'Het is gebruikelijk om met sokken of pantoffels door de school te lopen'

Het onderwijs in Finland behoort al jaren tot de top vijf van best presterende onderwijssystemen ter wereld. En dat terwijl het aantal wettelijk verplichte lesuren relatief laag is. Onderwijzers in Finland zijn daarnaast hoog gekwalificeerd. Ze behoren tot de beste 10% van de universiteit en krijgen daarnaast ook een pedagogische opleiding. Maar er zijn meer redenen voor het succes van het Finse onderwijsmodel. En hoe gaat het er in de praktijk aan toe?

Het roer om

Tot veertig jaar geleden liet het Finse schoolsysteem nog een hoop te wensen over. Daarom besloot de overheid om het hele systeem op de schop te nemen en met behulp van een speciale commissie een nieuw model te bedenken. Het belangrijkste uitgangspunt hierbij was dat onderwijs voor iedereen even goed moest zijn, zodat alle leerlingen gelijke kansen zouden krijgen. Scholen werden gedecentraliseerd, leerkrachten mochten hun eigen curriculum samenstellen en de traditionele academische structuur in de bovenbouw werd vervangen door een modulaire structuur.

De hoge mate van persoonlijke verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van zowel docenten als leerlingen voor de kwaliteit en invulling van hun onderwijs bleek zeer succesvol te werken. Daarnaast vormen scholen in Finland de kern van de samenleving. Naast de normale lessen worden er ook warme maaltijden, gezondheidsservices, psychologische ondersteuning en nog vele andere faciliteiten aangeboden aan zowel leerlingen als hun ouders.

Een voorbeeld uit de praktijk

De Kaurialan Lukio school in de Finse stad Hämeenlinna, heeft sinds kort een nieuwe Nederlandse docent. Floris Velema (31) kreeg de mogelijkheid om kennis te maken met het Finse onderwijssysteem door middel van een Europees Comenius-assistentschap. 'De school is een lukio school, een school voor kinderen in de leeftijd van 16 tot 19 jaar,' legt Velema uit. Hij ondersteunt bij lessen filosofie en Duitse en Engelse taalvaardigheid. Dit jaar werd de school verkozen tot beste lukio school van Finland.

'Een medewerker van het Finnish National Board of Education vergeleek het onderwijs met de Finse rendieren en bossen. Het is semi-wild: er wordt goed voor gezorgd en het is in zoverre gecultiveerd, maar verder ontwikkelt het zich vrij.'

F. Velema - assistent docent op Kaurialan Lukio

Bijna huiselijk

'Eén van de eerste dingen die me opviel toen ik hier kwam is de informele sfeer,' vertelt Velema. 'De rector loopt overal rond, alle docenten kennen elkaar en ook de verhouding tot leerlingen is heel open. Het is ook geen hele grote school en ik denk dat die kleinschaligheid en informaliteit ook bevorderlijk werken voor de onderlinge communicatie. De sfeer is zelfs bijna huiselijk. Zo is er tussen de middag een uitgebreide warme lunch, waar docenten en leerlingen aan lange tafels in de aula gezamenlijk eten. En het is gebruikelijk om met sokken of pantoffels door de school te lopen. Zeker nu het buiten vriest en mensen op hun laarzen naar school komen.' Daarnaast is er op vrijdagmiddag nog een speciaal tijdslot gereserveerd voor docenten om naar een traditionele sauna aan een meer vlakbij te gaan. 'Sauna is hier een fundamenteel onderdeel van de cultuur. Net zoals in Nederland elk wooncomplex een fietsenhok heeft, zo heeft iedereen in Finland een sauna.'

'Het is gebruikelijk om met sokken of pantoffels door de school te lopen. Zeker nu het buiten vriest en mensen op hun laarzen naar school komen.'

F. Velema - assistent docent op Kaurialan Lukio

Eigen keuzes maken

Op de school worden per jaar vijf lesblokken gegeven. Eén blok duurt ongeveer acht weken en eindigt met een examen. Leerlingen kiezen zelf elk blok cursussen uit het aanbod van cursussen dat per vak wordt aangeboden. 'Zo worden er per jaar acht cursussen filosofie aangeboden,' vertelt Velema, 'leerlingen kiezen zelf welke ze daarvan willen volgen en ook wanneer. Alleen de eerste introductiecursus is verplicht en bij de laatste cursus moeten ze een eigen visie kiezen. Ze leren dus al vroeg keuzes te maken en kunnen daarnaast ook extra cursussen volgen in onderwerpen die ze interessant vinden.'

