Ayn Rand is hot: één van Amerika’s meest controversiële denkers, auteur van Atlas Shrugged —na de bijbel verkozen tot het meest invloedrijke boek van de 20e eeuw— en icoon van de boze Tea Party. Hoe maakt Ayn Rand egoïsme sexy?

Mitt Romney’s running mate Paul Ryan herleest Atlas Shrugged van Ayn Rand keer op keer. En hij is niet de enige, Rand is mateloos populair in Amerika: van voormalig Fed-voorman Alan Greenspan en de Tea Party tot Wikipedia-oprichter Jimmy Wales en actrice Eva Mendes.

De in Rusland geboren, joods-Amerikaanse schrijfster Ayn Rand vocht boven alles voor haar vrijheid en het individuele recht op geluk. 'Ik leef voor niemand, en ik vraag niemand om voor mij te leven,' zo luidde haar lijfspreuk.

Ayn Rand hoopte in de jaren '50 de right-wing Steinbeck te worden, zo schrijft The New Yorker in 2009, over de cult rond Ayn Rand en haar objectivisme. De linkse schrijver John Steinbeck, auteur van Traveling with Chaley, zette kritische kanttekeningen bij het optimisme van Amerika na de Tweede Wereldoorlog.

De radicale kritiek op de welvaartstaat van Ayn Rand in de jaren 60 raakte 'een 19e eeuwse snaar in Amerika,' vertelt Geert Mak in de uitzending In Amerika met Geert Mak. Ayn Rand herinnerde de Amerikanen volgens Mak met haar idealen aan een Amerikaans verleden van totaal vrij kapitalisme, waarin er niets stond tussen het individu en God.

Sinds de eerste publicatie van The Fountainhead in 1943, verfilmd in 1949, zijn er miljoenen van haar boeken over de toonbank gegaan. Haar boek Atlas shrugged uit 1957 moet alleen de Bijbel voor zich dulden op de lijst van meest invloedrijke boeken van de 20e eeuw in een onderzoek van de nationale bibliotheek van het American Congress.

Ayn Rand is icoon voor autonomie en de ultieme vrijheid van het individu.

Goddess of the Market: 'Een vrouw in een mannenwereld, een joodse in een land gedomineerd door Christendom en een vluchteling uit een totalitaire staat'.

Jennifer Burns - auteur van Goddess of the Market

Ayn Rand (1905-1982)

Onder haar oorspronkelijke naam Alisa Rossenbaum groeide ze op in Sint-Petersburg. Na haar afstuderen emigreerde zij uit Sovjet-Unie, samen met miljoenen anderen die net als zij en haar familie getroffen waren door de Oktoberrevolutie van 1917. Toen zij als 21-jarige filosofe in de Verenigde Staten kwam kende ze dan ook het geweld van de Russische revolutie en de brute kracht van het collectivisme.

Weg van het Sovjet communisme in de VS, het beloofde land, ontwikkelde de schrijfster zich tot de felste voorstander van laissez-faire kapitalisme en stichtte haar eigen filosofie die zij het 'objectivisme' doopte.

'Since man's mind is his basic means of survival [...] he has to hold reason as an absolute, by which I mean that he has to hold reason as his only guide to action, and that he must live by the independent judgment of his own mind; that his highest moral purpose is the achievement of his own happiness [...] that each man must live as an end in himself, and follow his own rational self-interest.'

Ayn Rand in The Mike Wallace Interview (1959)

Objectivisme: 'Leef niet voor een ander, denk zelf na en wees principieel'

De filosofie van Ayn Rand, het objectivisme, spreekt miljoenen mensen aan. De boodschap is helder: leef niet voor een ander, denk zelf (rationeel) na en wees oneindig principieel. Een utopie van onafhankelijke vrije individuen, fel tegen altruïsme, wat is daar zo sexy aan?

