In de nieuwe hoorspelen van radiomaker Chris Bajema is de microfoon naar buiten verplaatst en mogen de acteurs door elkaar heen praten. Bovendien: is het wel een hoorspel?

Hoorspelhalfuur
Vrijdag, Radio 1, 0.00-0.30 uur
 
Chris Bajema (42) is radio- en theatermaker. In die laatste hoedanigheid presenteerde hij samen met vriendin Paulien Cornelisse, net als vorig jaar, een dagelijkse talkshow op het Oerol-festival van afgelopen juni. Als radiomaker heeft Bajema de Radio 1-luisteraars deze zomer maar liefst vier innovatieve hoorspelen van zijn hand te bieden, die in de maand augustus worden uitgezonden.
Al jaren probeert Bajema met zijn radiowerk te morrelen aan de wetten en tradities van radioland. vpro-luisteraars kennen wellicht zijn samen met Jan Jaap van der Wal geschreven radiokomedie Geluid loopt (2012), over het wel en wee op de burelen van een cultureel radioprogramma. Of Een grote bruine envelop (2009), waarbij Bajema honderden enveloppen door heel Nederland verspreidde. Daarin zat de vraag of vinders hem iets bijzonders wilden toesturen. Bajema: ‘Dat kon van alles zijn: een artikel over een pinguïn, een bril, een foto van een berglandschap of een liedje uit 1869.’ Daarmee ging hij op pad. Het verslag van zijn zoektocht was te volgen op internet, in nrc next en op de radio in De avonden en Holland Doc radio.

De liefde voor radio zat er al vroeg in. Bajema: ‘Ik heb altijd iets met radio gehad, atypisch voor mijn generatie eigenlijk. Als jongen van zestien luisterde ik op zondagavond in bed met mijn transistorradio naar een hoorspel van de Avro. Het heette Dag dominee, met Pieter Lutz in de hoofdrol. Fascinerend, al begreep ik de helft niet.’ Het bracht ‘een hunkeren naar een soort jaren vijftig die nooit bestaan hebben’ teweeg. Bajema: ‘Ik koesterde ook een boek over Tom “Dorus” Manders, waarin ik las over radioprogramma’s van vroeger, zoals De bonte dinsdagavondtrein en Showboat. Kende ik allemaal niet, maar in mijn hoofd groeide het tot een mythisch beeld: hoe iedereen toen rond de radio zat te luisteren.’ Een jongensdroom die leidde tot het metier van radiomaker, in het bijzonder van hoorspelen.  

Illustratie: Nadja Kieft

Op locatie
Door als hoorspelregisseur mee te werken aan de 440-delige radioserie Bommel, onder leiding van hoorspelgrootmeester Peter te Nuyl, deed hij veel ervaring op. Bajema: ‘Het was een soort fabriek. Ik werd tegelijk met nog drie andere hoorspelmakers in spe in het diepe gegooid, je mocht zelfstandig afleveringen gaan regisseren. Te Nuyl kwam er dan bij zitten en gaf tips. Ik heb daar ontzettend veel vlieguren kunnen maken.’ Vorig jaar co-regisseerde hij De spin, een zeventigdelige hoorspelserie in weer wat modernere uitvoering. Kwamen in het conventionele hoorspel de acteurs veelal afzonderlijk naar de studio om hun tekst in te spreken, de nieuwe aanpak voorziet in veel meer interactie. Bajema: ‘Bij mij mogen de acteurs door elkaar heen praten. In het echte leven wacht je ook niet altijd keurig tot iemand helemaal is uitgesproken. Mensen begroeten elkaar tegelijk, maken hun zin soms niet af. Het hoeft ook niet altijd verstaanbaar te zijn.’
Met zijn recente producties is hij nog een stapje verder gegaan, door de scènes niet in de studio op te nemen, maar met de microfoon naar buiten te gaan. Een unicum in de Nederlandse hoorspeltraditie, en het einde van de onnatuurlijk droge studioklank. Bajema: ‘Alles in Cassettepost, een zomers kerstverhaal over een verlegen postbode, en in Tot hier en niet verder, een hoorspel-western die ik samen met Nathan Vecht schreef, is op locatie opgenomen. Op de echte plek, bijvoorbeeld in een echte kantine, of op een begraafplaats. Met al die omgevingsgeluiden hoef je er later geen archiefgeluiden meer onder te monteren, en dat verschil hoor je. Ook voor de acteurs een nieuwe ervaring. Marcel Musters, die in twee producties de hoofdrol speelt, heeft zelf een opnameapparaat mee naar huis genomen, zodat hij om vier uur ’s ochtends zijn stem kon opnemen. Dat klinkt dan dus ook écht slaperig.’
Andere tijden
Verrassend is dat de hoorspelen in eerste instantie een aflevering lijken te zijn van een gangbaar radioprogramma. Zo begint Tot hier en niet verder als een radioversie van Andere tijden, compleet met voice-over van Hans Goedkoop. We volgen Rini Drupman (type lonesome cowboy) die in het verzet tegen de gaswinning in Groningen zijn roeping vindt.

Het geestige sciencefictionhoorspel I feel your pain, geschreven door Paulien Cornelisse, lijkt op een gebruikelijk inbelprogramma. Presentator Eduard kan pijn overnemen van luisteraars die bellen, doormiddel van een nek- of rugplug. Een schandaal dreigt als ontdekt wordt dat de pijnen worden doorgesluisd naar India, waar honderden derdewereldbewoners ‘onze’ pijnen zitten op te vangen. Hartmassage tenslotte,  geschreven door Eva Maria Staal, klinkt bij aanvang als het zoveelste cultuurprogramma waarin een dichter geïnterviewd wordt. Maar als deze na het interview verdwaalt op weg naar de parkeergarage, vindt hij een stervend meisje. En zit de luisteraar dus middenin een thrillerhoorspel. Wat beoogt de radiomaker hiermee? Bajema: ‘Ik ben ook documentairemaker, ben zelf altijd geïnteresseerd in de grens tussen feit en fictie. Deze drie hoorspelen beginnen als een regulier radioprogramma, maar ontsporen gaandeweg in een ander genre. Het leek mij leuk om het zo te maken, omdat het mensen vaak een beetje afschrikt als ze horen dat er een hoorspel komt. Dan denkt men gelijk aan de grindbak en piepende deuren, er kleeft nog veel oubolligs aan. Op deze manier hoop ik dat het lukt om de luisteraars stiekem mee het verhaal in te trekken.’ 

hoorspelhalfuur

8 augustus: Cassettepost – Een zomerse kerstvertelling

15 augustus: Tot hier en niet verder
22 augustus: I feel your pain
29 augustus: Hartmassage
Ook te beluisteren via woord.nl