Argos
IDB en BVD
Argos met een vervolg op Argos van 6 oktober 1995 over de opheffing van de Inlichtingendienst Buitenland (IDB). Hoewel de dienst is opgeheven, blijken zijn activiteiten te worden voortgezet door de BVD. Het omstreden hoofd van de IDB, K.M. Meulmeester, blijkt nog steeds werkzaam te zijn op het voormalige werkterrein van de IDB, hoewel dit door de betrokken politici wordt ontkend. Het programma bevat fragmenten uit de reportage uit 1995, aangevuld met nieuw materiaal.
Vraaggesprekken met:
- onderzoeker Kees Kalkman van onderzoekscollectief AMOK over de activiteiten van de IDB in het verleden, de aandacht van de dienst voor Suriname en oud-legerleider Desi Bouterse, de ongerustheid van Tweede Kamerlid Dijkstal m.b.t. het opheffen van de IDB en over het feit dat de activiteiten van de IDB in het buitenland worden voortgezet door het ministerie van Algemene Zaken;
- oud-medewerker van de koopvaardij en spion Evert Reydon over zijn activiteiten voor de IDB in de Sovjet-Unie;
- voormalig fractievoorzitter Ria Beckers van GroenLinks over de conflicten bij de IDB door het optreden van Meulmeester;
- (telefonisch) een medewerker van de RVD over een artikel in het dagblad De Telegraaf over een 'doorstart' van de IDB;
- (telefonisch) Tweede Kamerlid Van Oven over de taakuitbreiding van de BVD naar het buitenland.
Het programma bevat tevens een bezoek van een Argos-medewerker aan villa Maarheeze bij Wassenaar [in 1995], waar tot januari 1994 de IDB gevestigd was, fragmenten uit het Tweede Kamerdebat tussen CDA-lid Mateman en premier Kok over de opheffing van de IDB [uit 1995], nagespeelde scenes en een telefonische zoektocht van een programmamaker naar het ex-hoofd van de IDB, de heer Meulmeester [in 1995 en 1997].
-----------
Inleidende teksten (niet compleet):
Tekst 1
Spionage en geheime operaties in het buitenland. Bijna onopgemerkt gaat de Binnenlandse Veiligheidsdienst fors uitbreiden, uitbreiden met activiteiten op buitenlands grondgebied. Daarom krijgt de BVD binnenkort ook een nieuwe naam: Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. De BVD neemt namelijk een groot deel van de taken over, die vroeger vielen onder de Inlichtingendienst Buitenland, de IDB. Dat was Nederlands eigen spionnendienst, die rechtstreeks onder de minister-president ressorteerde en per 1 januari 1994 plotseling werd opgeheven.
De voorbereiding van deze buitenlandse taakuitbreiding voor de BVD - en in minder mate ook voor de Militaire Inlichtingendienst, de MID - is al in volle gang. Maar onduidelijk is in hoeverre de Tweede Kamer wel op de hoogte is. En wat is er de afgelopen jaren gebeurd met de Nederlandse spionageactiviteiten?
Terwijl de kranten deze week schrijven over de Britse geheime dienst MI-5, die spionnen per advertentie rekruteert, gaat Argos over Nederlands eigen spionnen en geheime agenten.
Tekst 2
Argos-verslaggeefster Elles de Bruin in oktober 1995 in Wassenaar. Op bezoek bij 'Villa Maarheeze'. Daar was jarenlang het geheime hoofdkwartier gevestigd van Nederlands eigen spionnendienst, de Inlichtingendienst Buitenland, de IDB. Deze kleinste, maar ook meest geheime Nederlandse inlichtingendienst, viel rechtstreeks onder de minister-president. Vanaf het eind van de Tweede Wereldoorlog tot 1994 spioneerde de Nederlandse CIA achter het IJzeren Gordijn, in Latijns-Amerika en het Midden-Oosten. Met de opheffing van de dienst kwamen enkele tientallen ex-spionnen zonder werk te zitten, maar hun salaris kregen ze wel doorbetaald. En dat drukt ook nu nog op de begroting van het ministerie van Algemene Zaken, het departement van de minister-president. De laatste keer dat de IDB in de Tweede Kamer ter sprake kwam, was dan ook bij de begrotingsbehandeling van Algemene Zaken in oktober 1995. Het CDA-Kamerlid Mateman zei toen:
Tekst 3
CDA-Kamerlid Mateman sneed daarmee een gevoelig onderwerp aan: moest het spionnenwerk van de IDB niet worden voortgezet. En zo ja, hoe dan? En door wie? Maar premier Kok hield de boot af.
Tekst 4
Het standpunt van minister-president Kok leek helder: met het opheffen van de IDB was ook het spionagewerk dat de dienst deed, zo goed als verdwenen. Maar toch bleef er onduidelijkheid bestaan: wat was er werkelijk gebeurd na het opheffen van de IDB. Werden de taken van de dienst nu wel of niet, al dan niet gedeeltelijk, elders voortgezet? En wat hield dat werk van de IDB nu precies in?
