Onze eigen utopie

In de uitzending 'Youtopia' zien we drie verschillende gemeenschappen met vormen van zelfbestuur en regulering van onderop. We zijn erg benieuwd hoe een utopie van Tegenlicht-kijkers eruit zou zien. Dus dagen we u uit mee te schrijven aan het manifest van een fictieve samenleving met fans, volgers, lezers en kijkers van Tegenlicht, samen met andere geïnteresseerden.

We houden de schaal van deze utopische leefgemeenschap klein: een beginnend mini-dorp met 300 tot 500 inwoners. Volgens welke spelregels gaan we samen leven? Komen er wel spelregels? Waaruit gaat het manifest bestaan? Wetten? Aanwijzingen? Beschrijvingen? Welke onderwerpen komen erin aan bod? In principe staat alles open. Ons streven is om samen begin april een beknopt manifest te hebben geschreven, dat duidelijk maakt hoe onze utopie eruit ziet, welke waarden belangrijk zijn en hoe we erin samenleven.

Inspiratie voor het manifest halen we uit IJsland en Ierland. In beide landen is en wordt geëxperimenteerd met het herschrijven van de grondwet door burgers zelf. Niet iedereen kon meeschrijven, maar een comité van afgevaardigden legden versies van de grondwet voor op internet waar door het grote publiek op gereageerd kan worden. Het initiatief in IJsland is inmiddels op niets uit gelopen door technische blokkades vanuit de 'oude' politiek; in Ierland is de Constitutional Convention bezig met de afronding van het proces.

In IJsland begon het proces van meer directe democratie in 2009 na felle protesten over het omgaan met de financiële crisis door de toenmalige regering. Die trad af en sociaal-democraat Jóhanna Sigurðardóttir werd minister-president. Zij zette het proces in gang om de bevolking zelf meer invloed te geven bij het herschrijven van de grondwet. Het startschot was een massale brainstorm in Reykjavik met 1000 willekeurig gekozen IJslanders om ideeën voor de nieuwe grondwet te verzamelen.

Ondertussen waren meerdere clandestiene groepen burgers zelf al bezig met delen van de grondwet te schrijven. Het officiële proces kreeg een vervolg met het Constitutional Assembly, dat bestond uit 25 gekozen leden uit meer dan 500 kandidaten. In twee maanden tijd schreven ze een voorstel voor een grondwet dat is overhandigd aan Althing, het IJslandse parlement. De nieuwe grondwet is nog niet goedgekeurd en de kans erop lijkt erg klein door een recente schuiving van politieke macht in IJsland.

Het comité van 25 mensen dat de nieuwe grondwet schreef had veel hulp van het voorwerk dat de clandestiene groepjes al verzet hadden. Daarnaast was de Assembly erg actief op sociale media waar het diverse versies van de tekst aan het publiek voorlegde. Uiteindelijk is er dus door meer mensen aan gewerkt en ook langer dan slechts twee maanden. 

In Ierland werd The Convention of the Constitution in 2012 benoemd. Het is ontstaan door resoluties in beide kamers van de Oireachtas, het Ierse parlement. De Constitutional Convention bestaat uit 100 leden: een voorzitter, 29 leden van datzelfde parlement, 4 afgevaardigden van Noord-Ierse politieke partijen en 66 willekeurig gekozen inwoners van Ierland. Het vinden van een voorzitter nam enige tijd in beslag. Uiteindelijk werd dat econoom Tom Arnold, directeur van Concern Worldwide, een internationale hulporganisatie. De conventie was actief van december 2012 tot en met maart 2014, iets langer dan het oorspronkelijk beoogde jaar waarin de klus geklaard moest worden. 

In die tijd behandelt het acht onderwerpen uit de grondwet waarover het uiteindelijk adviezen geeft aan het parlement. Dat zijn vooral politieke hete hangijzers zoals blasfemie verwijderen uit de grondwet, het homohuwelijk en de positie van vrouwen in het publieke leven. Die adviezen zijn niet bindend en de Oireachtas kan ze naast zich neerleggen. Het lijkt goed om politici meteen in het proces te betrekken om een blokkade achteraf te voorkomen, zoals in IJsland is gebeurd. Het adviserende karakter is een punt van kritiek, net zoals dat het gaat om advies voor wijzingingen aan de huidige grondwet in plaats van het totaal herschrijven van de grondwet.

In Nederland zijn er nog geen grootse initiatieven voor directe democratie. Uit onverwachte hoek kwam Rita Verdonk die burgers liet meedenken voor het partijprogramma van Trots op Nederland. We hopen dat ons initiatief gespeend blijft van eerste ideeën in de wiki van Verdonk, zoals het verstrekken van gratis aambeienzalf en een verbod op eenpersoonsbedden. Maar in principe is alles mogelijk. U heeft de macht, u schrijft de basis voor onze fictieve leefgemeenschap.

We willen het manifest van onze utopie schrijven met behulp van Titanpad, een online tool waarin iedereen aan hetzelfde document kan schrijven. In dit document hebben we een aanzet geschreven voor mogelijke denkrichtingen en overwegingen waaruit het manifest kan bestaan. De procedure en te kiezen werkwijze is wat ons betreft open. Het is een gedachtenexperiment om te zien hoe een mogelijke utopie volgens onze achterban eruit zou kunnen zien. Daarnaast zijn we nieuwsgierig hoe een dergelijk open proces tot stand komt en wat de kwaliteit van het uiteindelijke manifest is. Het proces zelf is dus ook deel van het experiment. 

Om het proces toch enigzins op gang te helpen, benaderen we een aantal mensen om actief het voortouw te nemen in het schrijven van het manifest. We denken dat een actieve groep aanjagers van belang is om het proces op te starten. Dat heeft ook te maken met de korte termijn: in principe doen we exact 1 maand na de uitzending van Youtopia verslag van het manifest, dus op 16 april 2014. Daarna kunnen geïnteresseerden nog verder schrijven.  

Voor communicatie kan de chatmogelijkheid van Titanpad gebruikt worden. Communiceren via Twitter is ook mogelijk. We stellen hashtag #tlutopie voor om de discussie te bundelen. Daarnaast kan de tool Your Priorities gebruikt worden, die is onder meer ook in IJsland ingezet tijdens het schrijven van het grondwetvoorstel. Verder staan we open voor andere middelen, zoals Facebook-groepen of Youtube. Tools die gebruikt worden, zullen we op deze pagina vermelden. Tot slot kan de Tegenlicht Meet Up in Pakhuis de Zwijger ingezet worden als brainstorm.

Update 14-3: Wiki

Inmiddels heeft Bernd een Wiki aangemaakt voor de Tegenlicht utopie. Hij is daar nu moderator van, maar wil dat liever niet. Kandidaten kunnen zich in de chatoptie van Titanpad melden.

Update 18-3: Structuur en schrijven

Veel input in het document voor onze utopie, maar nog weinig structuur. Inmiddels zijn er verschillende oproepen en aanzetten, maar mist er iemand (of een klein comité) die de input leest, ordent en herschrijft tot een eerste versie van een manifest. Wie stort zich hier op?