hélemaal frans worden

Het is in het buurtje achter het regeringspaleis Élysée in het sjieke 7e arrondissement. De restaurants hier hebben een chambre separée, opdat politici privé kunnen dejeuneren en er zitten wijnhandels, bloemisten en chocolaterieën waar drukbezette machthebbers de ingrediënten halen die hun (privé)leven soepel moet laten verlopen. Te midden van deze sjiek, je zou het er niet verwachten, bevindt zich een school waar jaarlijks zo’n 120 asielzoekers de sleutels krijgen aangereikt van het Frans-zijn in al zijn facetten: Association Pierre Claver, niet toevallig vernoemd naar een katholieke missionaris.

Op een onopvallend naambordje na, het zal niet zonder reden zijn, verraadt niets dat er dagelijks vluchtelingen samenkomen in dit gebouw, dat aan het zicht onttrokken ligt achter een toegangspoort die uitkomt op een piepklein binnenplaatsje. Tussen de tafeltennis en wat bankjes staan rokende en lachende studenten die onderling Arabisch praten maar vriendelijk bonjour zeggen.

Binnen is het al even klein, met beneden de centrale ruimte waar iedereen samenkomt en een kantoortje, en boven een paar kamers die dienstdoen als leslokaal, met gordijnen van elkaar gescheiden. Meer is het niet. Het is informeel en gezellig, met Perzische tapijten op de grond. Foto’s aan de muur van Pierre Claver-uitjes, voetbal, zeilen, en veel groepsfoto’s.

Behalve Franse les, wat het leeuwendeel van de tijd opslokt in het begin, biedt Pierre Claver een ontmoetingsplaats met een huiselijk karakter – minstens zo belangrijk voor de losse zielen hier, die de nacht god weet waar doorbrengen in Parijs, maar voor wie hier ’s morgens de gesuikerde thee wacht en ’s middags een zelfbereide warme lunch.

Het onderwijsprogramma gaat veel verder dan taalles: Pierre Claver biedt ook lessen aan in de Franse geschiedenis vanaf de Middeleeuwen, en onderwijst vluchtelingen de principes van de Franse rechtsstaat en de morele waarden van de Republiek – vrijheid, gelijkheid, broederschap en de laïcité, de overtuiging dat geloof en religie geen rol mogen spelen in de maatschappij, waarover in Frankrijk zoveel te doen is.

Tafeletiquette staat ook op het programma, van kaasplankje tot slakkenvork. En zangles, dansles, poëzie – het is een complete opvoeding, die doet denken aan de filmklassieker My Fair Lady, waarin een plat pratend bloemenverkoopstertje haar accent afleert en transformeert tot Engelse dame.  

‘Het doel van Pierre Claver is niet om Frans te leren spreken. Het doel is dat deze mensen hun weg kunnen vinden in de Franse samenleving,’ zegt Ayyam Sureau, directeur. Met haar man François Sureau richtte ze de school op in 2008. Zij een in New York geboren Egyptische dochter van een diplomate die begin jaren zeventig naar Parijs kwam en dus zelf ooit een nieuwkomer was hier, hij een bekende Parijse advocaat met de juiste connecties en juridische knowhow. Schrijver bovendien, met meerdere literaire prijzen op zijn naam, waarvan de belangrijkste de Grand Prix du roman de l’Académie française. François is pro deo actief bij de asielaanvragen van studenten, Ayyam runt het centrum van dag tot dag en geeft Franse les; samen lijken ze de ideale combinatie om zo’n project als dit op te zetten.

De school is geheel onafhankelijk van subsidies en de Franse staat, maar wordt gefinancierd door vermogende particulieren die anoniem wensen te blijven en deels door het Franse bedrijfsleven. De Franse orde van advocaten steunt de school financieel in de vorm van gratis rechtsbijstand in de asielprocedures van de leerlingen.

Als het niveau van het Frans  goed genoeg is, biedt Pierre Claver ook begeleiding bij het vinden van een baan of de aanmelding bij een universiteit of andere vervolgopleiding. Eenmaal toegelaten kan hij of zij rekenen op een beurs voor zolang de opleiding duurt, betaald door, alweer, het Franse bedrijfsleven. Vinci Autoroutes, je komt de naam tegen bij de tolpoortjes richting zuiden, is een van de bedrijven die geld geeft. Met een beetje geluk wordt er via via ook nog een kamer geregeld.

Milad Abazid is een jonge Syriër die voor de oorlog studeerde aan de Universiteit van Damascus en nu op een Parijse hogeschool zit. Hij werd ondergebracht bij vrienden van de Sureaus in Parijs. Milad is al lang weg bij Pierre Claver maar hij komt nog iedere zaterdag om te helpen. ‘Veel leerlingen doen dat, zegt hij. ‘De waardering en dankbaarheid is groot. Het is heel fijn om iets terug te kunnen doen.’

Alle lessen worden gegeven door vrijwilligers, jong en oud. Geen tekort daaraan: terwijl wij er zijn, loopt een zeventienjarige gymnasiaste binnen die zich heeft opgegeven om Franse les te geven. ‘Ik kom er in om. Er zijn er eerder teveel dan te weinig,’ zegt Ayyam. 