'We gingen met de leerlingen naar een balletvoorstelling in Helsinki en keken bijvoorbeeld zowel naar de esthetische aspecten van het ballet als de wiskundige hoeken in de dans en de natuurkundige krachten die op de danser werkten.'

F. Velema - assistent docent op Kaurialan Lukio

Vakoverstijgend

Henrik (18) volgt extra cursussen in onder andere oosterse filosofie, logica en wis- en natuurkunde van klassiek ballet. De laatste cursus is een voorbeeld van een vakoverstijgende cursus, die volgens Velema veel worden aangeboden op de school. 'De cursus was een samenwerking tussen kunstvakken, natuurkunde en wiskunde. We gingen voor de cursus met de leerlingen naar een balletvoorstelling in Helsinki en keken bijvoorbeeld zowel naar de esthetische aspecten van het ballet als de wiskundige hoeken in de dans en de natuurkundige krachten die op de danser werkten. Er is veel ruimte voor zulke samenwerkingsprojecten.' Zelf vatte Velema het idee op om een cursus aan te bieden over visualisatie binnen de filosofie. Dat idee werd opgepakt en mogelijk wordt er in het voorjaar een cursus aangeboden waarin filosofie en beeldende kunst samenwerken.

'Wanneer ik een lezing wil bijwonen aan de Universiteit van Helsinki of Tampere, dan kan ik daarheen en betaalt mijn school de reiskosten. En er worden via school veel internationale projecten georganiseerd.'

Henrik Villanen - leerling aan het Kaurialan Lukio

Horizon verbreden

Naast vakoverstijgende cursussen wordt er ook op andere manieren verder gekeken. Leerlingen van het Kaurialan lukio kunnen ook evenementen of lezingen bijwonen op andere scholen. Henrik (18) vertelt: 'Wanneer ik een interessante lezing wil bijwonen aan bijvoorbeeld de Universiteit van Helsinki of Tampere, dan kan ik daarheen en betaalt mijn school de reiskosten. Ook helpt mijn school me als ik bijvoorbeeld een interessante theater- of kunstvoorstelling tegenkom waar ik graag naartoe wil. En er worden via school veel internationale projecten georganiseerd. Projecten die ik heb bijgewoond zijn een wiskundekamp in Hongarije, een Frans scheikundeproject, een project in Sint Petersburg, een ruimtefysicaproject in Kiruna en het CERN-project in Zwitserland.'

'De leerlingen uit het laatste jaar organiseren uit zichzelf een filocafé: Elke twee tot drie weken komen 20 leerlingen bij elkaar in een café om te debatteren over een filosofisch onderwerp.'

F. Velema - assistent docent op Kaurialan Lukio

'Leerlingen organiseren hun eigen filosofie café'

Het enthousiasme en de motivatie van de leerlingen uit zich ook in buitenschoolse activiteiten. Henrik organiseert met medeleerlingen Tatu, Yeti en Topias een filocafé: een speciale avond waarin leerlingen en andere geïnteresseerden samen kunnen discussiëren over belangrijke filofische thema's. 'Elke twee tot drie weken komen 20 leerlingen bij elkaar in een café om te debatteren over een filosofisch onderwerp,' vertelt Velema. 'Een reden voor dit enthousiasme van de leerlingen is dat de filosofiedocent hier erg goed is, en erg inspirerende lessen geeft waar ik zelf ook veel van kan leren. Hoewel er genoeg moderne techniek op de school aanwezig is, kiest hij voor de socratische manier van lesgeven. Hij gaat in dialoog met de leerlingen door ze vragen te stellen en gebruikt alleen een schoolbord en een krijtje. Deze originele manier van lesgeven weet hij heel goed over te brengen, hij krijgt zo een hele klas mee.'

'Het Finse onderwijs is semi-wild.'

Velema vertelt: 'Ik was laatst op een conferentie in Helsinki waar ik een lezing bijwoonde van the Finnish National Board of Education.  Eén van hun medewerkers vergeleek het onderwijs met de Finse rendieren en bossen. Het is semi-wild: er wordt goed voor gezorgd en het is in zoverre gecultiveerd, maar verder ontwikkelt het zich vrij. Zo wordt er ook geïnvesteerd in het onderwijs en zijn docenten goed opgeleid, maar wanneer ze voor de klas komen krijgen ze hun eigen verantwoordelijkheid en richten ze zelf hun lessen in.'