Etnisch profileren

Het was de week waarin etnisch profileren grootscheeps onder de aandacht kwam. Voor veel witte mensen kwam de aanhouding van Typhoon – vanwege het feit dat hij een dure auto rijdt én zwart is – als een verrassing.
Voor veel donkere Nederlanders is dit geen nieuws. Een kennis werd in één jaar 32 keer door de politie van de weg gehaald. Hij had dreads en een BMW die er duur uitzag. Die auto heeft hij inmiddels verkocht, zijn haar heeft hij afgeknipt. Zijn huidskleur kan hij niet veranderen.

Na Typhoons aanhouding spreekt de linkse politiek zijn afschuw uit over etnisch profileren. Diederik Samsom is er zelfs ‘verdrietig en boos’ over.
Minister Van der Steur geeft toe dat etnisch profileren bij de politie voorkomt, maar zegt in één moeite door ‘dat het niet structureel is’. Ook de politiebond ontkent en twittert een citaat uit een column van John van den Heuvel in De Telegraaf: 'Wat door stuurlui aan wal "etnisch profileren" wordt genoemd is gewoon volgen van gezond verstand.'

Terwijl verschillende onderzoeken het tegendeel aantonen. Amnesty Internationaal bracht in 2013 een alarmerend onderzoek uit getiteld ‘Proactief politieoptreden leidt tot discriminatie in Nederland’ waarin ze concluderen dat de politie gebruik maakt van profielen van ‘verdachte burgers’. Dit resulteert erin dat met name ‘jonge mannen uit etnische minderheden vaker worden gecontroleerd’.

Terwijl de politiebond en de VVD politiediscriminatie bagatelliseren – fractievoorzitter Halbe Zijlstra zegt zelfs ‘dat het er gewoon bij hoort’, wordt afgelopen maandagavond een ongewapende zwarte man doodgeschoten door de politie, de 21-jarige Mitchel Winters. Volgens het OM heeft Mitchel zelf 112 gebeld en deed hij een melding van beroving en beschieting waarbij hij zijn eigen signalement doorgaf. Volgens getuigen zou hij, toen een agent op hem afkwam, geroepen hebben ‘Schiet dan! Schiet dan!’

Schieten is alleen toegestaan bij noodweer. In hoeverre kan daar sprake van zijn in dit geval? Mitchel had immers geen wapen. Er is meerdere keren geschoten – ook op de romp. De familie besluit aangifte te doen tegen de politie. Zij wil duidelijk maken dat er ten onrechte dodelijke geschoten zijn gelost – aldus de advocaat van de familie, Gerald Roethof.

Ik vraag me af of er in het geval van Mitchel sprake was van etnisch profileren. Ik bel met het OM te Rotterdam en leg deze vraag voor. De voorlichter reageert boos: ‘Etnisch profileren? Dat was absoluut niet het geval! De politie ging uit van een signalement en Mitchel voldeed daaraan.’

‘Maar hoe kan je zeggen dat er geen sprake is van etnisch profileren als je het bij voorbaat uitsluit?’ vraag ik. 

‘Zijn huidskleur had hier niets mee te maken. Je moet je voorstellen: het was donker. Je ziet iemand waarvan je denkt dat hij vuurwapengevaarlijk is en die maakt een trekkende beweging. Wij onderzoeken nu of de agent juist heeft gehandeld binnen het toetsingskader.’

Als ik daarna opzoek hoe laat het overlijden van Mitchel werd gemeld, zie ik dat het eerste persbericht rond negen uur s ‘avonds naar buiten kwam. Dan is het nog licht. Klopt de informatie van het OM wel? Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete, een organisatie die zich inzet tegen politiediscriminatie en geweld, zegt: ‘Ik vertrouw er niet zonder meer op dat wat het OM zegt waar is. Sinds 27 juni 2015 is mijn vertrouwen beschaamd. Dat was de dag dat het OM misinformatie rond de dood van Mitch Henriquez naar buiten bracht. Ze zeiden dat hij onwel zou zijn geworden in het politiebusje, maar later bleek op filmpjes van omstanders dat hij daarvoor al bewusteloos was geworden door het gewelddadig optreden van de politie.’

