Oba live
Vrijdag, Radio 5, 19.02-20.00 uur
Een cyborg, wat is dat?
Professor Anneke Smelik: ‘Voor mij is de cyborg een hedendaagse mens-machine: een versmelting tussen mens en technologie. De technologie van vandaag de dag is niet meer hard of metalig zoals bij de mechanica, maar is snel, virtueel en digitaal van aard. Veel mensen denken bij cyborgs direct aan The Terminator, maar dat vind ik juist zo’n klassiek, robotachtig iemand. In recentere sciencefictionfilms, zoals The Matrix of Inception, zie je dat computertechnologie met de hersenen wordt vermengd. Die hoofdpersonages belanden dan ook in andere werelden, tijdzones, of in een ander lichaam.‘
U analyseert sciencefiction, videoclips, computergames en reclame. Komen we de cyborg ook in ‘het wild’ tegen?
‘Ik begin mijn lezingen altijd met: “Houdt u van uw mobieltje? Of bent u er bang voor?” Dan begint het publiek te grinniken: “Natúúrlijk zijn we er niet bang voor!” De “mens-machine” klonk eng, en de oude sciencefictionfilms waren griezelig, toch hebben we technologie inmiddels gelukkig volledig omarmd. Maar om kritische afstand te kunnen houden, moeten we ons realiseren hoe verknocht we eraan zijn: er bestaat onderzoek waaruit blijkt dat de structuur van onze hersenen zich aanpast; we aaien smartphones en iPads om ze te bedienen en we dragen ze dicht op het lichaam. Mijn nieuwste onderzoeksproject gaat dan ook over “fashionable technology”.’
‘De cyborg sluit aan bij het verlangen naar de maakbare mens,’ schrijft u.
‘De cyborg is een aantrekkelijk en sexy beeld: strak, hard en haarloos. We willen onszelf ernaar modelleren – kijk maar naar de huidige fitnesscultuur of het schoonheidsideaal. Wanneer we het idee hebben dat we controle hebben over het eigen lichaam, krijgen we problemen als het vlees zich onttrekt aan die controle. Dat we God bijna willen aanklagen als we ziek zijn, of ons schuldig voelen als we niet sporten. Dat is de keerzijde.’
Ik, cyborg (2012) heet uw boek waarover u in Oba live spreekt. Heeft u eigenschappen van de cyborg overgenomen?
‘Ik ben zelf niet zo van de mobieltjes, loop er zelfs heel erg in achter. Ik ben wel van het schoonheids- en fitnessideaal. Dan zie ik bekende vrouwen van mijn leeftijd – Michelle Pfeiffer of Madonna – en zij worden jonger, terwijl ik alleen maar ouder word! Ik ken de valkuilen, ik wéét dat jonge, strakke lichamen de beeldcultuur domineren. Maar als ik in de spiegel kijk, baal ik toch dat ik rimpels en een beetje uitlubberende armen krijg.’