We zijn gezond, rijk en vrij. Tegelijkertijd hebben we nog nooit zoveel depressies en burn-outs gehad. Waar gaat het mis?

Psychoanalyticus Paul Verhaeghe zoekt het in de aflevering Gaten in de markt onder andere in het 'Rank and Yank'-systeem. Dit bedrijfsmodel komt in de jaren negentig overwaaien vanuit het Amerikaanse bedrijfsleven. Het concept is simpel: managers schalen hun personeel in op basis van prestaties. Er ontstaan drie categorieën: de hoogvliegers, de middengroep en de laagvliegers. Hoogvliegers krijgen promotie en een bonus, laagvliegers worden publiekelijk vernederd en ontslagen.

Het systeem maakt van collega's concurrenten. Verhaeghe spitst zijn voorbeeld toe op Enron: het inmiddels failliete Amerikaanse energiebedrijf dat 'Rank and Yank' eind vorige eeuw invoerde. De laagvliegers vonden daar hun foto en het verhaal van hun mislukking op de bedrijfswebsite terug en werden vervolgens ontslagen. Jaarlijks vloog er tien tot twintig procent van het personeel uit.

Survival of the fittest

Onze samenleving is verworden tot Enron in het groot. Volgens Verhaeghe ranken en yanken wij er nog steeds op los. Iedereen wordt beloond naar verdienste en het eigen slagen of falen hebben we zelf in de hand: het is deze illusie waar we zelf in zijn gaan geloven. We worden ermee opgevoed en niemand ontkomt eraan om langs de meetlat te worden gelegd.

‘Het onderwijs is zo competitief geworden dat kinderen elkaar als concurrenten beschouwen, dat is dodelijk voor sociale verbanden. Het meest gebruikte scheldwoord op het schoolplein is hier loser.'

Paul Verhaeghe

Verhaeghe stelt dat het vijftien jaar kost om een samenleving fundamenteel te veranderen. Dit kan echter alleen wanneer wij ons hier collectief voor gaan inzetten. Een nieuw bewustzijn gaat vooraf aan onze ontsnapping aan 'Rank and Yank'.