Nu had ik niet verwacht dat het OM grif zou toegeven dat Mitchel etnisch geprofileerd is. Het ‘profileren’ kan ook een onbewust proces zijn. Daarom blijft bij mij de vraag hangen: als Mitch en Mitchel witte mannen waren geweest, zouden ze dan nu ook dood zou zijn?

Uit Amerikaans wetenschappelijk onderzoek blijkt dat politieagenten bij gelijke condities sneller schieten op een zwarte man dan op een witte man. Witte mensen worden over het algemeen sneller als onschuldig gezien. In Nederland is hiernaar nog geen vergelijkbaar wetenschappelijk onderzoek gedaan, maar uit de fietsendieftest die wijzelf deden, die niet wetenschappelijk maar wel indicatief is, bleek ook dat witte mensen over het algemeen sneller als onschuldig en donkere mensen als gevaarlijk gezien worden.

Ik ben een keer uitgenodigd door de organisatie Controle Alt Delete voor een cursus ‘straatrecht’. Terwijl iedereen om mij heen op het puntje van zijn stoel zat om te leren wat zijn rechten waren, wanneer ze politieagenten het beste konden filmen en wat te doen bij een mogelijke arrestatie – realiseerde ik me dat deze lessen buiten mijn directe belevingswereld vielen. Als witte vrouw heb ik immers nooit last van de politie, behalve bij een kapotte fietslamp. Ik moest denken aan een quote van de Amerikaanse schrijver James Baldwin (uit 1963, maar klaarblijkelijk nog steeds relevant): 'Want alle politieagenten waren schrander genoeg om te weten voor wie zij werkten, en zij werkten niet – nergens in de wereld – voor de machtelozen.'

Een andere zaak: donderdag 2 juni zou de anti-Zwarte Piet-activist Jerry Afriyie voor de rechter verschijnen vanwege ‘wederspannigheid en mishandeling van een agent tijdens de nationale intocht van Sinterklaas 2014 in Gouda'. Een rare aanklacht wanneer je de beelden ziet van zijn arrestatie: Afriyie wordt door een handvol agenten hardhandig tegen de grond gedrukt en vervolgens geslagen.

Advocaat Michiel Pestman, die Afriyie bijstaat, zegt: ‘De agent die de aanklacht indient zou door mijn cliënt zijn geknepen in het zachte vlees aan de binnenkant van het bovenbeen. Ik heb mijn twijfels over deze verklaring. Maar nog belangrijker is: was de aanhouding van Afriyie rechtmatig? En was het buitenproportionele geweld en de nekklem gerechtvaardigd? Ik denk van niet.’

De politie geeft toe dat ze tijdens de intocht aan etnisch profileren deden. In het proces-verbaal van Afriyie staat dat de aanwezigheid van ‘mensen met een negroïde uiterlijk’ ze een ‘onrustig gevoel van veiligheid voor de aanwezige gezinnen’ gaf.

De zitting is officieel uitgesteld vanwege ‘complexiteit’, maar de advocaat van Afriyie denkt dat het grote aantal bezoekers (bijna vierhonderd) die via Facebook belangstelling voor de zitting hadden getoond, de rechtbank zenuwachtig heeft gemaakt.

De aanklacht tegen Afriyie is anderhalf jaar geleden gedaan, sindsdien is zijn beveiligingspas ingetrokken en kan hij zijn werk als beveiliger niet meer uitvoeren. Nu blijft hij nog langer in onzekerheid terwijl de kosten van het proces – die voor Afriyie’s eigen rekening zijn – zich blijven ophopen.

Nederland schrikt van discriminatie. Nou ja schrikken, tot de angel er weer uit wordt gehaald: Mitchel wilde zelf dood, etnisch profileren moet nu eenmaal, ja maar ik ben blank en ook wel eens van de weg gehaald, activisten mogen geen kinderfeest verpesten, etcetera.

Goed dat Typhoon mee wil doen met een bewustwordingscampagne, maar de politiek moet vooral luisteren naar experts van organisaties als Controle Alt Delete en Amnesty International. Zij benadrukken het belang van registratie van aanhoudingen en zeggen dat er daadwerkelijk grootscheeps onderzoek én beleid uitgevoerd moet worden om discriminatie en onrechtmatig politiegeweld tegen te gaan.

Anders blijft het bij symboolpolitiek. En kan Nederland weer gaan slapen. Welterusten, Nederland. Rust zacht, Mitchel.