Tot niet zo lang geleden betekende “Europeaan zijn” dat je om de 20 jaar de loopgraven werd ingestuurd om op andere Europeanen te schieten. De oprichters van de EEG beschouwden vergaande economische samenwerking als een middel (maar niet meer dan dat) om die cyclus van geweld te doorbreken en stabiliteit in Europa te creëren. Bij de huidige discussie over de uitbreiding lijken de oorspronkelijke Europese idealen van veiligheid en stabiliteit echter nauwelijks meer te tellen, maar spelen louter economische argumenten een rol: wat gaat de uitbreiding de huidige lidstaten kosten? Zal de werkloosheid in West-Europa toenemen door de toevloed van goed opgeleide en goedkope arbeidskrachten? Of verdwijnt de West-Europese industrie wellicht naar nieuwe lagelonenlanden, de derde wereld om de hoek?

Maar wat gebeurt er met de oude idealen van veiligheid en stabiliteit in Europa als de EU wordt uitgebreid om geen andere redenen dan economische? Is er in het nieuwe Europa nog ruimte voor een nationale identiteit? Moet die vervangen worden door een Europese identiteit? Bestaat die al of moet die ontwikkeld worden?

Na de val van het ijzeren gordijn werden de nieuwe regeringen opgescheept met enorme, slecht functionerende en onderbetaalde ambtenarenapparaten, waarmee ze de privatisering van staatsbedrijven ter hand moesten nemen. Zal het ‘acquis comunautaire’, de 80.000 A4-tjes met de spelregels van de EU, voldoende zijn om aan die rijke voedingsbodem voor corruptie een eind te maken? Ook bestaan er flinke cultuurverschillen tussen de oude en de nieuwe lidstaten. Wat betekent de komst van een groep voormalige communistische machthebbers voor de open democratische samenlevingen van de huidige lidstaten? Of is de EU een dermate bureaucratische, gesloten en ondemocratische organisatie, dat juist zij zich er als een vis in het water zullen voelen?

Wat verwachten de nieuwe lidstaten van de EU: politieke of economische eenwording? Soms lijkt het of de nieuwe lidstaten de EU slechts beschouwen als een economisch steunfonds en afzetmarkt, maar dat het eigenlijke doel toenadering tot de VS is. Roemenië en Bulgarije staan te popelen om lid te worden, maar steunen met Tsjechië de VS in de war against terrorism tegen Irak. Is de Unie voor hen niet meer dan een springplank naar een betere relatie met de VS?

Kortom: is de uitbreiding van de EU de vervolmaking van de Europese droom van Adenauer, Monet en Schuman, of is zij juist het begin van het einde van die idealen?

Deelnemers aan het rondetafelgesprek “Retour Europa” zijn de Tsjechische politicus en ex-dissident Jiøi Dienstbier, de Poolse journalist Konstanty Gebert, de Hongaarse econoom Balázs Váradi en de rector van de universiteit van Ljubljana, Jože Mencinger. Het debat wordt geleid door Christoph Bertram, directeur van de Stiftung Wissenschaft und Politik, het Duitse instituut voor internationale politiek en veiligheid.

_______
Research: Gijs M. Swantee en Ger Wieberdink
Eindredactie: Peter van Ingen en Hans Keller
Productie: Anneke Uitendaal en Nicoline Tania