Doet zich in Nederland een ramp voor, dan dient de bevolking zich te houden aan instructies van de overheid. Die beloven ook bij radioactieve straling soelaas. In de jaren zeventig begon men na te denken over wat te doen bij een nucleair ongeluk.

Maarten van Bracht
kijk nu op NPO Start

voorbereid op een kernramp

Scheurtjes in de kernreactor in Doel, problemen bij de kerncentrale in Petten - de laatste tijd duike verschillende verontrustende berichten op. De Andere Tijden-aflevering 'Voorbereid op een kernramp' gaat terug naar de jaren zeventig, toen de Rotterdamse Droogdokmaatschappij reactorvaten leverde voor nieuwe kerncentrales in Borssele en Doel.

Niemand die zich toen afvroeg wat te doen bij een nucleair ongeluk, een rampenplan bestond nog niet. Tot het in 1979 in Harrisburg bijna mis ging. De burgemeester van Hulst (tussen Doel en Borssele in) kreeg de prangende vraag voorgelegd: wat moet de bevolking doen, als hier iets mis gaat? Toen begonnen de autoriteiten na te denken.

Gastpresentator van deze aflevering is historicus James Kennedy, auteur van een aantal studies over naoorlogs Nederland, waaronder Nieuw Babylon in aanbouw: Nederland in de jaren zestig.

In West-Europa is het met de appreciatie van kernenergie wisselend gesteld. De rampen in Tsjernobyl (1986) en Fukushima (2011) zijn daar niet vreemd aan, net als het herhaaldelijk stilleggen van kerncentrales in Nederland en België na gebleken ‘onregelmatigheden’. Ook de vermeend veilige en duurzame opslag van nucleair afval maakt kernenergie er niet populairder op.

Kondigde Duitsland na Fukushima bij monde van bondskanselier Merkel de sluiting van alle kerncentrales aan, Frankrijk wekt nog onbekommerd meer dan driekwart van z’n energie op middels kernsplijting – al wil men het daar in 2025 tot de helft hebben teruggebracht. De Belgen gaan voorlopig door met hun haperende centrales in Doel en Tihange, en ook Nederland wil (nog) niet stoppen met kernenergie: de centrale in Borssele is goed voor een kleine vier procent van de energievoorziening. cda-leider Buma pleitte zelfs voor twee nieuwe kerncentrales, omdat we van hem niet te afhankelijk mogen zijn van gas uit Rusland.

Staat het verzet tegen kernenergie nu op een laag pitje, in de jaren zeventig en tachtig waren de maatschappelijke onrust en het protest sterk. Het leidde ertoe dat de snelle kweekreactor in Kalkar, even over de grens bij Arnhem, waaraan ook Nederland meebetaalde en die uiteindelijk acht miljard mark kostte, in 1991 werd stilgelegd, zes jaar later gevolgd door die in Dodewaard.

Blokkade kerncentrale Borssele, 24 april 1987

© cc / Wikipedia

bevolking

De gevolgen van een nucleair ongeval of atoomoorlog spreken tot de angstige verbeelding omdat ze onbeheersbaar kunnen zijn en radioactieve straling onzichtbaar maar dodelijk is. Goed voor horror die al vaak in speelfilms en boeken is uitgewerkt. Sinds de nucleaire wedloop tussen Rusland en Amerika goed op gang kwam, bedachten overheden maatregelen waaraan de bevolking zich dient te houden ter bescherming tegen nucleaire straling. Legendarisch werd het door de Bescherming Bevolking (BB) aanbevolen schuilen onder de keldertrap en het sloopje met spliterwten, zodat je nog wat te eten had tijdens zo’n nucleaire winter. De suggestie was dat men bij een degelijke voorbereiding zo’n atoomramp kon doorstaan.

In zijn pamflet Wenken voor de jongste dag dreef Harry Mulisch, geïnspireerd door bijbelboek Openbaringen, de spot met de huis-aan-huis bezorgde brochure Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, waarna het nog moeilijker werd de BB serieus te nemen. Gelet op de inmiddels gebleken desastreuze gevolgen van een atoomramp, neigt het voorstellingsvermogen naar het allerergste, waardoor de aanbevolen maatregelen al gauw een hulpeloze en soms vermakelijke indruk maken.

Oefening Bescherming Bevolking, 26 juni 1968

© Herman Pieterse/ANP

benodigdheden

Toch geven diverse overheidssites nog uitgebreid en dwingend advies in geval van rampen. Op crisis.nl heet het: ‘In Nederland zijn we goed voorbereid op noodsituaties of calamiteiten. Toch kan er altijd iets ernstigs gebeuren.’ Gevolgd door het advies om als de sirene klinkt meteen naar binnen te gaan, ramen en deuren te sluiten, af te stemmen op de rampenzender en zich te informeren of het buiten weer veilig is. Benodigdheden in huis: radio op batterijen of opwindbare radio, zaklamp, batterijen, eerstehulpkit met eerstehulphandboek, lucifers in waterdichte verpakking, waxinelichtje, warmhouddekens, gereedschapsset, waarschuwingsfluitje, flessen water, houdbaar eten, contant geld, kopieën van identiteits- en verzekeringspapieren, reservesleutels van huis en auto, desinfecterende handgel, wc-papier, medicijnen. Heeft u dat? ‘Een noodsituatie komt altijd onverwacht.'

De handige Rampenbewaarkaart voegt daar in geval van een kernongeluk aan toe: ‘Sluit alles wat voor ventilatie dient, zoals afzuigkap, ontluchtingskoker, muur- of toiletrooster. Gebruik en drink geen kraanwater, regenwater en bladgroenten. Houd huisdieren binnen en raak geen mensen en dieren aan die buiten zijn  geweest.’ Geadviseerd wordt die met water af te spoelen. De Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming laat weten: ‘Als er een incident is bij een kerncentrale in Nederland, dan neemt de overheid maatregelen. De omvang van deze maatregelen verschilt per situatie.’