Noorderlicht
Breincontrole Doorbraken in het hersenonderzoek hebben de weg vrijgemaakt voor de meest waanzinnige toekomstscenario’s. Psychopaten zouden genezen kunnen worden met een magneethelm, en onze gedachten zouden we kunnen downloaden in een computer. Wat wordt werkelijkheid en wat blijft science fiction? Pieter van der Wielen praat met hersenvorsers Cyriel Pennartz en Dennis Schutter over de ontsluiting van het menselijk brein. ----- NIEUWSBERICHTEN Ruimtezaad De Chinezen willen een satelliet vol zaadjes de ruimte in sturen. Ze hopen dat het verblijf in de ruimte gunstige genetische mutaties in de zaadjes zal veroorzaken. Volgens de Chinese onderzoekers hebben eerdere ruimte-experimenten zo al ziektebestendige bomen en smakelijker groenten opgeleverd. Maar een soortgelijk Amerikaans experiment uit 2002 heeft nauwelijks resultaat gehad. Er werd toen wat sojazaad meegestuurd naar het internationale ruimtestation ISS. Nadat de zaadjes eenmaal terug op aarde waren ontkiemd, was er nauwelijks verschil merkbaar met de thuisblijvers. Het ruimtegewas bevatte iets meer koolhydraten en iets minder olie, maar een genetisch verschil konden de onderzoekers niet ontdekken. Toch zijn de Chinezen vastbesloten hun project door te zetten. ***** Van de troon gestoten Sherpa’s, Nepalese dragers, zeulen met gemak meer ballast met zich mee dan hun eigen gewicht. Ze verbruiken daarbij een stuk minder energie dan Belgen en zelfs hun Afrikaanse collega’s hebben het nakijken. Belgische wetenschappers lieten 8 Sherpa’s en 8 Belgische studenten bepakt en bezakt rondjes lopen op een vlakte in Nepal. De Sherpa’s droegen traditionele draagzakken met hoofdbanden en de Belgen een rugzak. Als de rugzak van de Belgische studenten 20% meer woog van hun lichaamsgewicht, dan verbruikten ze ook 20% meer energie. Het opvallende is dat het een Nepalese drager helemaal geen extra energie kost. Uit eerder onderzoek bleek dat Afrikaanse vrouwen dé experts waren in het dragen van hele zware bagage. Inderdaad: waren, want ze blijken nu verslagen door de Sherpa’s die een derde efficiënter blijken te zijn. Welke trucjes de Sherpa’s daarvoor gebruiken, hebben de onderzoekers nog niet kunnen achterhalen. ***** Oestrogeen tegen dwangneurose Onderzoekers uit Melbourne hebben ontdekt dat mannelijke ratten zonder oestrogeen lijden aan dwangneurosen. De genetisch aangepaste diertjes zijn zichzelf eindeloos aan het poetsen of ze rennen onophoudelijk rond in hun tredmolentje. Oestrogeen is een vrouwelijk geslachtshormoon, maar mannen blijken dus ook slecht zonder te kunnen. Om na te gaan of het tekort aan oestrogeen inderdaad dwanggedrag veroorzaakt, kregen de neurotische ratjes het hormoon alsnog toegediend. En ja: na drie weken kalmeerden ze. Dat lijkt perspectief te bieden voor een nieuwe behandeling bij mensen. Mensen met een dwangneurose zijn vaak een kwelling voor zichzelf en hun omgeving. Sommigen hebben smetvrees en wassen de hele dag hun handen, anderen controleren eindeloos of het gas uit is en de deur dicht. Het zoeken is nu naar een oestrogeenvariant waardoor mannen wel rustig worden, maar geen borsten krijgen. ***** De kip en het ei Er gloort nieuwe hoop voor onvruchtbare stellen. Britse wetenschappers is het gelukt vanuit embryonale stamcellen voorlopers van eitjes en sperma op te kweken. En het ging nog vrij snel ook: in slechts twee weken zagen de wetenschappers in een aantal van de stamcellen de genen ontstaan die kenmerkend zijn voor menselijke geslachtscellen. Jammer genoeg weten de onderzoekers nog niet precies waarom sommige van de stamcellen wel deze geslachtskenmerken ontwikkelen, en andere niet. En ook weten ze nog niet hoe je deze voorlopers van eitjes en sperma stimuleert om ook werkelijk uit te groeien tot de echte geslachtscellen die IVF-kandidaten zo nodig hebben. Maar, zo concludeert één van de wetenschappers, de vraag wie er eerder was, de kip of het ei, lijkt door deze vondst een nieuwe dimensie te krijgen: uit stamcellen ontstaan eitjes, die op hun beurt weer stamcellen opleveren, waaruit weer eitjes kunnen ontstaan..... De kip lijkt aan het korste eind te trekken. ***** Kunst-krekelharen Ook voor krekels is er nu kunsthaar beschikbaar. Wetenschappers van de Universiteit Twente hebben de minuscuul kleine haartjes waarmee de krekel geluid waarneemt, nagemaakt van kunststof. De haartjes zijn een van de meest gevoelige sensoren voor geluid die er in de natuur voorkomen. Krekels kunnen daarmee heel kleine luchtverplaatsingen waarnemen, bijvoorbeeld het klapperen van de vleugeltjes van een wesp, of de sprong van een spin die ze dreigt aan te vallen. De Twentse onderzoekers zijn er nu in geslaagd een soort matjes te maken, met daarop een paar honderd kunstmatige haartjes. Staan we aan de vooravond van totaal nieuwe hoortoestellen, of zelfs een bionisch oor? Pieter van der Wielen praat met Gijs Krijnen, één van de ontwikkelaars van het kunstmatige krekelhaar. ----- Klassikale verslaving Volgens de laatste trend in het onderwijs zijn de leerlingen zelf verantwoordelijk voor wat ze leren. De docent is in dit model meer begeleider dan onderwijzer. Maar niet alle docenten kunnen zich vinden in hunnieuwe rol. Ze zijn verslaafd aan klassikaal lesgeven en dat kan schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de leerlingen, denkt onderzoekster Ilse van Eekelen. Gelukkig kan hulp van buitenaf wonderen doen. Voor haar promotieonderzoek hielp Ilse van Eekelen een groep docenten af te kicken van hun eentonige, traditionele manier van lesgeven, en bij het uitproberen van nieuwe onderwijsvormen. Verslaggever Jair Stein ging met haar naar het Guido de Bres college in Amersfoort, een van de scholen waar ze haar onderzoek uitvoerde. ***** Ilse M. van Eekelen - "Teachers' will and way to learn". Promotie heeft plaatsgevonden op 10 juni 2005 aan de Universiteit Maastricht. ----- Buiten de wetenschap: IKV over Srebrenica. Woensdag herdenkt de Tweede Kamer de massamoord, nu bijna tien jaar geleden, in Srebrenica. Ondanks de aanwezigheid van Nederlandse VN-soldaten werden daar duizenden moslims afgeslacht. Voor het eerst heeft de Kamer nu een overlevende uitgenodigd om over Srbrenica te spreken: burgemeester Abdurahman Malkic. Aan de telefoon Dion van den Berg van het IKV, het Interkerkelijk Vredesberaad, dat al jaren aandringt op meer aandacht voor de slachtoffers en hun nabestaanden.