Argos
AMC-onderzoek Bijlmerramp
Is er een verband tussen het opvallend hoge aantal gevallen van zeldzame auto-immuunziekten onder Bijlmerramp-betrokkenen en de ramp? Dat was een van de meest concrete en intrigerende uitkomsten van de Bijlmer-verhoren. De aandacht voor deze vraag zakte daarna weg. Door alle kritiek die de Enquêtecommissie over zich heen kreeg, en vooral ook doordat het AMC een rapport publiceerde waarin het aantal gevallen werd gebagatelliseerd. Nader onderzoek zou niet nodig zijn. Maar droeg het AMC nieuwe gegevens aan? En hoe grondig en zorgvuldig was het onderzoek dat het AMC uitvoerde? Argos onderzoekt de waarde van het AMC- onderzoek.
-----
Samenvatting:
Argos over het onderzoek van het AMC (Academisch Medisch Centrum) naar een mogelijk verband tussen de Bijlmerramp en het opvallend vaak voorkomen van auto-immuunziekten onder de betrokkenen bij die ramp.
Op 5 maart 1999 werd professor Weening, patholoog verbonden aan het AMC, verhoord door de enquêtecommissie Bijlmerramp.
De bevindingen van Weening over auto-immuunziekten baarden opzien en waren aanleiding voor een epidemiologisch-onderzoek door het AMC. Uit dit onderzoek van de afdeling huisartsgeneeskunde van het AMC is gebleken dat het aantal ziektegevallen niet opzienbarend is en het rapport stelt dat er derhalve geen reden is voor een vervolgonderzoek. In de reportage wordt het onderzoek van het AMC kritisch onder de loep genomen en blijkt dat het AMC conclusies heeft getrokken op basis van een onjuist en onvolledig onderzoek.
De reportage bevat vraaggesprekken hierover met:
- patholoog Weening van het AMC;
- Jos van Dijck, directeur Kankerregistratie en verbonden aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (telefonisch);
- Agnes Kant, epidemiologe en Tweede Kamerlid van de SP (telefonisch);
- onderzoeksleider IJzermans van het AMC (telefonisch);
- Paul Ulenbelt, hoofd afdeling veiligheid, gezondheid, welzijn van Industriebond FNV;
- arbeids- en milieu-epidemioloog Heederik, verbonden aan de Landbouwuniversiteit Wageningen;
- huisarts Jos Blakenburg uit Assendelft;
- Astrid Leppers, die aan de auto-immuunziekte SLE lijdt en haar klachten heeft aangemeld bij het AMC (telefonisch).
Omlijst met historische geluidsfragmenten en TV-fragmenten van de parlementaire enquête.
-----
Inleidende teksten, misschien niet volledig:
Is er een verband tussen het opvallend hoge aantal gevallen van zeldzame auto-immuunziekten onder Bijlmerramp-betrokkenen en de ramp? Dat was een van de meest concrete en intrigerende uitkomsten van de Bijlmer-verhoren. De aandacht voor deze vraag zakte daarna weg. Door alle kritiek die de Enquêtecommissie over zich heen kreeg, en vooral ook doordat het AMC een rapport publiceerde waarin het aantal gevallen werd gebagatelliseerd. Nader onderzoek zou niet nodig zijn. Maar droeg het AMC nieuwe gegevens aan? En hoe grondig en zorgvuldig was het onderzoek dat het AMC uitvoerde? Argos onderzoekt de waarde van het AMC-onderzoek.
Tekst 1
Voorzitter Meijer van de parlementaire enquêtecommissie Bijlmerramp op 5 maart van dit jaar, aan het eind van het openbare verhoor van professor Weening, patholoog verbonden aan het AMC, het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam.
De bevindingen van Weening over auto-immuunziektes baarden opzien. Auto-immuunziekten zijn heel zeldzame ziektes waarbij het afweersysteem van de mens eigen gezond weefsel aanvalt. Is er een verband tussen de ramp en het opvallend vaak voorkomen van die ziektes onder betrokkenen bij de Bijlmerramp? Die vraag werd een van de meest intrigerende uitkomsten van de Bijlmer-verhoren. De pers en ook minister Borst van Volksgezondheid reageerden onmiddellijk: eindelijk leek de parlementaire enquête op het gebied van de gezondheidsklachten iets concreets op te leveren.
Maar de aandacht voor de auto-immuunziektes zakte weer weg. Niet alleen door alle kritiek die de enquêtecommissie over zich heen kreeg na de publicatie van haar eindrapport, maar vooral ook doordat het AMC medio april een rapport publiceerde waarin het aantal gevallen van auto-immuunziektes in de Bijlmer werd gebagatelliseerd. Nader onderzoek zou volgens het AMC dan ook niet nodig zijn.
