Hoe viert een aap zijn verjaardag? Regisseur Jos de Putter legde het vast in zijn film See No Evil. Inclusief taart en uitgeblazen kaarsjes. ‘Het is wel een beetje een gekke film,’ geeft de regisseur toe.

De film
Drie beroemde apen kijken terug op hun leven. De ster uit de Tarzan-films, Cheetah, maakt ‘aapstracte’ kunst, net zoals veel andere Hollywoodsterren na hun pensioen aan het schilderen slaan. Kanzi, misschien wel de slimste aap ter wereld, werkte jarenlang mee aan onderzoek naar taalverwerving. De derde aap is Knuckles, die er minder goed aan toe is dan de rest, door de vele onderzoeken die op hem zijn uitgevoerd. Een documentaire over de vooruitgang van de mens, en wat we nu eigenlijk geleerd hebben van apen.

De maker
Jos de Putter (1959) is regisseur, filmcriticus en scenarioschrijver. Zijn eerste documentaire, Het is een schone dag geweest uit 1993, werd in 2007 opgenomen in de Canon van de Nederlandse film. Daarna maakte hij nog een tiental films, waaronder het veelbesproken Dans Grozny, Dans. De Putter werkte zes jaar als redacteur bij VPRO’s Tegenlicht.

Spraakmakend
De Putters eerdere succes schept hoge verwachtingen ; See No Evil is op het IFFR dan ook genomineerd voor de Big Screen Award. De film viel in de smaak bij het publiek: na het eerste festivalweekend stond hij in de top tien van de UPC Publieksprijs.

Drie vragen aan Jos de Putter
Uw documentaire valt goed in de smaak bij het IFFR- publiek. Had u dat verwacht?
‘Ik vind het wel bijzonder, want het is niet een film die de makkelijkste weg kiest. Maar zulke films zijn sowieso schaars op het IFFR; dat is het fijne van dit festival.
Omdat ik zes jaar voor Tegenlicht heb gewerkt, heb ik erg mijn best moeten doen om de manier van vertellen voor televisie los te laten. Ik wilde weer naar de pure filmvorm toe, maar dat was nog best moeilijk. Het tweede deel van de film is misschien nog steeds te veel televisie. Dat heeft te maken met hoe je de dingen uitlegt – voor tv moet je veel meer toelichten. Film moet meer om ervaring dan om begrip gaan . Daar moet ik nog eens kritisch naar kijken.’

U hebt een gevarieerde cv, maar maakte al eens een enorm succesvolle documentaire. Keert u nu weer terug naar uw grote passie film?
‘Het succes van Het is een schone dag geweest, dat achtervolgt me mijn hele leven. Maar dat is natuurlijk een luxeprobleem. Ik heb één heel goede film gemaakt, dat weet ik, en dat blijft zo. Daarnaast heb ik veel films met een journalistieke inslag gemaakt, maar ook heel observerende films. Dans Grozny, Dans is puur lyrisch, en nu is er See No Evil, wat ook gewoon een gekke film is. Toen ik op zeker moment werd gevraagd om bij Tegenlicht te komen werken, zou ik dat aanvankelijk maar een jaar doen. Dat werden er uiteindelijk zes. Je raakt er verslaafd aan. Ik heb het eigenlijk te lang gedaan, daar heb ik wel spijt van, maar de dingen lopen zoals ze lopen. Tegenlicht was het juiste programma op het juiste moment – we hebben de crisis echt voorspeld en de dimensie ervan ingezien. Maar met film had het niet veel te maken. Voor filmische televisie is geen ruimte meer. De terreur van de kijkcijfers heeft het medium laf gemaakt. Dus moet je op zoek naar nieuwe vormen , buiten de gevestigde orde om.’

Waarom dan nu een documentaire over apen?
‘Ik zag een foto van een aap die een strip zat te lezen in een lounge-stoel aan een zwembad. Hoe komt dat dier daar, vroeg ik me af. Ik wilde het hem wel vragen. Maar dan krijg je een rare documentaire, als je met apen gaat praten. Toen vroeg ik me af of dat erg is. Na zes jaar Tegenlicht, waarin voortdurende allemaal mensen aan het woord worden gelaten over belangrijke zaken, leek het me wel eens prettig als er niets gezegd of uitgelegd zou worden. In Tegenlicht kwam steeds weer aan bod wat een zooitje we er als mensen van hebben gemaakt. Dan ging het over de economische crisis, maar daar schuilt natuurlijk ook een morele crisis achter. Dat thema wilde ik wel eens op een andere, meer artistieke manier benaderen. De onderliggende gedachte is: wat zouden we van apen kunnen leren? Ik heb nog een ondertitel overwogen: ‘Een kleine geschiedenis van de vooruitgang.’ Ons vooruitgangsdenken heeft ertoe geleid dat we in staat zijn de planeet te verlaten, en nog veel meer, maar dat was niet mogelijk geweest zonder onze voorouders. We hebben heel goed naar de dieren gekeken om van hen te leren, wat zou er gebeuren als zij naar óns keken? Wat zouden we dan over onszelf te weten komen? Dat is het basisidee achter de film.’

Bekijk hier de rest van de serie