De RKK-kerstnachtmis komt rechtstreeks vanuit de Sint-Martinuskerk in Sint-Oedenrode en wordt geleid door pastoor Vincent Blom. De VPRO Gids bezocht de parochie tijdens televisieopnamen op de eerste adventzondag.

Kerstnachtmis
Woensdag 24 december, NPO 2, 23.30-0.55 uur
 
‘Voordat je het weet, groeit er een brandende kaars of een bloemstuk uit iemands hoofd. Dus let op de achtergrond, televisie is zo plat als een dubbeltje,’ zegt Pieter Bastiaanssen. Met ruim 200 missen op zijn cv weet de bijna 65-jarige regisseur waarover hij praat. Komend Kerstmis is hij vrij, maar deze ochtend stuurt hij vanuit de regiewagen weer vol enthousiasme zijn crew aan. Eerst tijdens de droge doorloop als generale repetitie, daarna live voor de RKK op NPO 2.
Zijn dag begon vroeg, en dat geldt ook voor koster Rien van Gerwen. Om half zes vanochtend heeft hij de kerk geopend. Na zijn pensionering als taxichauffeur, nu drie jaar geleden, bood hij zich aan voor deze taak. Al had hij daar bijna vanaf gezien, vertelt hij in de sacristie. ‘Mijn vrouw werkte als caissière hier bij de Albert Heijn en in diezelfde tijd overleed zij plotseling. Ze zat in het kerkkoor en het bestuur, en daar moest altijd alles voor wijken. Toen dacht ik wel als Onze-Lieve-Heer dat zó wil…’
Hij maakt zijn zin niet af en vraagt of ik koffie wil. Hoewel het deze ochtend wemelt van de vrijwilligers, is er blijkbaar niemand om af te drogen, want de koffiekopjes liggen op de radiator van de verwarming te drogen. Als ik daar mijn verbazing over uitspreek lacht Van Gerwen. ‘Ze worden voorverwarmd. Anders schrikt de koffie en is-ie meteen koud.’ 
Gelukkig is de kerk ook voorverwarmd, al wordt het er niet echt behaaglijk. Tot mijn verbazing blijkt het best mogelijk om de kerk lekker warm te stoken, maar gebeurt dat niet, om het orgel te beschermen dat niet bestand is tegen aangename temperaturen en een snelle opwarming van de kerk. Daarom zit anno 2014 nog altijd iedereen met een jas aan in de kerkbanken. De televisiecrew in de linkerbeuk heeft een kacheltje meegenomen.
De televisiekerkdiensten komen wekelijks vanuit een ander bisdom. Aangezien elk bisdom een parochie kiest, is men zeven keer per jaar omroepkerk. De goed bekeken nachtmis met Kerstmis is de laatste televisiedienst die uit Sint-Oedenrode komt. Na drie jaar wordt Uden het nieuwe vlaggenschip van bisdom Den Bosch. Volgens hulpbisschop Rob Mutsaers, die zelf de nachtmis viert in Someren, is er geen felle concurrentiestrijd gevoerd. ‘Nu is het Sint-Oedenrode, volgend jaar een andere kerk,’ meldt hij per mail. Hij noemt het ‘mooi dat de nachtmis uit zijn bisdom wordt uitgezonden, maar verder niet van belang.’ Overigens zijn de uitzendrechten gratis. 
‘Tegenwoordig zijn bij alle vieringen mensen met camera’s in de weer, zelfs bij uitvaarten. Moet je geen aandacht aan schenken.’
Pastoor Vincent Blom
Volautomatisch
Het uitzenden van een Nederlandse kerstnachtmis is een jonge traditie. Lang kwam die mis rechtstreeks uit Rome, maar omdat die veel vroeger begint, werd het steeds moeilijker om daar zendtijd voor te vinden op NPO 2. De begintijd van een Nederlandse mis blijkt makkelijker te passen in het Hilversumse omroepschema dan die met de paus in Rome. Liefhebbers kunnen daarvoor nog wel op internet terecht.
Pastoor Blom gunt het zijn collega in Uden van harte. ‘Hun kerk is groot, maar sober en donker.’ Natuurlijk is hij enthousiast over zijn eigen werkplek. ‘Hier valt het licht heel mooi binnen. Als de zon door de wierookdampen schijnt, ben je tijdens uitvaartdiensten al bijna in de hemel. En daar is gotiek ook voor bedoeld.’
Regisseur Bastiaanssen bekijkt het vakmatig. ‘Cameratechnisch kun je er goed uit de voeten. Je bent niet gevangen tussen de pilaren en de bogen. En er is een vrij groot open altaar waar je bijna overal bij kunt.’ 
© sander heezen
Opeens schrikt de koster op: de kerkklokken! Die beginnen al met luiden en dat is nog niet de bedoeling. Hij spoedt zich naar een meterkast en schakelt ze snel uit. Niet omdat het gelui de repetitie verstoort, maar om de lokale gemeenschap niet in verwarring te brengen. Van Gerwen: ‘Het is een uur te vroeg. Ze gaan volautomatisch aan, maar vanwege de televisie-uitzending is de mis vandaag niet om half tien, maar een uur later.’
Iedereen moet improviseren, want geen kerk is gebouwd als televisiestudio. Het is passen en meten en alleen de charmante Tine van Oorschot heeft een eigen kamertje. Ze zit al 35 jaar in de grime en heeft heel Hilversum wel eens een pancake gegeven. Tussen alle drukte is zij de rust zelve. Kortgeleden deed ze Heel Holland bakt, nu de eucharistieviering. En ze geniet. ‘Ik zeg altijd tegen iedereen dat mijn werk technisch is en niet cosmetisch. Hoofden mogen niet glimmen, dus worden alle kale mannen gepoederd. Veel koorleden komen voor het eerst in de grime. Vragen ze of ze ook lippenstift op moeten.’
Ze doet meer dan alleen grime. ‘Ik kijk naar het totaalplaatje. Soms adviseer ik een andere bril en natuurlijk zorg ik dat de kazuifel recht zit en er geen pluisjes opzitten.’ Al is ze de Hilversumse showwereld gewend, saai vindt ze het niet in de kerk. ‘Ik hou van stilte en diepgang en luister naar de preek. Altijd leuk en leerzaam.’
© sander heezen