De schrijfster biedt een complete wereldvisie, die men nu objectivisme noemt, of ook wel libertarisme. Net als een religie biedt het objectivisme een identiteit, een wereldbeeld. Het objectivisme inspireert hele bevolkingsgroepen, intellectuelen en pubers, politiek leiders en outsiders. Haar filosofie leent zich voor het vormen van een sterke groep: de objectivisten, die vechten tegen het dominante dogma en de onderdrukking van de altruïsten. Paradoxaal genoeg bestrijdt Rand juist elke vorm van groepvorming: ieder mens moet zijn eigen waarden bepalen.

Centraal punt in haar filosofie is de hoge waardering van het rationele individu. Allereerst bestaat er volgens Rand een objectieve waarheid. De mens is in staat met zijn verstand deze waarheid te kennen. Volgens Rand is het hoogste doel dat je als mens je eigen geluk nastreeft, en dat bereik je door rationeel je eigenbelang te volgen.

Rand is met deze opvatting een regelrechte aanval op Immanuel Kant en alle filosofen die door Kants gedachtegoed zijn geïnspireerd. Aristoteles is de enige ware filosoof voor Rand. Voor een uitgebreid overzicht van het objectivisme is door haar liefhebbers een speciaal online Ayn Rand lexicon opgezet, waar u al haar ideeën per categorie kunt lezen.

“To love is to value. Only a rationally selfish man, a man of self esteem, is capable of love - because he is the only man capable of holding firm, consistent, uncompromising, unbetrayed value. The man who does not value himself, cannot value anything or anyone”

Ayn Rand - The Virtue of Selfishness

'Atlas shrugged by Ayn Rand just sort of took over my life today'

Naast het politiek-economische online platform voor objectivisten Objectivism online, bestaat er ook een lifestyle forum voor Ayn Rand fans en zelfs een dating site The Atlasphere waar Ayn Rand's aanbidders elkaar persoonlijk en professioneel kunnen ontmoeten.

Haar allesomvattende wereldbeeld maakt jonge genegaties intellectuelen tot overtuigd objectivist. Zoals de student Joshua Kennon, die op zijn weblog verkondigt: 'Atlas shrugged by Ayn Rand just sort of took over my life today'.

Tea Party: 'Ayn Rand was right!'

'Ayn Rand heeft een nachtmerrie beschreven die volgens veel Amerikanen op het punt staat werkelijkheid te worden,' schrijft Floor Rusman in haar NRC column.

Boze Tea Party demonstranten delen Ayn Rands haat jegens Big Government. ‘Who is John Galt?’, een tekst op één van de Tea Party spandoeken, is de eerste zin uit Atlas shrugged (1957), waarvan een recordaantal van 70.000 exemplaren werden verkocht sinds de eerste uitgave. In het boek triomfeert het vrije individualisme over het belemmerende collectivisme: de meest productieve burgers weigeren in een vastgeroest dogmatisch Amerika om nog verder uitgebuit te worden door hoge belastingen en overheidsreguleringen. Het verval van Amerika dat Ayn Rand voorspelt in Atlas shrugged, maakt haar boek anno 2012 actueel, en volgens PJ Media, voices from a free America.. is het dan ook 'Time to Read Ayn Rand'.

'Who is John Galt?' roept het spandoek. Paradoxaal genoeg wordt Ayn Rand, dé aanjager van het vrije kapitalisme, founding mother van het objectivisme, goeroe van het laissez-faire kapitalisme, aangehaald als de ‘I told you so’ van de financiële crisis in 2009. 'Op zich iets voor te zeggen,' legt Robert Kosters, redacteur van de VPRO serie Het snelle geld uit: 'In een zuiver kapitalisme leiden fouten tot failliet, en worden ze niet in stand gehouden door steun van de overheid.' Met haar sterke afkeer van elke vorm van overheidsregulering is Ayn Rand 'America's New Action Hero', kopt The New Individualist, challenging both left and right. De Rand Reaction, net als de hoofdpersoon in Atlas shrugged de maatschappij verlaten —'Go Galt' luidt het artikel— heeft in velen het verlangen gewekt naar onafhankelijkheid, autonomie en persoonlijke verantwoordelijkheid, waarden die diep geworteld liggen in de Amerikaanse cultuur.

