De documentaireserie Prohibition gaat over de Droog­legging in Amerika. Regisseur Lynn Novick: ‘Het was een utopische visie: verban alcohol en alles zal goed komen.’

Prohibition (deel 1)
Zondag, NPO Doc, 20.15-21.00 uur
 
Achteraf gezien is het moeilijk te begrijpen hoe de Amerikanen ooit hebben kunnen denken dat een verbod op de productie en verkoop van alcoholische dranken een goed idee was. Maar wie de documentaireserie Prohibition heeft gezien, wordt alles een stuk duidelijker. De achtergronden en gevolgen van de Drooglegging (1920-1933) worden uitgelegd met archiefbeelden, voice-over en interviews met deskundigen en betrokkenen. Makers zijn het ­ervaren duo Ed Burns en Lynn Novick, ook verantwoordelijk voor de best bekeken ­documentaireserie aller tijden bij de Amerikaanse publieke omroep: Baseball, over de geschiedenis van het honkbal.
De Drooglegging is voor veel Amerikanen eigenlijk maar een voetnoot in de geschiedenis, vertelt Novick via Skype vanuit haar kantoor in New York. ‘In de meeste geschiedenisboekjes wordt de periode met een paar zinnen afgedaan, en dan gaat het nog het meest over de gangsters uit die tijd, zoals Al Capone. Terwijl de maatregel zo sterk samenhangt met allerlei ontwikkelingen in de Amerikaanse maatschappij.’

De geschiedenis van Amerika is gedrenkt in alcohol, leren we in Prohibition. Mensen, vooral mannen, uit alle rangen en standen dronken in de achttiende en negentiende eeuw stevig. Dat begon pas echt problemen op te leveren toen het lichte bier vervangen werd door whisky en het plattelandsleven steeds meer plaats maakte voor de hectische stad. Veel van de eerste protesten tegen alcohol kwamen van vrouwen, wier mannen zich dagelijks een stuk in de kraag dronken in de saloon. Verder kwamen de tegenstanders van de fles vooral uit religieuze hoek. De Anti Saloon League won in het begin van de twintigste eeuw steeds meer terrein.  

Speakeasy in New York

Consequenties
De serie laat zien hoe onrust rondom grote groepen immigranten, problemen in de arbeidersklasse en de Eerste Wereldoorlog er uiteindelijk voor zorgden dat de fanatieke droogleggerslobby in 1920 zijn zin kreeg. In de grondwet werd opgenomen dat alcohol verboden werd.
‘Hoewel de drooglegging jammerlijk mislukt is, kwam hij voort uit de wens om de levens van de mensen beter te maken,’ legt Novick uit. ‘De negentiende eeuw kende naast alcoholisme veel andere problemen: criminaliteit, prostitutie, corruptie, bendes, politiegeweld. Amerika veranderde in hoog tempo, er kwamen veel nieuwe immigranten en de steden groeiden explosief. Van al die problemen gaven de ‘drogen’ alcohol de schuld. Veel mensen dachten: ach, laten we het proberen. Zonder dat ze nadachten over de consequenties. Het was een utopische visie: verban alcohol en alles zal goed komen. Maar men vergiste zich in de menselijke natuur en de mogelijkheden van een wetgever.’
De wet werd vanaf het begin nauwelijks nageleefd, er waren talloze mazen waar de Amerikanen vrolijk doorheen glipten. Bovendien ontstond er onmiddellijk een levendige en zeer lucratieve illegale handel, waaraan meegewerkt werd door corrupte ambtenaren.
De volksgezondheid kwam in gevaar doordat mensen dodelijke zelfgestookte drank gingen drinken.
Novick sprak mensen die de periode nog bewust meemaakten. ‘De Drooglegging eindigde in 1933, dus we moesten op zoek naar mensen van in de negentig. Door met hen te praten, maak je een sprong in de tijd. We hebben iemand geïnterviewd wiens vader een bootlegger was in Washington dc. Hij zat achterin de auto terwijl zijn vader alle overheidsgebouwen langs ging om drank te brengen. Hij ging naar binnen met koffers vol whisky en kwam buiten met enveloppen vol geld. Zo komt de geschiedenis echt tot leven. We maakten de serie wat dat betreft net op tijd. We hebben ook heel lang gezocht naar amateurbeelden van mensen die thuis aan het drinken waren. Het kopen en drinken van alcohol was namelijk wel toegestaan. Je ziet dan beelden van mensen die stout in de camera kijken, doen of ze zwalken en dronken zijn. Ze maken de wet belachelijk.’