Tine van Oorschot: ‘Hoofden mogen niet glimmen, dus worden alle kale mannen gepoederd’

Naamsvermelding

Het is geen geheim dat het uitzenden op televisie effect heeft op de viering. Zo zijn er kerkgangers die juist dan komen omdat deze diensten niet kunnen uitlopen. Ook blijven gelovigen thuis omdat ze niet in beeld willen, of besluiten ze de dienst vanuit de huiskamer te volgen. Daarnaast is het aantal misintenties bij televisiemissen gemiddeld hoger dan normaal. Naamsvermelding op de nationale televisie heeft blijkbaar toch wat extra’s. Volgens de floormanager van dienst trekken de aanwezigen zich niets aan van de televisieploeg. ‘We vragen wel eens of men wat meer naar voren en dichter bij elkaar wil gaan zitten. Dat is beter voor het plaatje, maar wordt altijd geweigerd. Logisch, iedereen heeft al jaren een vaste plaats. Wie ben ik dan om te vragen of ze van plaats willen veranderen? Als de pastoor het vraagt, doen ze het soms trouwens wel.’

Opnameleider Danny van der Wilt (r) tijdens de repetitie in de Sint-Martinuskerk

Die pastoor heeft zich inmiddels na een snel broodje en een kop koffie net als de rest van de ‘cast’ omgekleed en wacht in de drukke sacristie tot hij kan opkomen. De sfeer is ontspannen en doet enigszins denken aan de spelerstunnel vlak voor een voetbalwedstrijd. Alleen is er geen tegenstander. Tine werkt met een spuitbus de kapsels van de misdienaars bij en trekt her en der een kazuifel recht.
Pastoor Blom maakt grappen met zijn acolieten. Dat hij over enkele minuten een uur lang zonder autocue live op zender gaat lijkt hem weinig te doen. ‘Met een uitvaart denk ik ook niet aan Kees in de kist maar aan de dienst. Nu denk ik ook niet aan de tienduizenden die meekijken.’ De eerste paar keer voelde hij wat zenuwen, daarna niet meer. Wijzend op zijn enorme gewaad zeg ik dat hij het in ieder geval niet koud zal krijgen. ‘Dit is dunne stof hoor. Voel maar. Totaal anders dan vroeger. Hier kun je veel beter in bewegen,’ antwoordt hij. En om zijn woorden kracht bij te zetten gaan zijn armen soepel de lucht in. Vanwege de kijkers thuis heeft hij de dienst wat aangepast. ‘Het is voor een breed publiek geschikt.’
Dan schrijdt hij met zijn gevolg de kerk binnen en even later ‘pakt’ hij camera 1. Vervolgens hoort men ook buiten Sint-Oedenrode: ‘Welkom aan allen u hier in de kerk en iedereen die via televisie of internet met ons verbonden is.’
© sander heezen