Ryans onbeantwoorde liefde voor Rand

Voor Paul Ryan, Mitt Romney’s running mate in de Amerikaanse verkiezingsstrijd van 2012, is de anti-overheidsfurie van Ayn Rand een bron van inspiratie. ‘Ayn Rand is de reden dat ik de publieke zaak ben gaan dienen,’ verkondigt Ryan volgens een stroom aan nieuwsberichten. De populariteit van het gedachtegoed van Ayn Rand onder Republikeinen, waaronder Paul Ryan, is voor sommige christenen zelfs zo bedreigend dat zij met een 'Ayn Rand versus the Bible' website haar invloed bestrijden.

De Republikein sluit zich gretig aan bij haar pleidooi voor de vrije markt als economisch systeem. Maar neoliberale politiek is niet gelijk aan Rands pure kapitalisme. 'Zelfs met de Amerikaanse libertariërs die opkwamen in de jaren zeventig wilde ze niets van doen hebben. En dat terwijl hun leer het dichts in de buurt komt van haar Objectivisme, zelfs ervan afgeleid is,' schrijft Steven de Jong in zijn opiniestuk in het NRC. Hij herrinnert ons aan het feit dat Rands 'pure kapitalisme', waarin de ethiek van het rationele individu heerst, niet strookt met het politieke neoliberalisme van Romney. 'Kapitalisme met hulp van de overheid is het slechtst van alle economische fenomenen,' gruwelt Rand in een televisieinterview in 1959. Volgens Rand heeft de overheid het monopolie op geweld - het leger, de politie en de rechtspraak - verder niks. Maar van een dergelijke fundamentele scheiding tussen economie en politiek is geen sprake in de conservatieve Romney-en-Ryanretoriek.

De liefde van Ryan is niet wederzijds: Ayn Rand zou de steun van de republikein compleet afwijzen, zo schrijft de New York Times. De ultraliberale Rand wil immers dat de overheid zich alleen bemoeit met het het leger, de politie en de rechtspraak en zou de conservatief christelijke waarden direct afwijzen. Of sterker nog, analytisch immoreel verklaren. Maar terwijl Rand zich fel verzette tegen elke vorm van religie met bijbehorende normatieve plichten (vergelijk het actuele debat over abortus of homohuwelijk), heeft de populariteit van Rand onder Ryans achterban en het felle enthousiasme van de radicale Tea Party de filosofie van Atlas Shrugged in het centrum van de moderne Republikeinse gedachte geplaatst.

"The greatest evil is hatred of the good for being the good"

Ayn Rand - The Age of Envy

Opmars in Nederland

'Ayn Rand is in de geschiedenis van het Westen de eerste is geweest die de vele gedachten en ideeën heeft samengebracht en aangevuld tot een levensfilosofie die van het begin tot het eind consequent is,' schrijft de Libertarian naar aanleiding van de door hen georganiseerde 'Ayn Rand dag' al in 1982. Op 25 oktober 2012 organiseert De Libertarische Partij in Utrecht naar aanleiding van de nieuwe vertaling De kracht van Atlantis 'De wereld volgens Ayn Rand': een debat met o.a. filosoof Hans Achterhuis en Amerikakenner Jan Donkers over Ayn Rand en de gevolgen van haar overtuigingen. Achterberg ziet de ideeën van Ayn Rand als een 'utopie van de begeerte' en beschreef in zijn boek De utopie van de vrije markt (2010) hoe de neoliberale utopie ook Europa in de ban houdt.

Een 'Ayn Rand-achtige bevrijding': De verlichting, de ontlasting, de bevrijding, nooit meer wringen in bochten, nooit meer soebatten, nooit meer sjorren, duwen en trekken aan dode paarden, oude koeien en koppige schapen.

Blogger van webplatform Sezen

De vertaling van de controversiële roman De kracht van Atlantis (Sijthoff, 2012) begint deze week aan een opmars in Nederland.