Het lukte zelfs Louis Theroux niet om voor zijn documentaire My Scientology Movie kerkleider David Miscavige voor de camera te krijgen. Acteurs en een afvallige brachten uitkomst.

Sf-schrijver L. Ron Hubbard mag dan de bedenker zijn van Scientology en acteur Tom Cruise het boegbeeld, tovenaar achter de schermen van deze omstreden religie is ene David Miscavige. Een boze en gevaarlijke tovenaar, zo bleek vorig jaar uit de documentaire Going Clear: Scientology and the Prison of Belief van Alex Gibney. Daarin deden ex -leden een boekje open over misstanden binnen hun kerk. Geen verhalen over seksueel misbruik van jongeren (daar zijn al andere kerken voor), maar over vernedering, uitbuiting en geestelijke terreur. Op bevel van, of op zijn minst met medeweten en goedkeuring van Miscavige.

In 1987, een jaar na de dood van Scientology-oprichter Hubbard, nam de toen 27-jarige Miscavige de leiding van de kerk over. Sindsdien heeft hij welgeteld één televisie-interview gegeven; in 1992 met ABC’s praatprogramma Nightline. Het interview door anchorman Ted Koppel duurde een uur en werd live uitgezonden. Anders wilde Miscavige niet komen.

Je kan dat interview in zijn geheel bekijken op internet (zie onder). De ook toen al omstreden kerkleider komt eruit naar voren als een intelligente, agressieve, dominante man. Hoe de ervaren Koppel ook zijn best doet, hij slaagt er niet in door het pantser van de volledig van zijn gelijk overtuigde Miscavige heen te breken.

Ingenieus
Als iemand daar wel in zou kunnen slagen is het de Britse interviewer/ programmamaker Louis Theroux. Die oogt misschien onschuldig en naïef, maar met zijn directe vragen en oprechte verbazing krijgt hij zijn onderwerpen al een kleine twintig jaar zo ver dat ze hun maskers verder laten zakken dan ze ongetwijfeld van plan zijn geweest. Of het nou rabiate zionisten, pedofielen of neonazi’s zijn.

Helaas: Miscavige ging niet in op Theroux’ verzoek tot een interview. Sterker nog: geen enkel actief lid van Scientology wilde (of mocht) met Louis met praten. Dan heb je geen film, zou je denken, en toch gaat op 5 mei Louis Theroux: My Scientology Movie draaien in de Nederlandse bioscopen .

Theroux en regisseur John Dower kwamen namelijk met een ingenieus alternatief. Ze vroegen acteurs auditie te doen voor de rollen van Miscavige en Cruise, om zo die paar keer dat ze zich publiekelijk uitlieten over hun geloof na te kunnen spelen.

In een amusante montage zien we hoe verschillende acteurs stukken nadoen uit een beangstigend Scientology-filmpje waarin Cruise zijn geloofsgenoten probeert te inspireren. Bijna hysterisch lachend vertelt hij wat hij zou doen met sp’s (= surpressing persons, oftewel: vijanden van de kerk): ‘Ik vermorzel ze allemaal.’

Wellicht omdat we het origineel zo goed kennen, vallen de imitators wat tegen. Niet een komt qua intensiteit in de buurt van de echte, en de nep-Cruise keert uiteindelijk maar een paar keer terug in Louis’ film.

Dit in tegenstelling tot de nep-Miscavige, die wordt gespeeld door B-acteur Andrew Perez. Tijdens een nagespeelde vergadering – waarop de kleine Miscavige volgens afvalligen verschillende kaderleden aanvloog – gaat Perez zo door het lint dat zelfs de altijd gevatte Theroux verbouwereerd achterblijft.

Afvallig
Perez steelt de show als Miscavige, maar de hoofdrol in Theroux’ Scientology-film is voor Marty Rathbun, die wordt gespeeld door… Marty Rathbun. De boomlange Rathbun, ook al nadrukkelijk aan het woord in Gibney’s documentaire Going Clear, is de beroemdste van alle ex-Scientologen. Decennialang was hij de rechterhand én sterke arm van Miscavige, totdat hij in 2004 in ongenade viel bij zijn meester en uit de kerk stapte.

Vervolgens werd Rathbun jarenlang lastiggevallen door zogeheten ‘squirrel busters’ van Scientology, fanatieke leden die de afvallige Rathbun de hele tijd hinderlijk volgden en alles filmden wat hij deed. Sindsdien is hij een fervent tegenstander van de kerk. En heeft hij een persoonlijke vendetta tegen Miscavige . Niet de meest betrouwbare verteller, derhalve, maar wel ideaal voor de film. Want Rathbun is de (ex-)insider die in Perez de ideale Miscavige-vertolker herkent (‘Hij heeft precies de juiste hoeveelheid verontwaardigde woede’) en hij kan ook de verschillende trainingstechnieken die Scientology gebruikt demonstreren.

Wonderlijk
Een van de mooiste technieken is ‘bull baiting’. Scientologen worden er speciaal in getraind om niet uit de plooi te vallen. Onverschilligheid is immers een machtig wapen als je zelf de confrontatie zoekt. Wanneer een door Rathbun geïnstrueerde actrice tegenover hem zit verrekt Theroux geen spier, maar zodra Rathbun het van haar overneemt is Louis al binnen een paar tellen van zijn stuk. Door naar Rathbun te kijken bij het naspelen van dergelijke episodes uit zijn Scientology-verleden leren we meer over hem en zijn tijd bij de kerk dan hij ooit had kunnen vertellen.

Het lijkt op wat we een paar jaar geleden zagen in de Oscarwinnende documentaire The Act of Killing, waarin nooit gestrafte daders van de massamoord op communisten in Indonesië naspelen hoe ze in de jaren zestig hun slachtoffers hebben vermoord.

Theroux heeft tegen de Britse krant The Guardian gezegd dat hij zich voor zijn Scientology-film inderdaad heeft laten inspireren door de aanpak in The Act of Killing. ‘Zodat we een kans hadden zaken als schuld en verantwoordelijkheid te onderzoeken.’ En ook: ‘Het was een openbaring om te zien hoe Marty reageerde op de acteurs, en hoe hij terug ging in de tijd. Tegelijkertijd toonde hij hoe de mentaliteit van Scientolgy is, legde hij de werkwijze van de kerk bloot, en ook zijn eigen aandeel daarin.’

Inhoudelijk voegt Louis Theroux: My Scientology Movie maar weinig toe aan Gibney ’s uitputtende Going Clear. Er zijn bijvoorbeeld geen nieuwe onthulligen. We wisten al dat Scientology een wonderlijk geloof is, en Miscavige een gevaarlijke roerganger. De kracht van de film en de nagespeelde scènes is dat we het nu niet alleen weten, maar ook voelen. En dat is eigenlijk ook inhoud.

Meer over My Scientology Movie