Argos onderwerpt vandaag dat AMC-rapport aan een nader onderzoek. Hoe kon het AMC ineens tot zulke andere bevindingen komen dan professor Weening, ook AMC, onder ede voor de enquêtecommissie? Droeg het AMC nieuwe gegevens aan? Hoe grondig en zorgvuldig was het AMC-onderzoek?
Tekst 1-B
Moet er dan toch een nader onderzoek komen naar het verband tussen de auto-immuunziekten en de Bijlmerramp, zoals de enquêtecommissie bepleit en de regering in reactie daarop krachtig bestrijdt. En wat betekent dat voor de positie van de regering - die volgende week met de Tweede Kamer debatteert over het Bijlmerrapport - en met name voor de positie van minister Borst, die deze week in de Tweede Kamer opnieuw onder vuur kwam te liggen, ook op het punt van de auto-immuunziekten.
Tekst 2
Nu eerst terug naar waar het allemaal mee begon, het verhoor van professor Weening van het AMC op 5 maart door de parlementaire enquêtecommissie. Commissielid Oudkerk vat even samen:
Tekst 3
Dat epidemiologische onderzoek wordt opgepakt, niet door Weening – hij is geen epidemioloog - maar door een andere afdeling van het AMC, het huisartseninstituut. Dat komt een dikke maand later, aan de hand van een tabel met het aantal gemelde ziektegevallen, tot een opmerkelijke conclusie: de auto-immuunziekten onder bewoners en hulpverleners in de Bijlmer komen statistisch gezien helemáál niet uitzonderlijk vaak voor. En dus kan er volgens deze AMC-rapportage helemaal geen verband bestaan tussen de Bijlmerramp en de auto-immuunziekten. Dat is totaal in tegenspraak met de conclusie die de enquêtecommissie op 22 april in haar eindrapport trekt: er zijn minimaal 13 auto-immuun gevallen met een mogelijke relatie met de Bijlmerramp, dat zijn er wetenschappelijk gezien veel en daarom kan een relatie met de Bijlmerramp niet worden uitgesloten. En dus moet er een vervolgonderzoek komen.
Hoe valt dat te rijmen met de conclusies in het AMC-rapport? Dat leggen we in april op de eerste plaats voor aan professor Weening. Zijn getuigenis voor de enquêtecommissie wees immers in een heel andere richting dan zijn collega-onderzoekers van het AMC rapporteren. Weening reageert enigszins ontwijkend.
Tekst 4
Weening zegt vertrouwen te hebben in de cijfers uit de tabel van zijn AMC-collega’s, maar zegt ook: als die cijfers níet kloppen, dan kloppen ook hun conclusies niet. En de cijfers uit de AMC-tabel blijken inderdaad niet te kloppen. Daar komen we achter, als we ze voorleggen aan drie andere epidemiologen. Een van hen is Jos van Dijk, directeur kankerregistratie en verbonden aan de Nijmeegse universiteit.
Tekst 5
Een foute berekening, aldus epidemiologe Van Dijk.
In onze uitzending van 23 april leggen we de AMC-rapportage ook voor aan Agnes Kant, gepromoveerd epidemiologe, maar ook Tweede Kamerlid voor de SP. Kant komt tot dezelfde conclusie:
Tekst 6
Pas een week na deze uitzending geven de AMC-onderzoekers toe dat hun berekening inderdaad fout was, en komen ze met een correctie, ook al noemen ze het zelf “een nadere toelichting”. Maar ondanks deze gecorrigeerde cijfers over het aantal SLE-gevallen, die dus wel ‘significant’ afwijken van wat normaal is, blijven de onderzoekers bij hun conclusie: er kan geen causale relatie worden aangenomen tussen de ramp en de SLE-gevallen.
De enquêtecommissie is het ook met deze ‘gecorrigeerde’ AMC-conclusies absoluut niet eens. Dat maakt commissievoorzitter Meijer op 20 mei duidelijk, als de commissie met de Tweede Kamer discussieert over het Bijlmerrapport en Meijer antwoord geeft op een vraag van SP-Kamerlid Kant.
Tekst 7
De kritiek van de enquêtecommissie op het AMC-rapport wordt gedeeld door Paul Ulenbelt. Hij is hoofd van de afdeling veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu van FNV-Bondgenoten. Ulenbelt kent het AMC van binnen uit. Hij promoveerde er als psycholoog en werkte zo’n vijf jaar tussen de toxicologen en bedrijfsartsen van het AMC. Hij schrok, toen hij de AMC-rapportages nader bekeek:
Tekst 8
Een politieke waarde, die het absoluut niet verdient. Aldus FNV-er Ulenbelt. Politieke waarde kreeg het AMC-rapport inderdaad. Want de regering borduurde in reactie op de conclusies in het Bijlmerrapport over de auto-immuunziektes voort op de redeneertrant van de AMC-rapportage. Zij ging het aantal geconstateerde ziektegevallen afzetten niet tegen de betrokkenen bij de ramp, maar tegen de totale Bijlmerbevolking.
