Humberto Tan neemt met zijn talkshow RTL Late Night kijkers en critici voor zich in. De presentator zelf wil niet met de VPRO Gids praten. We analyseerden hem met mediamakers en deskundigen.

RTL Late Night
ma-vr, RTL 4, 22.30-23.40 uur

Nog geen vier maanden had hij nodig om hogere kijkcijfers te halen dan zijn opponenten van de publieke omroep: Humberto Tan. RTL heeft met Humberto Tan na negen jaar weer een talkshow op de late avond. Die concurreert stevig met oudgedienden Pauw en Witteman. Niet alleen de kijkers, maar ook de critici zijn enthousiast. Die vinden hem sprankelend, opgewekt en een gastheer met elan. ‘Heeft de gast bij Pauw & Witteman vaak het gevoel dat zijn aanwezigheid slechts getolereerd wordt en dat de presentatoren wel een zwaar leven moeten leiden, Humberto Tan spettert dagelijks opgewekt van het scherm,’ schreef Hans Beerekamp van de NRC. Een instant succes. Wat is het geheim?
Succesnummer De wereld draait door ging in 2005 met stille trom van start. Naar de eerste uitzending keken 165.000 kijkers, na vier maanden had het programma ruim 500.000 kijkers. Gelukkig voor de redactie kreeg het een jaar de tijd om uit te groeien tot iets van betekenis – en we weten hoe het afliep. RTL Late Night had geen lange aanloop nodig: binnen vier maanden had Tan 1,2 miljoen kijkers in zijn broekzak. Oud rtl-coryfee Frits Barend had niets anders verwacht. Een talkshow laat op de avond is een bekende formule bij het publiek, hij heeft die samen met Henk van Dorp in ons land geïntroduceerd. Van 1991 tot 2006 presenteerden de twee Barend & Van Dorp, tot 2005 voor RTL, het laatste seizoen voor het teloorgegane Talpa. ’s Avonds werden aan de stamtafel nieuws, sport en entertainment doorgenomen, met gasten en vaste sidekick Jan Mulder. Dat RTL het gat dat zij achterlieten nooit eerder heeft opgevuld, vindt Barend curieus. Net als Eart van der Horst, bedenker van De wereld draait door en tot 2008 eindredacteur van dat programma. ‘Een late night talkshow heeft een potentie van minstens zes- tot 700.000 kijkers. Het is oliedom dat RTL daar al die tijd niets mee heeft gedaan. Als RTL Late Night ergens op lijkt, dan is het op Barend & Van Dorp. Zij zijn de aartsvaders.’

Alleen wanneer je een politiek onderwerp vast kunt knopen aan een persoonlijk verhaal van een celebrity wordt het interessant.

birte shohaus

Wisselwerking
Het format: een stamtafel met gasten die de hele uitzending blijven zitten. Ze hebben ieder hun eigen onderwerp waarom ze aan tafel zitten en worden ondervraagd, maar praten ook mee over elkaars onderwerpen. Zo krijg je bijvoorbeeld dat Katja Schuurman meepraat over de politiek in Syrië. Denken dat je daar als kijker geen steek wijzer van wordt, vindt Frits Barend ‘een grote blunder’. ‘Door interacties leer je juist mensen breder kennen,’ zegt hij. ‘Misschien heeft Katja een Syrische buurman en heeft ze daardoor een interessante inbreng. Ook de Syrische deskundige weet de oplossing voor het conflict niet. Het kan heel verhelderend zijn om gewone mensen te horen over complexe onderwerpen.’ Daarbij geeft de wisselwerking tussen de gasten dynamiek aan het programma. Een andere dynamiek dan bij De wereld draait door, waar de tafel per item opnieuw wordt gecomponeerd. Dat brengt hoge tempowisselingen met zich mee en is passend voor een televisieprogramma tijdens de vooravond. ‘Iedereen is thuis druk op dat tijdstip,’ weet Van der Horst. ‘Je consumeert televisie actief, terwijl je in de keuken staat te koken of het huis opruimt. ’s Avonds laat hang je eerder op de bank of lig je in bed en is er meer behoefte aan de dag nog even beschouwen.’

Breuk
Birte Schohaus doet promotieonderzoek naar de relatie tussen politici en journalisten in talkshows op televisie: hoe beïnvloedt het programmaformat en de afspraken die achter de schermen worden gemaakt het gesprek op televisie? Het eerste dat Schohaus, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, opviel bij het opzetten van het onderzoek: de commerciëlen hadden geen talkshow. Zij vond dat niet zo vreemd. ‘De taak van de publieke omroep is het informeren van het publiek. Politiek en nieuws spelen daarbij een belangrijke rol. Bij de commerciëlen gaat het om kijkcijfers. Blijkbaar denken ze dat kijkers niet in politiek geïnteresseerd zijn. Je ziet dat inhoudelijk terug in RTL Late Night. Politiek en nieuws spelen een marginale rol. Alleen wanneer je een politiek onderwerp vast kunt knopen aan een persoonlijk verhaal van een celebrity wordt het interessant. Zoals met Victoria Koblenko die naar Oekraïne ging. Ik betwijfel of ze zonder Victoria ook aandacht besteed hadden aan Oekraïne. Politici zelf zie je nauwelijks politici bij Tan aan tafel. De nadruk ligt op sterretjes, sport, mensen uit media zelf, acteurs en zangeressen.’
Dat is een breuk met de ‘aartsvaders’ Barend en Van Dorp, die wel met grote regelmaat politici aan tafel hadden. Frits Barend is te spreken over Tans presentatie, maar vindt zijn programma aan de lichte kant. ‘Hij zou niet vijf keer Gerard Joling achter elkaar moeten doen. Het is geen Shownieuws of Boulevard. Wij hebben een standaard neergezet, het moet een journalistiek programma zijn.’ Toch is RTL Late Night is dat wel, vindt hij. ‘Anders waren de kijkcijfers na de eerste uitzendingen wel gedaald.’ Maar kijkcijfers zeggen weinig tot niets over de inhoud.

