een hollands drama

De inmiddels negentigjarige Aantjes, die zich nog geregeld over actuele zaken uitlaat, voelde er niet voor om de première afgelopen september op het Nederlands Film Festival bij te wonen, zoals hij ook niet aan de serie wilde meewerken. ‘Ik weet hoe dat werkt met dramaseries. Het is nooit exact wat er gebeurd is. En op zo’n bijeenkomst moet ik weer een mening hebben en gaat iedereen mij weer vragen wat ik ervan vind en of het klopt.’ Piet van Tellingen, destijds Aantjes’ persvoorlichter, had liever een documentaire gezien en vindt dat met een dramaproductie sowieso had moeten worden gewacht tot na Aantjes’ overlijden. Maar tijdgenoten met meer afstand tot Aantjes en een jongere generatie kijkers zullen minder moeite hebben met dit politieke en menselijke drama, al is dat zeker niet in alle opzichten geslaagd te noemen. Zij krijgen in elk geval een enerverende episode uit de naoorlogse politiek voorgeschoteld, door onder anderen Mark Ram (als Ruud Lubbers), Malou Gorter (Hannie van Leeuwen), Ronald Top (Aantjes) en Judith van der Werff (zijn vrouw Gisela).

Wie terugblikt op alle commotie valt op dat in 1978 het zwart-witdenken over de Tweede Wereldoorlog nog intact was, enkele grijstinten daargelaten. Het was ‘goed’ of ‘fout’. ‘Aantjes ss’er’ kopte het communistische dagblad De Waarheid in vette kapitalen nadat Niod-directeur Loe de Jong bekend had gemaakt dat de cda-fractievoorzitter lid was geweest van de Waffen-ss en bewaker in een gevangenenkamp. Allebei onjuist, zoals een commissie later vaststelde, maar toen was het kwaad al geschied. De man van de ‘Bergrede’, die opriep tot een ‘nieuwe christelijke politiek’, de beste en machtigste politicus van 1978 die de bezuinigingen van het cda-vvd-kabinet afwees, kon alleen maar aftreden. Het motief voor zijn foute keuze van destijds, ontkomen aan tewerkstelling in Duitsland, deed er niet meer toe, net als het feit dat hij nooit actief was geweest voor de ss.

Geruchten deden altijd al de ronde. AR-partijgenoten als Smallenbroek en Schakel wisten meer, maar hielden vol dat het niks voorstelde. Officieel was alleen bekend dat Aantjes via ‘politiediensten’ naar Nederland was teruggekeerd.
Zelf hield Aantjes het steeds voor zich, zelfs zijn vrouw wist van niks. Na het openbare ‘vonnis’ van De Jong (volgens zijn opvolger Hans Blom ‘het grootste bedrijfsongeluk in de geschiedenis van het Niod’) wilde Aantjes geen persconferentie geven maar eerst de cda-fractie inlichten. Ton Planken van Den Haag Vandaag belde vergeefs om tekst en uitleg op televisie. Toen kon Aantjes de extreem negatieve beeldvorming niet meer bijstellen. In 2000 zei Loe de Jong in het Historisch Niewsblad: ‘Hij zat fout. Niet alleen door lid te worden van de Germaanse ss, maar ook door geen duidelijkheid te bieden over zijn verleden.’ Wat als Aantjes meteen zijn misstap had bekend? ‘Hij was na de bevrijding twee, hooguit drie jaar geïnterneerd geweest.’ Maar daarna was een ambtelijke of politieke loopbaan evengoed uitgesloten. ‘Hij had nooit een politieke carrière moeten ambiëren,’ oordeelde De Jong. Terwijl Aantjes de politiek als zijn roeping beschouwde. Volgens Piet van Tellingen is Aantjes er nu klaar mee: ‘Dat is de kracht van deze negentigjarige man, dat hij mild geworden is.’