De Arabische lente en wij

Had u, als halve Palestijn, de opstand zien aankomen?
‘Niemand zag die echt aankomen. Zelfs de Israëlische en de Amerikaanse veiligheidsdiensten niet. Ze wisten wel dat er iets borrelde. Maar dat het zo snel en zo radicaal zou gaan, had niemand verwacht.’

Maar zelfs over die sluimerende onvrede wisten we weinig of niets. Hebben de westerse media zitten slapen?
‘Dat zou je kunnen zeggen. Je kunt ook zeggen dat die media gewoon de propaganda van anderen hebben overgenomen. Maar ik ga in dit geval liever van het positieve uit. We hebben in het Westen de Arabische wereld altijd gezien als een homogeen geheel. Arabieren stonden bekend als achterlijke, hoofddoek- of baarddragende figuren die dictators nodig hadden, omdat ze anders als beesten tekeer zouden gaan. Dat beeld is de laatste maanden drastisch bijgesteld. Iedereen heeft kunnen zien dat Arabieren normale mensen zijn die denken en praten zoals jij en ik. Mensen die in vrijheid willen leven zonder dictator. We beseffen eindelijk dat hun wereld net zo complex is als de onze. Dat er verschillende landen zijn, met verschillende culturen en een verschillende geschiedenis. Ik vind dat een enorme stap vooruit. Hetzelfde geldt voor de brengers van het nieuws. Vroeger was dat altijd Eddo Rosenthal (lacht). Nu komt het nieuws ook tot ons door Arabische verslaggevers.’

In uw stuk vergelijkt u de oprechte, en vaak ontroerende, vrijheidsdrang van de Arabieren met de lakse manier waarop wij in Nederland met onze vrijheid omgaan. We verkwanselen onze cultuur, zoeken de uiterste grenzen van de vrijheid op in pulpprogramma’s als Big Brother en Oh Oh Cherso, en maken iedereen uit voor rotte vis met een beroep op de vrijheid van meningsuiting.
‘Ja. Ik werd enorm getroffen door het verschil tussen wat vrijheid betekende voor de Arabieren, en wat het betekende voor mij. Op televisie zag ik de Egyptische bevolking massaal opkomen voor de waarden waarop onze westerse maatschappij ooit gestoeld is. Er was een gesluierd meisje dat in de camera riep: “We willen vrij zijn, net als jullie!” Maar toen ik bij mezelf te rade ging, moest ik tot mijn schande toegeven dat ik haar vrijheidsdrang niet herkende. Het is een gevoel waarover we wel eens hebben gehoord van onze grootouders, maar dat we zelf niet bezitten. Ik waardeer mijn vrijheid niet meer, en dat komt omdat het in Nederland een hol begrip is geworden.’

Het is toch logisch dat onze vrijheidsdrang minder sterk is dan die van mensen die in een dictatuur hebben geleefd?
'Dat is zo, en dat kun je ons ook niet verwijten. Maar je kunt ons wel verwijten dat we voortdurend doen alsof wij de kampioenen van de vrijheid zijn, terwijl dat helemaal niet zo is.’

In de NRC kreeg u er stevig van langs van columniste Rosanne Hertzberger. ‘Wat wil die Nasr nou eigenlijk: dat we hier ook een dictatuur installeren opdat we onze vrijheid weer op waarde gaan schatten?’
‘Dat vond ik laag. Want dan lees je gewoon bewust niet goed wat ik schrijf. Ik verlang niet naar een dictatuur. Ik ben blij dat we hier kunnen zeggen en doen wat we willen. Alleen, het zou goed zijn om eens vaker stil te staan bij de vraag wat vrijheid nou eigenlijk is. We hebben daar in Nederland totaal verkeerde opvattingen over. Wij denken dat vrijheid bestaat uit altijd kunnen doen en zeggen wat je wilt. Vooral als het ten koste gaat van anderen. Maar dat heeft niks met vrijheid te maken. Dat is totaal verloren zijn. Neem Geert Wilders met zijn Fitna 2, waarin hij gaat aantonen dat Mohammed ziek was in zijn hoofd. What’s the point? Wat hoop je daarmee te bereiken, afgezien van woedende reacties en een grotere kans op een aanslag op je eigen persoon?’

Misschien wil hij de absurditeit van religies aan de kaak stellen, zoals anderen dat in het verleden ook hebben gedaan.
‘Onzin. Waarom spreekt hij dan niet over Mozes en Jezus? We geven mensen als hij ruim baan voor hun eigen fixaties, en doen alsof het iets te maken heeft met een nobel, voltairiaans gedachtegoed. Maar het heeft niets met Voltaire te maken. Het verlichtingsdenken was geestig, licht, relativerend. Dit is fundamentalisme van het ergste soort, net zo stompzinnig als het moslimfundamentalisme.’

Hoe ziet vrijheid er volgens u wel uit?
‘Vrijheid is het hebben van een vrije geest. Vrijheid is echt geloven in de verworvenheden die we met zijn allen hebben opgebouwd. Kunst en cultuur, vrijheid van meningsuiting, vrouwen- en homorechten, noem maar op. Nu beroepen allerlei mensen zich daarop, terwijl ze er zelf niets aan hebben bijgedragen. En terwijl ze zelf een klimaat creëren waarin vrije geesten steeds minder goed kunnen gedijen. Of het nou om onderwijs, televisie, cultuur of journalistiek gaat, alles moet steeds platter, eenvoudiger en vooral leuker worden. Ik vind dat gevaarlijk. Als je je publiek op een steeds lager niveau aanspreekt, ga je uiteindelijk mensen creëren die steeds minder weten en minder geïnteresseerd zijn. Als je ze alleen maar keuzes geeft tussen zwart en wit, zonder de nuances daartussenin, zullen ze op den duur alleen nog maar kiezen voor die extremen. En als je poëzie en kunst maar lang genoeg verdacht blijft maken, dan gaan mensen misschien wel denken: ach, waar hebben we dat eigenlijk ook voor nodig.’