Argos
Het uitzettingsbeleid van Turks-Koerdische dienstweigeraars
Deze week beslist de Vreemdelingenkamer over de asielaanvraag van Suleyman Cicek. Hij vluchtte uit Turkije omdat het voor hem daar steeds gevaarlijker werd sinds hij de waarheid probeert te achterhalen over de dood van zijn zoon, Savas Cicek. Deze Turks-Koerdische dienstweigeraar vluchtte in 1995 naar Nederland en werd in april 1999 teruggestuurd naar Turkije. Daar stierf hij in militaire dienst op 4 augustus 1999.
'Zelfmoord' zeiden de Turkse autoriteiten. En ook toenmalig staatssecretaris van Justitie Cohen veronderstelde op basis van een voorlopig onderzoek dat Cicek zelfmoord zou hebben gepleegd.
Deze week ontvingen wij het vertrouwelijke ambtsbericht waarmee het onderzoek door Buitenlandse Zaken naar de dood van Savas Cicek onlangs werd afgerond. Pleegde Savas Cicek zelfmoord of werd hij vermoord? Kunnen Turks-Koerdische dienstweigeraars zonder gevaar Nederland uitgezet worden?
Persbericht:
GroenLinks, D66 en SP willen Kamerdebat over asiel Koerdisch-Turkse dienstweigeraars
Geheim ambtsbericht Buitenlandse Zaken sluit niet uit dat Savas Cicek werd vermoord
De fracties van GroenLinks, D66 en SP in de Tweede Kamer willen een debat met staatssecretaris Kalsbeek van Justitie over de uitzetting van uitgeprocedeerde Koerdisch-Turkse dienstweigeraars, die in Nederland politiek asiel hebben aangevraagd. Dit zeggen hun woordvoerders in reactie op de openbaarmaking door het VPRO-radioprogramma Argos (radio 1, vrijdag 7 september 2001, 11.00 tot 12.00 uur) van het geheime ambtsbericht waarmee onlangs het onderzoek door Buitenlandse Zaken werd afgerond naar de dood van Savas Cicek. Belangrijkste conclusie van dit ambtsbericht is dat niet kan worden uitgesloten dat deze Koerdische dienstweigeraar is vermoord. Cicek was naar Nederland gevlucht en keerde, na afwijzing van zijn asielaanvraag, in april 1999 terug naar Turkije. Op 4 augustus 1999 kwam hij op een terrein van het Turkse leger door een geweerschot om het leven.
Eerder al werd er in de media, onder meer in Argos, getwijfeld over de lezing van de Turkse autoriteiten dat het bij de dood van Cicek zou gaan om zelfmoord. De conclusie van het ambtsbericht, dat dateert van 13 juni 2001, luidt nu: “Gezien het bovenstaande kan de eerder genoemde Turkse conclusie dat de heer S. Cicek om het leven is gekomen door zelfmoord dezerzijds worden bevestigd noch tegengesproken.”
Op 8 december 1999 stelde toenmalig staatssecretaris Job Cohen in een brief aan de Kamer dat Cicek “naar alle waarschijnlijkheid door zelfmoord om het leven is gekomen”. Mede met deze zinsnede motiveerde Cohen destijds zijn besluit dat de door hem eerder gelaste uitzettingsstop van Koerdisch-Turkse dienstweigeraars kon worden opgeheven. In de Kamer leidde dit in december 1999 tot een roerig debat. In het ambtsbericht van 13 juni 2001 wordt gewezen op lacunes in de officiële Turkse stukken “inzake onder meer autopsie en ballistisch onderzoek”. Ook staat er: “In samenhang hiermee dient te worden vermeld dat op het eerste gezicht de Turkse onderzoeksdocumenten hier en daar inconsistenties en discrepanties lijken te bevatten.”
Behalve Savas Cicek kwam in de zomer van 1999 ook nog een andere Koerdische dienstweigeraar, die vanuit Nederland teruggestuurd was naar Turkije, in het Turkse leger om het leven: Suleyman Aksoy. Het ambtsbericht van Buitenlandse Zaken concludeerde dat het zou gaan om zelfmoord.
Die conclusie, zo benadrukte Cohen destijds in de Kamer, zou niet alleen zijn gebaseerd op het onderzoek door de Turkse autoriteiten, maar ook op Turkse mensenrechtenorganisaties. Een van die door de Nederlandse ambassade in Ankara geraadpleegde organisaties, de TIHV, verklaarde echter in januari 2000 in Argos het volstrekt oneens te zijn met de conclusie van Buitenlandse Zaken.