Kees Kalkman van het onderzoeksbureau AMOK maakte studie van de IDB. De taak van de dienst was vergelijkbaar met die van de Amerikaanse CIA, vertelt hij: het verzamelen van inlichtingen voor de regering in het buitenland en eventueel ook het uitvoeren van geheime operaties in het buitenland.
Tekst 5
Aldus onderzoeker Kees Kalkman. Volgens hem verzamelde de IDB veel informatie voor de marine en stuurde daarvoor ook burgers op pad om te spioneren in communistische landen. In de vijftiger en zestiger jaren ronselde de dienst onder mensen van de koopvaardij.
Tekst 6
In een geval leidde zo'n opdracht van de IDB tot een heuse spionageaffaire in de Sovjet-Unie waarbij twee Nederlandse zeelieden waren betrokken.
Tekst
Zo meldde het ANP begin jaren zestig het nieuws over de aanhouding van de twee spionnen.
Kees Kalkman.
Tekst 8
Ex-IDB-spion Reydon reisde dertig jaar later terug naar de voormalige Sovjet-Unie om de spionage-actie van destijds te reconstrueren. Tegen KRO-journalist Hans Wijnants vertelde hij wat voor informatie hij voor de IDB moest vergaren.
Tekst 9
Na het einde van de Koude Oorlog zocht de IDB emplooi op andere terreinen. Naar verluidt ging de dienst zich steeds meer bezig houden met drugslijnen vanuit Latijns Amerika en vooral met de spilfunctie die Suriname daarin heeft. Wij spraken in oktober 1995 met verschillende ex-IDB-medewerkers, die overigens wel anoniem wilden blijven. Zij bevestigden die koerswijziging van de IDB. Luistert U naar een van hen. Zijn stem is nagespeeld.
Tekst 10
De IDB zocht dus nieuwe werkterreinen en kwam daarmee op het terrein van andere inlichtingendiensten terecht.
Volgens onderzoeker Kees Kalkman veranderden ook de methoden van de dienst steeds meer.
Tekst 11
Die koerswijzigingen bij de IDB mochten de dienst niet baten. Begin 1992 lekten er in de pers berichten uit over diepgaande conflicten binnen de IDB. Volgens Kalkman kwamen die niet uit de lucht vallen. Het rommelde al veel langer bij de dienst.
Tekst 12
IDB-chef Karel Meulmeester begon zijn carrière bij de marine. Hij werkte daar bij de marineluchtvaartdienst en bij de marine-inlichtingendienst. In 1980 kwam hij bij de IDB, werd daar al snel Hoofd Operatien en in 1986 chef van de dienst.
Het conflict binnen de IDB, dat begin 1992 naar buiten kwam, had volgens het overgrote deel van de IDB-medewerkers vooral te maken met het autoritaire optreden van hun chef, Meulmeester.
De toenmalige fractievoorzitter van Groen Links, Ria Beckers, stelde de problemen binnen de IDB in de Tweede Kamer aan de orde. Beckers was goed geïnformeerd.
Tekst 13
In een interpellatie vroeg Beckers de toenmalige premier Lubbers om uitleg.
Tekst 14
De Tweede Kamer debatteerde verschillende keren over de opheffing van de IDB. Sommige Kamerleden waren bang dat er met de opheffing van de IDB een gat zou ontstaan dat andere diensten niet konden opvullen. Vooral het toenmalige VVD-Kamerlid Dijkstal, de huidige minister van Binnenlandse Zaken, was hier heel bezorgd over. Volgens de Kamerverslagen zei hij bijvoorbeeld in januari 1993:
Tekst 15
Speciale opdrachten, offensieve taken. Wat bedoelde het - toen nog - VVD-Kamerlid Dijkstal daarmee? Onderzoeker Kees Kalkman.
Tekst 16
We vroegen minister Dijkstal in oktober 1995 al eens om commentaar. Maar hij weigerde ons over de IDB te woord te staan. En ook deze week wilde het ministerie van Binnenlandse Zaken opnieuw geen commentaar geven. Toch lijkt het erop dat de minister Dijkstal gehoor heeft gegeven aan de wens van het vroegere Kamerlid Dijkstal. Een maand geleden schreef het dagblad 'De Telegraaf' dat achter de schermen voorbereidingen worden getroffen om twintig Nederlandse spionnen de grens over te sturen. Dat zou gaan gebeuren onder de hoede van de MID en vooral de BVD.
Wij hadden de afgelopen weken contact met verschillende voormalige IDB-medewerkers en zij bevestigden dit bericht. Zij bevestigden ook dat meerdere ex-IDB-collega's waren benaderd om op die functies te solliciteren. En daarbij betrof het expliciet functies waarbij ze uitgezonden werden naar het buitenland, vertelde een van onze informanten.