De school is niet wijd en zijd bekend in Parijs, maar is onder vluchtelingen bekend genoeg: elk jaar melden zich honderden mensen en het worden er steeds meer. Ayyam: ‘Afgelopen september, bij de aanmeldingsronde – we houden er twee per jaar  – kwamen er 900 mensen. De rijen stonden tot het einde van de straat.’

Drie dagen lang zit een team van docenten en ervaren (oud)leerlingen achter tafels om de aanvragers te woord te staan, iedereen krijgt twintig minuten. Hoe scheid je het kaf van het koren, en voorkom je dat je foute types binnenhaalt die de huiselijke sfeer verpesten?

‘Oud-leerlingen weten precies waarop ze moeten letten. De belangrijkste criteria zijn motivatie en realisme: mensen die hier willen slagen moeten weten wat ze willen en honderd procent gemotiveerd zijn om dat doel te bereiken. Het hoeft niet altijd advocaat te zijn, het mag ook serveerster zijn, als je er maar voor wilt werken. Na de eerste selectie blijven er een paar honderd over, daarover wordt vergaderd, waarbij de leerlingen en docenten degenen verdedigen degenen die ze hebben uitgekozen. Dat werkt heel goed. Wat je hier leert, is hoe je in het Franse leven opgenomen kunt worden. Dat moet je dan ook willen. Wil een moslim een vrouw geen hand schudden, dan kan hij gaan. Je geloof kun je vanzelfsprekend behouden, maar binnen de muren van de school respecteren we de laïcité, het staat in alle talen op een bordje bij de ingang. Bidden binnen de schoolmuren mag dus niet. Wil je dat allemaal niet, dan is er geen plek voor je.’

Zelf ooit een nieuwkomer, weet Ayyam het belang op waarde te schatten van kennis van de juiste omgangsvormen. Maar hoe ver gaat dat? Wat leren ze hier bijvoorbeeld over wijn, toch een onlosmakelijk onderdeel van het Franse leven? ‘Wijn drinken hoeft natuurlijk niet als dat niet mag van je geloof. Maar laat de gastvrouw of -heer je gewoon inschenken. Zeg vriendelijk merci en hef het glas met de anderen  om te toosten. Zet je het daarna weer neer, niks aan de hand. Maar zo doe je tenminste mee. En daar gaat het om: meedoen.’

In december zijn er een week lang iedere avond eindejaarsfeestjes; omdat het zo klein is, kunnen er hooguit enkele tientallen leerlingen tegelijk terecht, dus vandaar deze oplossing. Leerlingen dragen een gedicht voor, wie kan zingen, zingt, er speelt een jazzbandje en iedereen danst.

Dat doen de docenten, deels stagiaires van Franse hogescholen die hier ervaring opdoen in lesgeven, deels goedwillende vijftigplussers afkomstig uit de gegoede Parijse kringen waartoe de Sureaus behoren. En de leerlingen. Ze komen uit alle windstreken, voornamelijk uit Syrië maar ook uit Tibet, Iran, Irak. Er wordt wijn geschonken en frisdrank. De sfeer is uiterst gemoedelijk en dat valt op bij ieder bezoek. Wie je ook wat vraagt hier, iedereen is even welwillend, behulpzaam en aardig. De mensen die hier terechtkomen, knijpen hun handen dicht en dat stralen ze uit.

Hoe weet Ayyam Sureau onderlinge saamhorigheid en een goede sfeer te creëren als er elk jaar 120 nieuwe mensen komen? Maar zo gaat het niet, zegt ze. ‘Dat zou niet werken natuurlijk. Het gaat geleidelijk, er komen er steeds een paar bij, die degenen vervangen die al zijn uitgezwermd. De nieuwelingen worden onder de hoede genomen en wegwijs gemaakt door leerlingen die al een tijd rondlopen. Zo kan het langzaam groeien.’

Het is een unieke methode.  En het werkt. Wie van deze school komt, spreekt goed Frans, kan zich redden op sociaal gebied, komt niet zelden terecht op een universiteit of komt aan een baan, geholpen door de kruiwagen van de kringen rond Ayyam en François. Wie van Pierre Claver komt, heeft kortom een gerede kans om te slagen in de Franse maatschappij.

Er is schreeuwend veel vraag naar dit concept, dat zoveel meer te bieden heeft dan traditionele opvangcentra. Vanuit gemeentes, provincies, en andere particulieren. ‘We staan nu op een tweesprong,’ zegt Ayyam. ‘Dit gebouw is veel te klein, zoals je ziet. Maar moeten we klein blijven of groot groeien? Ik aarzel. Ik ben bang dat onze methode verwatert als we de schaal gaan vergroten. Dus ik weet het nog niet. Wat ik wel voor me zie, is dat een oud-leerling van ons ergens anders een centrum opzet. Die weet hoe het moet, hoe je het goed houdt.’   

Meer over Pierre Claver in de slotaflevering van Op zoek naar Frankrijk.