Noorderlicht radio
Belangstelling voor wetenschap Wetenschap en Techniek zijn geen politieke thema’s. Her en der worden in de verkiezingsprogramma’s wel wat zinnen besteedt aan het hoger onderwijs en de relatie tussen fundamenteel onderzoek, de geldstromen en de maatschappelijke relevantie. Maar een visie op wetenschap en technologie beleid lijken de partijen niet te hebben. Een antwoord op de teruglopende belangstelling voor de natuurwetenschappelijke en technische vakken is nergens te vinden. Dit terwijl de Universiteiten en het bedrijfsleven die terug lopende belangstelling aan de lijve ervaren. Wetenschap en techniek zijn niet sexy of trendy. Dat is de mening van de Sijbolt Noorda, voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit van Amsterdam. Daar liep de belangstelling voor de technische en natuurwetenschappelijk studies de afgelopen 4 jaar met zo’n 20% terug. Hij pleit dan ook voor nieuwe impulsen om wetenschap en technologie aan de man te brengen. In het derde deel van een reeks over afnemende belangstelling voor wetenschap: een gesprek met Sijbolt Noorda. ----- Het Transsexuele Brein Bepaalt het brein het geslacht of bepaalt het geslacht het brein, dat is de vraag. Jarenlang mocht het niet gezegd worden maar de feiten liggen er. Mannenbreinen zijn anders dan vrouwenbreinen. En om het allemaal nog merkwaardiger te maken; Hersenen van transexuele mannen vertonen overeenkomsten met het vrouwelijk brein en omgekeerd vertonen de hersenen van transsexuele vrouwen overeenkomsten met het mannelijk brein. Tijdens de zwangerschap ontstaan eerst de geslachtsorganen. Veel later pas ontwikkelen de hersenen zich in mannelijke of vrouwelijke richting. Daardoor kan een van beide processen verstoord raken, terwijl het andere normaal verloopt. Dat heeft tot gevolg dat bijvoorbeeld iemand die als man geboren wordt, het gevoel heeft een vrouw te zijn of omgekeerd. Morgen promoveert de medisch bioloog Wilson Chung op een proefschrift waarin hij kijkt naar de manier waarop geslachtshormonen het brein beïnvloeden en het kneden tot een mannelijk of een vrouwelijk brein. Een onderzoek dat vooral van belang kan zijn voor mensen die het sterke gevoel hebben dat hun geslachtsidentiteit niet klopt. Chung deed zijn onderzoek aan het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek (NIH), waar hij het brein bestudeerde van pasgeborenen, jonge kinderen en volwassenen, om te zien welke hersengebieden kunnen dienen als marker voor transseksualiteit. ----- NIEUWSBERICHTEN Rif-explosies Het opblazen van koraalrif is een geliefde bezigheid van vissers, die op een makkelijke manier een grotere vangst willen binnenhalen. Maar het is absoluut verboden, vanwege de reusachtige schade die ze aanrichten. Het opsporen van deze vissers is echter niet gemakkelijk. Een van de problemen, die de ontwikkeling van een detectiesysteem onder water belemmert, is de ‘pistoolgarnaal’ die op het rif leeft. Deze garnaalt produceert schokgolven die zo krachtig zijn, dat ze een afgelegen koraal-explosie kunnen overstemmen. Onderzoekers uit Hongkong hebben dit probleem nu opgelost. Ze hebben speciale microfoons ontwikkeld, die het geluid van ontploffend koraal onderscheiden van de knallende garnaal. De nieuwe apparatuur maakt gebruik van het feit dat een garnalen-knal minder energie bevat en korter duurt dan een koraal-bom. Volgens de onderzoekers is het systeem zeer goed geschikt om de richting van de ontploffingen nauwkeurig vast te stellen. ***** Creutzfeld Jacob-medicijn Hoewel het middel nog niet is getest op mensen, wordt een Britse jongen nu al behandeld met een medicijn tegen Creutzfeldt-Jakob, de menselijke variant van de Gekke-koeien-ziekte. Artsen denken dat het medicijn een vertragende werking heeft op het ziekteproces. Het medicijn heet 'pentosan polysulfaat' en werd tot nog toe alleen voorgeschreven bij pijn aan de blaas en blaasontsteking. Lastig is dat het middel niet via de bloedbaan in de hersenen terechtkomt: Het moet rechtstreeks in de hersenen geinjecteerd worden. Omdat het medicijn nog niet is uitgetest op mensen, moest de rechter eraan te pas komen, om toestemming te geven voor behandeling. Deze besloot dat mogelijke risico’s van het medicijn ruimschoots opwegen tegen niet ingrijpen, aangezien Creutzfeld Jacob een dodelijke ziekte is. Microbioloog Stephan Dealler, die de jongen behandelt in het Koninklijk ziekenhuis in Lancaster, is overtuigd dat het medicijn werkt. Hij baseert zich op de resultaten van proefdier-onderzoek. ***** Zelfetende cellen Sommige ééncellige organismen eten van hun eigen celkern, om zich te ontdoen van oude of beschadigde onderdelen. Het was al langer bekend dat cellen in staat zijn om celdeeltjes af te breken en te recyclen. Dit proces wordt ‘autofagie’ genoemd; Grieks voor “jezelf opeten”. Maar biologen dachten dat het aanvreten van de celkern onmogelijk zou zijn, aangezien dit de controlekamer van de cel is. In de kern ligt ook het meest waardevolle bezit van de cel opgeslagen: het DNA. Uit onderzoek dat deze maand is gepubliceerd in het tijdschrift ‘Molecular Biology of the Cell’, blijkt dat eencelligen de celkern kunnen bijschonen door stukje bij beetje onbelangrijke stukjes te verwijderen. Essentiële delen blijven onbeschadigd, zodat de cel geen zelfmoord pleegt. ***** De overige nieuwsberichten, bijvoorbeeld over bacterien die het liedje 'It's a small world' hebben opgeslagen, vindt u terug bij Noorderlicht 'nieuws'. ----- Ogen trainen brein bij het horen Onze ogen zijn van invloed op het richtinghoren. Dat betekent dat, als we slechter gaan zien, we ook niet meer goed kunnen vaststellen uit welke richting een bepaald geluid komt. Ogen helpen én trainen onze hersenen bij de reconstructie van de geluidsrichting. Het slakkenhuis (in het oor) registreert wél wat voor geluid op welke toonhoogte binnenkomt. Maar het oor kan niet registreren waar het geluid vandaan komt. De hersenen geven aan waar het geluid vandaan komt door de verschillen tussen beide oren te reconstrueren, o.a. met behulp van de ogen. Aan de telefoon John van Opstal, biofysicus bij de Katholieke Universiteit Nijmegen, één van de onderzoekers. ----- Buiten de wetenschap: brandweermannen met verplicht pensioen De Leerdamse brandweermannen Jan Horde en Henk Speksnijder zien met zorg hun 55ste verjaardag tegemoet. Zij zijn actief bij de vrijwillige brandweer, maar ze moeten daar op hun 55ste mee stoppen. De heer Horde wil tegen het besluit in beroep gaan.