Misdienaars

Bietenbrug
Televisie maken van een redelijk statisch evenement als een kerkdienst lijkt een sinecure, maar kent toch ook de nodige valkuilen. Volgens regisseur Bastiaanssen is verstand van de rituelen en kennis van Latijn sowieso onontbeerlijk. Daarnaast scheelt het als je een partituur kunt lezen. ‘Als je de betekenis van de handelingen kent, weet je wanneer je moet inzoomen. Ik had een keer een cameraman die, misschien uit verveling, in adventtijd de glas-in-loodramen aftastte op zoek naar een mooi plaatje. Op een gegeven moment vond hij een prachtig beeld maar dat had betrekking op de paasperiode. Als ik geschakeld had, was ik voor kijkers die er een beetje verstand van hebben de bietenbrug opgegaan.’
Hij maakt de uitzending in de eerste plaats voor zijn 95-jarige moeder. ‘Zij zit in een bejaardenhuis en stemt elke week af op de viering. Naar de kerk gaan kan niet meer, maar ze is nog goed bij haar hoofd. Voor haar is dit het rustpuntje in de week. Jonge cameralui willen het vaak flitsender maken met meer shotwisselingen. Die moeten wennen om een shot lang te laten staan.’
© sander heezen
Filmen gebeurt tegenwoordig met HD-camera’s die op afstand bediend worden. Hypermodern en onopvallend, al kent deze werkwijze volgens Bastiaanssen ook nadelen. ‘Een kikvorsshot, dus door de knieën en met camera van onder naar boven om even dat kruis aan te schieten, kan niet meer.’
Voor pastoor Blom vormden de televisiecamera’s op het altaar toch al geen probleem.'Tegenwoordig zijn bij alle vieringen mensen met camera’s in de weer, zelfs bij uitvaarten. Moet je geen aandacht aan schenken.' En als iets mis gaat, gewoon doorgaan, zegt Bastiaanssen. ‘In de Sint-Jan in Den Bosch liep ooit een hond over het altaar. Omdat de koster daar op een zeer komische manier achteraan ging, werd het een zeer lachwekkende situatie. Dat heeft De wereld draait door nog gehaald.’ De regisseur roemt het optreden van de pastoor. ‘Hij staat zonder enige mediatraining steeds een uur met zijn snuit op de buis. Straks met de nachtmis voor een kwart miljoen kijkers. Ik heb heel wat mensen gezien die dat niet konden en daar bijna onderdoor gingen.’

 

‘Tegen misdienaars zeg ik altijd: het geeft niets als iets misgaat. Als het maar plechtig gebeurt.’
Pastoor Vincent Blom
Bemoeienis
Na afloop is Blom tevreden en niet moe. ‘Op andere zondagen doe ik twee diensten, dus dit viel mee.’ Zijn dienst verliep vlekkeloos. ‘Tegen misdienaars zeg ik altijd: het geeft niets als iets mis gaat. Als het maar plechtig gebeurt.’
Hoewel de hulpbisschop de status van tv-parochie niet overdrijft, probeert het bisdom de parochie nauwlettend in de gaten te houden. ‘Er is gevraagd of men de misboekjes van tevoren mag inzien, maar dat weiger ik pertinent. Voor mij is het een zaak van vertrouwen. Het lijkt soms alsof het bisdom niet doorheeft dat er een nieuwe paus is.’
Dat de bemoeienis van hogerhand soms ver gaat weet men ook in de kerk in het Limburgse Meerssen. Naar verluidt ontving men daar in oktober na een tv-dienst een mail van drie a4’tjes met punten die beter konden. Op de vraag of Blom ook dergelijke mails krijgt blijft het antwoord in wierooknevel gehuld. ‘Weet je wat zo handig is aan pc? Er zit een delete-knop op.’
Als ik opper dat na twintig live-optredens op de nationale televisie een carrièrestap logisch lijkt, zegt de bescheiden Blom dat hij zo niet denkt. ‘Wie de mijter heeft in zijn kop, krijgt hem er nooit op.’
Wanneer ik vertrek roept de koster met sleutel in de hand mij na. ‘Je komt de 24ste toch wel terug?’
 
Het misboekje van de viering in Sint-Oedenrode kunt u hier downloaden.