzelf. Dat alles op de pof gaat, weerhoudt de kruidenier annex waard er allerminst van om met vaste klant Gianni even een glas Ribolla gialla te nuttigen. Augustus in Rome maakt extra dorstig.

Alles wijst erop dat voor de alleenstaande hobbykok, die zijn capricieuze weduwe-moeder voltijds verzorgt, de hoogtijdag zonder incidenten gaat passeren. Totdat plotseling de huisbaas op de stoep staat en Gianni wijst op een keur aan onbetaalde rekeningen . De smiecht weet dat zijn huurders, berooid als zij zijn, niet kunnen betalen, maar heeft – dat treft – een oplossing bij de hand.

Bovenbaas verheugt zich op zijn Ferragosto- tripje met een langbenige blondine, maar la mamma onbeheerd in Rome achterlaten gaat de Italiaan net die ene brug te ver. Gianni krijgt er dus een tweede oude dame bij. En alsof huishouden en financiële misère zijn hartslag en bloeddruk nog niet voldoende opjagen, levert zijn huisarts nog diens moeder en haar zuster voor een logeerpartij af. Vier terecht nukkige dames die zich afgeschoven voelen, slechts voedsel voor twee in voorraad , een gammele mini-televisie, moeder die liever op haar kamer een potje patience legt dan zich met de ongenode gasten te bemoeien – Gianni’s Ferragosto lijkt in een oogwenk van tempo doeloe-dag in een verzorgingstaak met overuren zonder stresstoeslag te zijn gemuteerd.

Levensvreugde
Wat op de eerste blik leest als het zoveelste sociaalrealistisch probleempamflet met voorgeprogrammeerde filmhuisavondkater (‘En nu eerst een stevige borrel!’), ontpopt zich al snel als iets heel anders en vooral als iets veel aangenamers. In deze intieme tragikomedie draait alles om het kleine en alledaagse, om de nuance in een stuurs hoofdknikje, de verstopte spot in een opmerking, de levensgeschiedenis in een rimpelgezicht. Achter de prozaïsche handelingen gaan onopvallend serieuze thema’s schuil: de wijze waarop er in westerse samenlevingen met de oudste generatie wordt omgesprongen en de disproportionele, snel toenemende verarming. Op een ludieke manier schetst Gianni di Gregorio pijnlijke situaties waarover politici graag verkiezingsbeloften doen zonder zich daarvan na de dag van de waarheid (sic) nog iets te herinneren.

Pranzo di Ferragosto, bevolkt met naar het leven getekende en romaneske types waarvan men de Nederlandse filmequivalenten aantreft in Bert Haanstra’s mooie Carmiggelt-adaptatie Vroeger kon je lachen ( 1983), chargeert en choqueert niet om de attentie van de toeschouwer. Frappant is dat regisseur, acteur en co-scenarist Di Gregorio medeverantwoordelijk is voor het script van Gomorra, de genadeloos realistische hitfilm over de Napolitaanse maffia.

Is Gianni di Gregorio dus een belangrijke aanwinst? Het lijkt er sterk op. Bied maar eens weerstand aan dit charmante, lichtvoetig vertelde verhaal waarin het drama en de komedie des levens als gesmeerde tandwielen in elkaar grijpen. De ongemakkelijke waarheden over ouderdom, verborgen
armoede en zelfredzaamheid schuren, dat behoren ze te doen. Maar uit de film spreekt, in plaats van stille capitulatie voor leeftijd , wrakkig lichaam en lege beurs, vooral een aanstekelijke levensvreugde. En eindelijk maakt een filmer eens het onderscheid in bejaardheid: de ene ouderdom is voorwaar de andere niet, illustreren de vrouwen. Dat de dramaturgie nauwelijks anderhalve dag en 75 minuten filmtijd omspant, de meeste scènes in één en hetzelfde appartement gesitueerd zijn en vrijwel alle rollen door niet- professionelen worden vertolkt, verleent Pranzo di Ferragosto een enorme vitaliteit.

Middageten
Niet te veronachtzamen bonus is de goudeerlijke hoofdrol van Di Gregorio zelf. Als acteur toont deze man, met zijn permanente blik van een verregende zondagmiddag, zich een ware kunstenaar in het minder-ismeer. Met een welhaast Britse  onverstoorbaarheid jongleert Gianni zich een weg door zijn opvangtaak, slalomt als volleerd diplomaat met engelengeduld tussen de vier temperamenten.

Geen wonder dat onze held steeds een glas goede chablis binnen handbereik houdt. Op het cruciale moment van de voedselverschaffing voor het middageten (= pranzo) van Ferragosto wordt hij bijgestaan door de redelijk verroest ogende barvlieg Vichingo (‘Viking’; Luigi Marchetti). ’s Ochtends trekt het duo er in alle vroegte met een aftandse brommer op uit om ergens in Rome ingrediënten voor het feestmaal à l’improviste op te duikelen. Het geeft Di Gregorio de gelegenheid tot een prachtige en passend dialoogarme omzwerving door de Eeuwige Stad: de onwerkelijke verlatenheid alom doet denken aan de ontvolkte straten in de Spaanse psychothriller Abre los ojos of de Amerikaanse sf-film The Omega Man.

Pranzo di Ferragosto – overigens begeleid door een vermakelijke en originele affiche – past niet echt in een hokje, wat gelijkstaat aan een groot compliment . Des te meer doet de film terzake als impressionistisch portret van een ander Rome dan dat uit de glossy reisgidsjes en de tot cinemythe opgestegen Felliniana waarin de stad is vereeuwigd als een voortgaand carnaval van schelmen en paradijsvogels.

De onlangs overleden journalist en literatuurkenner Michaël Zeeman, sinds 2002 Volkskrant-correspondent in Rome, zou de waarachtigheid van Gianni en zijn bejaardenkwartet beslist hebben gewaardeerd. En de discrete poëzie hebben herkend van de scène waarin de vrouwen in elkaars handpalm niet de toekomst lezen, maar het verleden. Want bij alle onderkoelde geestigheden heeft de goede verstaander hier aan een half woord over de broosheid en eindigheid van een mensenleven genoeg.

Pulvis et umbra sumus – ‘ Stof en schaduw zijn wij,’ wist Horatius al. In een bijna obsceen op uiterlijkheden en het jong zijn gefixeerde hedendaagse westerse maatschappij kan men aan zulke antieke inzichten niet vaak genoeg worden herinnerd. Pranzo di Ferragosto gaat op 20 augustus in première.