Cruciaal in het komende Kamerdebat zal de opstelling van de PvdA-fractie zijn. Woordvoerder Bert Middel zat in het buitenland en kon derhalve niet reageren op de Argos-uitzending. Maar in mei 2000 zei Middel in een NOVA-uitzending over het toen nog niet afgesloten onderzoek naar de dood van Cicek: “Als nou blijkt dat we voor de gek gehouden zijn door de Turkse autoriteiten dan zullen we zeker het signaal afgeven in de richting van de Nederlandse regering: dit is niet pluis en hier moet echt iets gebeuren - zowel richting Turkije, maar ook hier in Nederland. Het is niet verantwoord om mensen terug te sturen.”
Jan Hoekema, woordvoerder asielbeleid van D66, noemt het “merkwaardig” dat hij het ambtsbericht over de dood van Cicek via Argos in handen heeft gekregen en niet als Kamerlid vertrouwelijk ter inzage heeft gekregen van staatssecretaris Kalsbeek. Hij herhaalt zijn eerder gedane uitspraak: “Bij twijfel niet inhalen.” Nu blijkt, na afronding van het officiële onderzoek, dat er stevige twijfels bestaan over de ‘zelfmoord’ van Cicek, kunnen Koerdische dienstweigeraars wat D66 betreft niet worden uitgezet naar Turkije, zegt Hoekema.
Ook Femke Halsema van GroenLinks vindt dat de uitzetting van Koerdisch-Turkse dienstweigeraars opnieuw moet worden opgeschort. Halsema noemt de manier waarop het onderzoek door Buitenlandse Zaken is uitgevoerd “een schande”. Het heeft volgens haar veel te lang geduurd en het lijkt uitsluitend te zijn gebaseerd op het onderzoek van de Turkse autoriteiten. “Ik zal aan de regering duidelijk maken dat ik de wijze waarop in deze zaak met de Kamer is omgegaan beneden elk peil vind.”
SP-Kamerlid Jan de Wit wil dat Justitie in dit soort gevallen de dossierstukken van de Turkse autoriteiten ter beoordeling voorlegt aan Nederlandse deskundigen, bijvoorbeeld van het gerechtelijk laboratorium. De Kamer moet dan kennis kunnen nemen van hun professionele oordeel. Nu zijn de Kamerleden, om zich een oordeel te kunnen vormen, in feite afhankelijk van de media. Ook De Wit vindt dat de uitzetting van Koerdisch-Turkse dienstweigeraars nu moet worden opgeschort.
------------
Inleidende teksten:
AANKONDIGING Argos
Vandaag speciaal een Argos voor de burgemeester van Amsterdam, Job Cohen. In een vorig leven was Cohen staatssecretaris van Justitie. Daarover sprak hij in december vorig jaar in VPRO’s marathon-interview. Daar bekende hij dat hij in zijn bestaan als staatssecretaris vooral geworsteld had met de zaak van de Turks-Koerdische asielzoekers. Nederland verleent hen in de regel geen asiel, stuurt ze terug naar Turkije en daar zijn tientallen gevallen bekend geworden van mysterieuze zelfmoorden van deze ex-dienstweigeraars. De komende 35 minuten kunt u luisteren naar een reconstructie van het Nederlandse uitzettingsbeleid van de afgelopen jaren van deze Turks-Koerdische dienstweigeraars. In de studio in Amsterdam zit Groenlinks Tweede kamerlid Femke Halsema en aan de telefoon luistert mee Jan Hoekema, Tweede kamerlid voor D66. Zij zullen na de uitzending reageren. Luistert u, samen met hen, naar Argos
Tekst 1
Een dezer dagen beslist de Vreemdelingenkamer over de asielaanvraag van Suleyman Cicek. Hij vluchtte uit Turkije omdat het voor hem daar steeds gevaarlijker werd sinds hij de waarheid probeert te achterhalen over de dood van zijn zoon, Savas Cicek. Deze Turks-Koerdische dienstweigeraar stierf in militaire dienst in Turkije op 4 augustus 1999. Hij moest in het leger nadat Nederland hem asiel geweigerd had. 'Zelfmoord' zeiden de Turkse autoriteiten. En ook toenmalig staatssecretaris van Justitie Cohen veronderstelde op basis van een voorlopig onderzoek dat Cicek zelfmoord zou hebben gepleegd.
Deze week ontvingen wij het vertrouwelijke ambtsbericht over het onderzoek door het ministerie van Buitenlandse Zaken naar de dood van Savas Cicek. Pleegde Savas Cicek zelfmoord of werd hij vermoord? Kunnen Turks-Koerdische dienstweigeraars zonder gevaar Nederland uitgezet worden?
Argos met een onderzoek naar het uitzettingsbeleid van Turks-Koerdische dienstweigeraars naar Turkije.