Commissievoorzitter Meijer reageerde daar vorige week op in de Tweede Kamer, in discussie met SP-kamerlid Kant en PvdA-Kamerlid Van Gijzel.
Tekst 9
Een statistische truc van de regering, aldus voorzitter Meijer van de enquêtecommissie. Het AMC heeft school gemaakt in de hoogste politieke kringen. Volgens Paul Ulenbelt van de FNV is er op het AMC nog veel meer aan te merken dan het statistische gegoochel dat op 23 april aan het licht kwam. De hele onderzoeksopzet is volgens hem niet goed.
Tekst 10
Ook de arbeids- en milieu-epidemioloog Heederik, verbonden aan de Landbouwuniversiteit Wageningen, heeft zware kritiek op de onderzoeksopzet van het AMC.
Tekst 11
U luistert naar Radio 1, de VPRO, het programma Argos. Vandaag over de vraag of er een verband is tussen de Bijlmerramp en het opvallend vaak voorkomen van zeldzame auto-immuunziektes onder betrokkenen bij de Bijlmerramp? Die vraag was een van de meest intrigerende uitkomsten van de Bijlmer-verhoren, zakte daarna een tijdlang weg in de publieke belangstelling, maar stond deze week tijdens de behandeling van het Bijlmerrapport in de Tweede Kamer weer volop in de schijnwerpers. Argos onderzoekt de kwaliteit van het onderzoek dat het AMC hierover in april publiceerde, en waarin de hele kwestie van de auto-immuunziektes werd gebagatelliseerd.
Voor dat onderzoek stelde het AMC een telefonische klachtenlijn in, waar mensen zich konden melden. Maar volgens FNV-er Ulenbelt is dat op een helemaal verkeerde manier gebeurd.
Tekst 12
Een van de huisartsen, die wel reageerden, is Jos Blakenburg, huisarts in Assendelft in de Zaanstreek. Op zich vond Blakenburg het niet vreemd dat de onderzoekers niet zelf het dossier kwamen inzien.
Tekst 13
FNV-er Ulenbelt bevestigt dat veel mensen zich niet hebben aangemeld
Tekst 14
We komen afgelopen week ook in contact met Astrid Leppers. En van haar zou het AMC eigenlijk wel iets moeten weten, want zij heeft zich wél aangemeld.
De 38-jarige Leppers woonde ten tijde van de Bijlmerramp op 4 oktober 1992 in Amsterdam Zuidoost, niet ver van de plek waar het El Al-toestel neerstortte. Op het moment van de ramp reed ze met haar auto door de Bijlmer. Daarna kwam ze regelmatig op de plek van de ramp.
Astrid heeft tot dan toe nooit wat gemankeerd, maar een paar maanden na die vierde oktober werd ze plotseling zwaar ziek. Haar huisarts had er geen verklaring voor. De verschijnselen gingen over, maar een paar jaar later, in 1995, in de periode dat zij vanuit de Bijlmer verhuisde naar Heiloo, kreeg ze opnieuw te maken met ernstige gezondheidsklachten. De reumatoloog in het Slotervaartziekenhuis stelde vast dat ze aan de auto-immuunziekte SLE leed. Ze moest vanaf dat moment voor de rest van haar leven zware medicijnen slikken om de ziekte te onderdrukken.
Astrid legde geen verband met de ramp, totdat ze weer een paar jaar later in de krant een advertentie zag staan met een oproep aan potentiele slachtoffers van de Bijlmerramp om contact op te nemen met het AMC.
Tekst 15
We hebben het AMC benaderd voor een reactie op al deze kritiek, maar een woordvoerder liet weten helemaal niet te willen reageren.
Voor de vraag waarom vanuit eenzelfde AMC twee zulke verschillende geluiden komen – het opzienbarende verhaal van professor Weening voor de enquêtecommissie tegenover het bagatelliserende onderzoek van de afdeling huisartsengeneeskunde – voor die vraag komen we daarom toch weer terecht bij Paul Ulenbelt van FNV-Bondgenoten, die het AMC van binnenuit kent..
Ulenbelt verklaart dat vanuit de huisartsenbenadering van de onderzoeksgroep; een benadering met grote gevolgen.