Het is vreemd dat een land dat zegt vrijheid van het individu zo hoog in het vaandel te hebben staan, zo’n maatregel neemt. ‘Misschien kijken we er daarom niet zo graag op terug,’ zegt Novick. ‘Ook niet zo fraai is dat er destijds veel racisme, onderdrukking en angst voor verandering heerste, vooral op het platteland. Plattelandsbewoners zagen immigranten als vieze, onopgeleide, slechte mensen. Zij dronken andere dranken dan men gewend was, wijn en whisky. Alcohol onder controle houden zou immigranten onder controle houden. Terwijl Amerika zichzelf altijd vol trots ziet als een immigrantennatie.’ 

De wilde jaren twintig

Drugs
Die confrontatie weerhield het Amerikaanse volk er niet van massaal in te schakelen op Prohibition, toen het in 2011 in vijf delen uitgezonden werd. De serie trok dertig miljoen kijkers. Velen vergeleken de Drooglegging met de huidige tijd, vertelt Novick. ‘De Drooglegging wordt vaak vergeleken met de war on drugs. De twee kwesties draaien om een vergelijkbare vraag: kun je iets verbieden wat mensen willen hebben? Onze film wordt ook vaak aangehaald in de discussie rond de legalisering van marihuana. Bijvoorbeeld om de economische gevolgen daarvan te laten zien. Maar ik denk dat hij nog grotere vragen opwerpt, zoals: wat is de rol van de overheid in onze maatschappij en wat doe je als je een wet instelt waar mensen het niet mee eens zijn? De meeste mensen vinden drinken niet fout. Alcohol is onderdeel van ons sociaal leven en onze rituelen en gewoontes. En als je zoiets verbiedt, gaat men zich afvragen hoe het zit met de rechtvaardigheid van de andere wetten. ’
Novick hoopt dat haar werk heeft geleid tot het besef dat er behoefte is aan een dialoog onder de Amerikaanse burgers en politici. ‘We leven in een zeer gepolariseerde politieke omgeving. Iedereen schreeuwt naar elkaar, een goed gesprek is niet mogelijk. Maar een les van de Drooglegging is dat als de twee kanten met elkaar hadden gepraat en tot een compromis waren gekomen, ons veel ellende bespaard was gebleven.’

Nog steeds zijn veel Amerikaanse burgers het niet met de alcoholwetgeving eens. ‘Wat het meest speelt, is de minimumleeftijd om te drinken. Je mag hier pas drinken als je 21 bent, maar jongeren drinken allemaal. Ik heb een dochter van 22 en een zoon van negentien. Toen ik de film maakte, waren zij tieners en leefden ze als het ware in de drooglegging. En ik zag hoe het niet werkte. In plaats van sociaal te drinken, gaan jongeren comazuipen voordat ze gaan stappen. Ik vind het vreselijk. Ik weet niet wat je als ouder moet zeggen tegen je kinderen. Het is een groot probleem in onze maatschappij. Er sterven jaarlijks jongeren aan alcoholvergiftiging. Er gaan steeds meer stemmen op dat de minimumleeftijd naar achttien verlaagd moet worden.’

Illegale stokerij

Lessen
Was de Drooglegging nu een misstap, of een noodzakelijke overgangsperiode om te komen waar de vs tegenwoordig is? Novick: ‘Het was niet nodig geweest denk ik, maar we hebben er wel waardevolle lessen van geleerd. Het is jammer dat het zo lang geduurd heeft. Vanaf dag één was namelijk wel duidelijk dat het niet ging werken. Maar toen konden ze niet zo makkelijk meer terug. Ze hadden immers de grondwet aangepast. Uiteindelijk is dit het enige amendement dat ooit is teruggedraaid. De periode heeft de wetgevers laten inzien wat er problematisch is aan deze manier van overheidsbemoeienis. Er is nooit meer een amendement gepasseerd dat zo veel invloed uitoefent op het privéleven van mensen. Ze worden wel voorgesteld: verbied abortus, verbied het verbranden van een vlag, verplicht bidden in de klas. Maar ze worden nooit aangenomen, en ik denk dat dat komt door de herinnering aan de Drooglegging.’
 

Naar aanleiding van de serie Prohibition programmeert NPO Doc een themaweek over drank, met onder meer de NTR-serie Bezopen! en de legerdocumentaire Beer is cheaper than therapy