Tekst 2
Mustafa Polat Hij hoorde afgelopen maandagavond dat hij elk moment het land uitgezet kan worden. Tijdens het gesprek worden de emotie hem vaak te machtig, zijn vriend helpt bij het doen van zijn verhaal.
Mustafa Polat vluchtte twaalf jaar geleden naar Nederland omdat hij weigerde in Turkije in militaire dienst te gaan. Polat is een Turkse Koerd en wilde niet meevechten in de burgeroorlog die het Turkse leger voert tegen de Koerden.
Polat woont met zijn vrouw en drie kinderen in een nieuwbouwwijk in Spijkenisse. Polat is actief in Askere Gitme, dat is een organisatie die zich in Nederland inzet voor gevluchte dienstweigeraars.
Mustafa Polat is doodsbang. Hij vreest dat hij zijn politieke activiteiten en zijn dienstweigering in Turkije met de dood zal moeten bekopen. En daarmee zou Polat niet de eerste zijn die dat lot treft.
Tekst 3
Op oktober 1998 kwam Suleyman Aksoy illegaal aan in Nederland. Zijn komst zou grote gevolgen hebben voor het Nederlandse uitzettingsbeleid van Turks-Koerdische dienstweigeraars. Gerda Later is zijn advocaat.
Tekst 4
Suleyman Aksoy werd eind april 1999 Nederland uitgezet. Hij werd daarmee gedwongen dienst te nemen in het Turkse leger.
In onze uitzending van augustus 1999 spraken we met Martin van Bruinesse, hoogleraar Turkse talen en cultuur aan de Universiteit van Utrecht.
Tekst 5
Op 12 juli 1999, drie maanden na zijn uitzetting uit Nederland, kregen de ouders van Suleyman Aksoy te horen dat hij zelfmoord gepleegd had. In die tijd waren er meer meldingen van zogenaamde zelfmoorden van Koerden in het Turkse leger. Voor toenmalig staatssecretaris Cohen was dat aanleiding de uitzetting van Turks-Koerdische dienstweigeraars uit Nederland stop te zetten.
Tekst 6
Er volgt een onderzoek door de Nederlandse ambassade in Ankara. Die rapporteert aan staatssecretaris Cohen, een rapportage die Cohen in eerste instantie volstrekt geheim wil houden, zelfs voor de Tweede kamer.
Tekst 7
GroenLinks Tweede Kamerlid Femke Halsema is daar erg boos over
Tekst 8
In het Kamerdebat in december 1999 zegt Cohen zich te baseren op drie bronnen: onderzoek van de Turkse autoriteiten, berichten van mensenrechtenorganisaties en een vertrouwensadvocaat. Uit onderzoek van Argos bleek dat op zijn minst één van die mensenrechtenorganisaties vindt dat ze verkeerd geciteerd zijn door de Nederlandse ambassade. De genoemde vertrouwensadvocaat blijkt niet een advocaat van de familie Aksoy te zijn maar een advocaat die vertrouwd werd door de ambassade in Ankara. En de betrouwbaarheid van de Turkse autoriteiten in dergelijke zaken is in procedures bij het Europese Hof al vaak ondeugdelijk gebleken. De familie Aksoy is nooit door de ambassade benaderd. Wij spraken met de vader van Suleyman Aksoy toen hij in juni vorig jaar in Nederland kwam om nader onderzoek naar de dood van zijn zoon te bepleiten.
Tekst 9
Ondanks de twijfel over de kwaliteit van het onderzoek van de Nederlandse ambassade besloot toenmalig staatssecretaris van Justitie, Job Cohen de uitzetting van Turks-Koerdische dienstweigeraars te hervatten. Dat besluit viel in december 1999, vijf maanden nadat de uitzetting opgeschort was. GroenLinks Tweede Kamerlid Femke Halsema heeft een vermoeden welke overwegingen daar een rol bij gespeeld kunnen hebben.
Tekst 10
Er is nog iets vreemds met dat besluit van Cohen om de uitzetting van Turks-Koerdische dienstweigeraars te hervatten. Behalve Suleyman Aksoy is er nog een Turks Koerd die geen asielstatus kreeg in Nederland: Savas Cicek. Cohen noemde zijn geval in de brief aan de Tweede Kamer in december 1999.
Tekst 11
Er is dus ook de zaak van Savas Cicek. Ook een Koerd uit Turkije. Ook hij vond de dood tijdens het vervullen van zijn dienstplicht in het Turkse leger. En ook hij zocht eerder zijn heil in Nederland om aan de dienstplicht te ontkomen. En ook zijn asielverzoek werd afgewezen.