‘Juist door zijn inlevende stijl van interviewen zullen mensen die niet uit het politieke bedrijf komen liever bij hem aan tafel zitten dan bij Pauw & Witteman.’

frits barend

Empatisch
Sheila Sitalsing, Volkskrant-columnist en geregeld sidekick bij De wereld draait door volgt RTL Late Night met belangstelling. Zij was al fan van Tan toen hij dagelijks een nieuwsprogramma presenteerde bij BNR Nieuwsradio. Hij is geen terriër, maar heeft zijn eigen techniek om dingen los te krijgen, analyseert ze – ook met harde nieuwsitems. ‘Hij is altijd goed voorbereid en weet waar hij naartoe wil. Maar het worden nooit schurende gesprekken. Hij zoekt naar drijfveren, naar persoonlijke motieven. Juist door zijn opgewekte geïnteresseerde toontje krijgt hij veel los.’
Vergelijk je het met Pauw & Witteman valt vooral het verschil in toon en stijl op: de harde inhoudelijke confrontatie (‘u zegt nu dit, maar net zei u dat’) blijft uit, Tan krijgt meer uit zijn gesprekspartners door hen empatisch te bevragen. Iemand fileren is niet zijn ding. Dat wil niet zeggen dat hij zich zijn vingers niet brandt aan nieuwsonderwerpen of maatschappelijke kwesties. Sitalsing heeft kort voor we haar spreken Tans uitzending na de dood van Nelson Mandela nog eens opnieuw bekeken. ‘Door zijn persoonlijke geschiedenis met Mandela werd het een verschrikkelijk mooie uitzending,’ zegt Sitalsing. ‘Het gesprek ging op een natuurlijke manier over in de Zwarte Piet-discussie, die toen heel fel gevoerd werd in Nederland. Tan werd door zijn gasten persoonlijk in het gesprek betrokken, ze gingen hem vragen stellen. Hij werd participant in een gesprek over white priviliges en racisme. Hij had kunnen zeggen: nee, ik ben hier de interviewer, maar dat deed-ie niet. Een witte presentator had die uitzending nooit kunnen maken.’

Verbreden
Het valt op aan RTL Late Night: waar de gevestigde talkshows met moeite Nederlanders van allochtone komaf aan tafel krijgen, zitten ze er bij Humberto Tan steevast. ‘Het lijkt me aannemelijk dat Tan een beter netwerk in de Surinaamse gemeenschap heeft,’ stelt Sitalsing. ‘Je merkt aan het programma dat het gemaakt wordt door iemand met een niet-Nederlandse achtergrond. Zijn redactie heeft ook een goede hand van samenstellen, een die bij het programma past.’ Het levert in ieder geval diversiteit op. Het is ook Frits Barend niet ontgaan: Tan zorgt voor meer allochtonen op televisie. Ook zitten er vaker vrouwen aan tafel. Barend: ‘Juist door zijn inlevende stijl van interviewen zullen mensen die niet uit het politieke bedrijf komen liever bij hem aan tafel zitten dan bij Pauw & Witteman.’
‘Als interviewer is Tan meer hart en minder hoofd,’ observeert Sheila Sitalsing. ‘Hij wil mensen aan tafel comfort bieden en een prettig gevoel geven.’ Nu is dat opgewekte vriendelijke toontje nog verfrissend, gaat het op de lange duur niet vervelen? ‘Nou, we praten alsof we Humberto Tan net hebben ontdekt en of hij nieuw is, terwijl hij al hartstikke lang meegaat,’ brengt Sitalsing in. Hij zit immers al ruim twintig jaar in de televisiejournalistiek, lang als sportverslaggever en presentator. Sitalsing: ‘Kennelijk is hij in staat zichzelf eens in de zoveel tijd op te frissen. Er is geen reden om aan te nemen dat over een paar jaar de glans eraf is. Hij moet wel wat vaker kritisch zijn, net zoals hij bij de radio was. Dan bouwt hij krediet op.’
Ewart van der Horst brengt in herinnering dat Tans voorgangers Barend en Van Dorp net als hijzelf uit de sportjournalistiek kwamen en zich gaandeweg hebben verbreed. Van der Horst: ‘In hun begindagen zaten er vooral mensen uit de sport, later kwamen er ook ministers aan tafel. Tan zit nu nog erg in de entertainmenthoek maar kan zich op termijn ook verbreden. Toch claimt RTL late night bij voorkeur de lichtere onderwerpen. Het conflict in Syrië duiden, past meer bij Pauw & Witteman. Het is goed dat zij ook trouw aan zichzelf blijven en inhoudelijke gasten en journalistieke onderwerpen laten prevaleren. Daarmee hebben beide talkshows bestaansrecht.’