De voorbereidingen om het werk van de opgeheven IDB voort te zetten zijn dus in volle gang. Dat verklaart ook de aanwijzingen die wij in het najaar van 1995 uit verschillende bronnen kregen dat er nog steeds IDB-activiteiten plaatsvonden. Als er plannen zijn om het IDB-werk, zij het onder andere vlag, voort te zetten, is het van het grootste belang het oude wereldwijde netwerk van IDB-contacten in stand te houden. Een ex-IDB-medewerker zei in 1995 tegen ons:
Tekst 17
Zeker de omstreden voormalige chef van de IDB, Meulmeester, bleek in 1995 nog niet van het toneel te zijn verdwenen. Luister u naar een zoektocht die wij in oktober 1995 deden naar zijn toenmalige werkzaamheden.
Tekst 18
In antwoord op Kamervragen die naar aanleiding van de Argos-uitzending uit oktober 1995 werden gesteld, ontkende minister-president Kok dat er binnen zijn ministerie van Algemene Zaken nog activiteiten werden verricht die voorheen tot het werkterrein van de IDB behoorden.
Vorige week belden wij opnieuw met het ministerie van Algemene Zaken en vroegen de Rijksvoorlichtingsdienst om een reactie op het artikel in De Telegraaf.
Tekst 19
Het persbericht waar de Rijksvoorlichtingsdienst naar verwijst, gaat over het ontwerp voor een nieuwe wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten dat in november vorig jaar naar de Raad van State werd gestuurd. Maar daarin staat niets over de eventuele voorzetting van IDB-activiteiten. Wel wordt daarin de naamsverandering van de BVD aangekondigd.
Ook is ex-IDB-chef Meulmeester is nog steeds bezig met de afbouw van de IDB, aldus de Rijksvoorlichtingsdienst. Maar dan wel een afbouw die al bijna drie-en-een-half jaar duurt. Zo bleek ons toen wij deze week onderzochten wat de huidige werkzaamheden van Meulmeester zijn en we hetzelfde rondje maakten als in 1995.
Tekst 20
We belden ook opnieuw met de OPCW, de VN-Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens, in Den Haag, die inmiddels een definitievere vorm heeft gekregen.
Tekst 21
Meulmeester werkt dus ook nu nog bij het ministerie van Algemene Zaken en bij de OPCW, waar hij eigenlijk maar tijdelijk als adviseur zou werken.
Onderzoeker Kees Kalkman kreeg in 1995 al aanwijzingen dat er onder de hoede van Algemene Zaken nog steeds spionageactiviteiten plaatsvinden. Het netwerk van IDB-informanten in het buitenland zou eigenlijk opgeheven moeten zijn.
Maar dat is niet zo, ontdekte Kalkman.
Tekst 22
Tot slot spreken we met het PvdA-Tweede Kamerlid Gerrit-
Jan van Oven, woordvoerder voor zijn partij op het gebied van de inlichtingendiensten. Hij wacht nog steeds op het wetsvoorstel dat er voor het zomerreces zou zijn, maar nog steeds bij de Raad van State ligt. Wat vindt hij van de taakuitbreiding van de BVD naar het buitenland.
Tekst 20
Meulmeester blijkt nog steeds op Algemene Zaken te werken, Hij is daar zelfs lid van het Comité Verenigde Inlichtingendiensten Nederland, dat de activiteiten van de verschillende diensten coördineert. In dat comité zitten de hoofden van de Binnenlandse Veiligheidsdienst, de Militaire Inlichtingendienst en ook topambtenaren van de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie. Meulmeester is adviserend lid van het comité, hij vertegenwoordigt officieel geen dienst.
Maar verrassend genoeg blijkt Meulmeester op nog meerdere plaatsen in Den Haag actief te zijn.
Tekst 21
De Raad van State. Wat Meulmeester er mee te maken heeft, blijft onduidelijk. We bellen in Den Haag ook nog met de OPCW, een VN-organisatie in oprichting. De OPCW moet gaan toezien op de naleving van het verdrag dat verdere verspreiding van chemische wapens moet voorkomen. Er werken mensen uit 46 verschillende landen, waaronder bijvoorbeeld ook een land als Iran. De komende jaren wordt in dit Haagse kantoor uiterst gevoelige informatie over chemische industrieën en militaire installaties uit de hele wereld opgeslagen. Voormalig premier Lubbers verwees in 1993 naar dit soort internationale organisaties als een van de plekken waar een Nederlandse spionagedienst ook na de Koude Oorlog actief zou moeten blijven.
Tekst 22
Nederlands voormalige topspion Meulmeester moet op dit internationale verzamelpunt van uiterst gevoelige informatie zorg gaan dragen voor de databeveiliging, zo wordt ons verteld. Maar de officiele woordvoerster van de OPCW ontkent dat.
Na lang, lang proberen krijgen wij Meulmeester zelf te spreken. Een interview met hem? "Onmogelijk!" Maar wel wil hij kwijt dat alle suggesties dat bij Algemene Zaken nog steeds aan spionage wordt gedaan, onzin zijn. En het is al helemaal onzin dat zoiets onder zijn leiding zou gebeuren. Alleen zijn lidmaatschap van het Comité Verenigde Inlichtingendiensten, dat klopt.