Er moeten veranderingen van onderaf komen op het gebied van de sociale zekerheid. Tegenlicht laat zien dat de wereldwijde experimenten met basisinkomen hiervan een goed voorbeeld zijn.

Tegenlicht: Experimenteren met gratis geld
Zondag, NPO 2, 21.05-22.00 uur
 
Ein bedingungsloses Grundeinkommen. Een gegarandeerd basisinkomen. De jonge Duiter Michael Bohmeyer regelt het voor de mensen. Dankzij het geld dat hij kreeg toen hij afscheid nam bij het internetbedrijfje dat hij mede had opgericht, leeft hij zelf sinds begin 2014 op een klein basisinkomen van duizend euro per maand. Hij is er een beter mens van geworden, zegt hij: Michael is ontspannen, gelukkig en een betere vader voor zijn dochter. Dat gunt hij anderen ook. Daarom is Bohmeyer een crowdfundingproject begonnen waarmee hij al voor negen landgenoten 12.000 euro heeft opgehaald, waarvan zij een jaar kunnen leven. Zijn doel is om te kijken wat de impact hiervan is op het leven van deze gelukkige ontvangers.
De jonge Berlijner is een van de pleitbezorgers van het basisinkomen die voorkomen in een nieuwe aflevering van Tegenlicht over dit economische fenomeen. In de aflevering ‘Gratis geld’ van september vorig jaar werd al gespeculeerd over de mogelijke heil en zegen van een gegarandeerd basisinkomen. Tegenlicht besteedt nu opnieuw aandacht aan dit onderwerp, omdat de discussie erover een kristalhelder voorbeeld is van de noodzaak van het 'sociaal experiment’.
De Britse wetenschapper Zaid Hassan schrijft hierover in zijn boek The Social Labs Revolution. Om de maatschappelijke problemen van vandaag de dag het hoofd te bieden zijn volgens hem ‘sociale laboratoria’ nodig, op lokaal niveau. Een voorbeeld hiervan is de in Groningen gevestigde Maatschappij voor Innovatie van Economie en Samenleving (MIES). Deze door vijf ondernemers opgerichte denktank pleit in zijn stad voor een proef met het basisinkomen.
© dnb

Euro's voor iedereen

Nieuwe kijk
Totaal verschillende mensen zijn door het basisinkomen-concept gefascineerd, vertelt Nirit Peled, die de nieuwe Tegenlicht-aflevering regisseerde. Zo filmde ze hoe de eerdergenoemde Michael Bohmeyer in contact komt met de in New York gevestigde venture investor Albert Wenger. Die overweegt om geld te steken in de onderneming van de Duitser. Van een durfinvesteerder verwacht je het niet, maar Wenger denkt al jaren na over het basisinkomen. Dat vloeit voort uit zijn werk bij het bedrijf Union Square Ventures, dat tot dusver investeerde in internetondernemingen als Twitter, Foursquare, Tumblr, Etsy en Kickstarter. Naar eigen zeggen heeft hij het gevoel dat hij met die investeringen jonge internetgenieën weliswaar aan een rijkbetaalde baan helpt, maar dat daardoor tegelijkertijd talloze mensen hun baan verliezen. Want onder de streep zorgen digitalisering en automatisering ervoor dat er op de arbeidsmarkt voor steeds minder mensen plek is. Dat is een ontwikkeling die Wenger niet wil bevechten, maar omarmen. Hij ziet geen heil in het met veel inspanning aan een baan helpen van werklozen en pleit daarom voor een nieuwe kijk op arbeid. ‘Er is niet voor iedereen werk, daarom moeten we een heroverweging maken,’ verwoordt Peled de visie van de Amerikaan. ‘Misschien geldt het ook als werk dat je je kinderen thuis lesgeeft, dat je je moeder helpt of voor ouderen zorgt.’
Het inkomen moet losgekoppeld worden van een baan. Zoveel zegt niet alleen Albert Wenger, maar ook Guy Standing, een man aan de andere kant van het spectrum. Deze Britse academicus heeft experimenten met het basisinkomen gedaan in India en Namibië en is in deze Tegenlicht-aflevering de grootste voorstander van een grondige herziening van het sociaal stelsel. De Brit muntte een paar jaar geleden al het begrip ‘precariaat’, wat een samentrekking is van ‘precair’ en ‘proletariaat’. Hij doelt hiermee op een in de afgelopen jaren gegroeide economische klasse die bestaat uit flexwerkers en zzp’ers. In zijn ogen ontstaat er een maatschappelijke laag die dermate weinig economisch perspectief ziet dat er snel iets moet gebeuren om een heuse sociale revolutie te voorkomen. 

Misschien geldt het ook als werk dat je je kinderen thuis lesgeeft, dat je je moeder helpt of voor ouderen zorgt.

regisseur nirit peled
Oliereserves
De ondertitel van Standings boek The Precariat uit 2011 is: The New Dangerous Class. Standing is doodsbang dat de onvrede van deze klasse uitgebuit wordt door populisten. In wezen gebeurt het al, zegt hij, getuige de populariteit van rechtse partijen als Ware Finnen, Zweedse Democraten en Front National. Guy Standing was begin dit jaar in Groningen, op uitnodiging van de mies, waar hij onder andere in gesprek ging met Matthias Gijsbertsen, de lokale wethouder van Sociale Zaken. Gijsbertsen is geïnspireerd door het denken over het basisinkomen en stelt in zijn stad voor om bijstandsgerechtigden de kans te geven bij te verdienen zonder dat ze dit extra geld moeten inleveren. In de Tweede Kamer keek men verrast op, toen men hiervan hoorde: worden in het noorden van het land binnenkort de eerste basisinkomens verstrekt? Een kamerbrief van staatssecretaris Jette Klijnsma stelde hen in november gerust: het gaat slechts om een experiment in een pril stadium, en van een echt basisinkomen zal geen sprake zijn.
Een variant op dat laatste bestaat al sinds jaren in Alaska. Daar begon Jay Hammond, de Republikeinse gouverneur tussen 1974 en 1982, het Permanent Fund Dividend. Dit jaarlijkse dividend wordt betaald uit de opbrengsten van de grote oliereserves uit het noordwestelijk gebied van de Amerikaanse staat. Elke inwoner die minstens één jaar in Alaska woont en de intentie heeft om er te blijven, ontvangt een bedrag van vaak zo’n duizend dollar. Grote kans dat het aantal misdrijven als gevolg hiervan is gedaald, want het geldbedrag gaat aan je voorbij als je recentelijk bent veroordeeld.
Het Permanent Fund Dividend wordt door alle politieke richtingen omarmd. Diezelfde brede belangstelling ziet Nirit Peled bij het basisinkomen: ‘Ik vind het interessant dat een venture investor het over vergelijkbare ideeën heeft als Guy Standing. Ze komen uit op hetzelfde idee, de herverdeling van welvaart, vanuit totaal verschillende gezichtspunten.’
 
Tegenlicht Meet Up n.a.v. de uitzending op woensdag 15 april om 20.00 uur in Pakhuis de Zwijger, Amsterdam. Met onder anderen moderator Bart Krull en regisseur Nirit Peled. Toegang gratis, via dezwijger.nl/tegenlicht45 aanmelden. Kijk op tegenlicht.vpro.nl voor een Meet Up bij u in de buurt.

meer hierover