Vóór 1 maart moet het besluit genomen zijn: blijven of weggaan uit Afghanistan? De Afghanen weten het al. Voor Tegenlicht maakten Mariusz Pilis en Olaf Oudheusden de documentaire Exit Afghanistan. De VPRO Gids sprak met Pilis.
Wat beweegt een filmmaker om naar één van de gevaarlijkste landen ter wereld te gaan?
Mariusz Pilis: ‘Sinds 1995 doe ik verslag van conflicten in de wereld. Afghanistan is één van de belangrijkste plekken op aarde voor de komende jaren. Ik zie het land als een spiegel waarin wij westerlingen onszelf kunnen aankijken en vragen: hebben wij alles gedaan wat we moesten doen om deze mensen te helpen? Die vraag komt voort uit mijn professionele interesse. Vanuit persoonlijk oogpunt heb ik mij zo vaak afgevraagd: waarom reis ik door een land waarin de situatie zo complex is?’
Waarom wilt u dit laten zien?
‘Mensen in het Westen hebben weinig tijd om te volgen wat er zich echt afspeelt in Afghanistan. We leven zo ontzettend snel. Pas na zo’n grote tragedie als 11 september beginnen we ons af te vragen wat er in vredesnaam aan de hand is. Doordat we het verhaal niet kennen, begrijpen we ook niet waarom anderen ons kapot willen maken. Ik wil laten zien wat erachter zit: pijn, de dood, vechten voor onafhankelijkheid, de wens om je land op te bouwen op je eigen manier. Mijn plicht als journalist is om dat bastion van onbegrip te slechten. Maar ik kon ook niet alles laten zien wat ik graag had gewild. Het gevaar lag constant op de loer.’
U heeft veel gesproken met de lokale bevolking. Hoe denken de Afghanen over onze militaire aanwezigheid?
‘Ze haten ons! Ze vinden dat we er een puinhoop van maken. In de ogen van de Afghaanse burger zorgden de Taliban voor vrede. Naar hun normen en waarden was dat een vredelievende tijd. De situatie ligt gecompliceerd, maar één ding weet ik zeker: zij willen onze aanwezigheid daar niet. In de ogen van Afghanen brengen mannen zonder baarden niets goeds. Zoals iemand me zei: de westerse troepen komen hier om hun eigen problemen op te lossen, niet die van ons.
Heeft de Afghaanse bevolking geen boodschap aan democratie?
‘Democratie wordt in Afghanistan gezien als een slecht systeem. Het gaat echt niet lukken om dat te implementeren – ze willen het niet. Wel persoonlijke vrijheid en mensenrechten, maar gebaseerd op de grondbeginselen van de koran, want dat is waar zij al eeuwenlang aan gewend zijn. Ze begrijpen ook onze regels van straffen niet. Ik had een gesprek met Talibanstrijders, een paar dagen nadat zij een dief hadden berecht door zijn arm en been af te hakken. Voor hen ligt het helder: als je een misdaad begaat, word je meteen bestraft. Ze zitten niet te wachten op een democratisch systeem waarbij het soms jaren duurt voordat iemand wordt berecht. Ik heb de afgelopen maanden veel geobserveerd en gesignaleerd. Het gaat er nu niet om dat we een oorlog moeten winnen, het probleem zit hem in iets anders. De Afghanen zijn boos. Boos omdat ze telkens gebombardeerd worden. Boos omdat er meer misdaad, diefstal en ontvoeringen zijn dan onder de Taliban. Als er al acht jaar een onveilige situatie is, mensen worden vermoord, hoe moeten Afghanen anders op onze aanwezigheid reageren dan met boosheid?
Uit: VPRO Gids Nr. 3 (16 t/m 22 januari 2010). Door Mirjam Engwerda