Na een tijdlang illegaal te hebben rondgezworven besloot hij ten einde raad maar naar Turkije terug te keren. Ciceks vriend Ilhan, die in 1997 met hem een kamer deelde in een asielzoekerscentrum, ontmoette hem nog vlak voor zijn vertrek. Hij heeft nog geprobeerd Cicek ervan te weerhouden naar Turkije terug te gaan. Zo vertelde Ilhan in augustus 1999 in onze uitzending.
Tekst 12
De terugkeer naar Turkije bleek inderdaad levensgevaarlijk. Want drie maanden later maakte een kogel een eind aan het leven van de 21-jarige Savas Cicek. Volgens de Turkse autoriteiten had hij zichzelf door de slaap geschoten. Ongeloofwaardig, oordelen deskundigen. De kogel was afkomstig van een G3, een type geweer met een heel lange loop. Te lang om jezelf mee door het hoofd te schieten. Cicek’s vriend Ilhan hoorde van een gemeenschappelijke kennis van de dood van Cicek.
Tekst 13
De vader van Savas Cicek probeert in Turkije de waarheid omtrent de dood van zijn zoon te achterhalen. De Turkse autoriteiten maken hem daarop het leven zo zuur dat Vader Cicek zelf moet vluchten. Wij spraken hem twee dagen na aankomst in Nederland in februari van dit jaar in de stationsrestauratie van het station Utrecht.
Tekst
Ik volg de zaak van de moord op mijn zoon kritisch. Ik wil het tot op de bodem uitgezocht hebben. Natuurlijk zijn er politieke problemen in Turkije maar niets heeft ons tot nu toe zo diep getroffen als de moord op mijn zoon. De moord is veroorzaakt door toedoen van de Nederlandse regering. Daarom moet die ook door de Nederlandse regering worden onderzocht, moet de rotzooi door de Nederlandse regering worden opgeruimd. Dit heb ik ook aan de vertegenwoordiger van het Nederlandse consulaat in Turkije verteld. Hij vroeg of ik er bezwaar tegen had als hij deze gegevens aan de Turkse autoriteiten zou doorgeven. Ik had geen bezwaar.
Vrij snel na dat gesprek op het consulaat, op 6 juni 2000, kreeg ik een telefonische bedreigingen. Pesterij, dacht ik. Op 10 juni 2000 kwam er weer een telefonische dreigement.
Tekst
Deze keer gingen ze op allerlei details in, zoals: “Uw zoon is in 1995 naar Nederland gevlucht, hij was een landverrader. Nederland heeft hem teruggestuurd, hoewel ze wisten wat de consequenties konden zijn van dat terugsturen naar Turkije. Om te voorkomen dat Savas, uw zoon, terroristische activiteiten zou ondernemen binnen de militaire dienst, hebben we hem gestraft. Als u niet ophoudt met onderzoeken en dergelijke, dan kan uw familie en u hetzelfde overkomen.”
Tekst
Na een tijdje werd er in onze brievenbus een cassettebandje vol dreigementen gestopt. Op een zondag werd er in ons huis ingebroken en een familieportret meegenomen.
Tekst
Nederland is duidelijk partij in deze zaak. Nederland is mede verantwoordelijk voor de moord op mijn zoon. Nederland heeft mijn zoon aan de Turkse autoriteiten overgedragen.
Tekst 14
Vader Cicek heeft asiel aangevraagd in Nederland. De IND, de Immigratie en naturalisatiedienst oordeelde dat vader Cicek eerst in Frankrijk is aangekomen, dus moet hij volgens het zogenaamde verdrag van Dublin, asiel aanvragen in het eerste land waar hij aankwam, Frankrijk dus. Gerda Later, zijn advocaat, tekende beroep aan tegen die beslissing. De zaak diende twee weken geleden. Na de zitting spraken wij met haar.
Tekst 15
De uitspraak van het beroep van vader Cicek zou gisteren bekend worden. Gisteravond wist advocaat Gerda Later de uitspraak nog niet.
Tekst 16
In december van vorig jaar was de oud-staatssecretaris Job Cohen gast in VPRO’s marathon-interview. Het interview komt op de dood van Turks-Koerdische dienstweigeraars. Een van de moeilijkste beslissingen uit mijn tijd als staatssecretaris, zegt Cohen.
Tekst 17
“Een zaak waar je je zorgen over moet maken”, en daarmee bedoelt de staatssecretaris de zaak van Savas Cicek. Het zou wel eens moord kunnen zijn. Maar dat heeft de ex-staatssecretaris er niet van weerhouden de uitzetting van Turks-Koerdische asielzoekers te hervatten.
Tekst 18
We leggen die uitspraak van Cohen voor aan advocaat Gerda Later
Tekst 19
Het recente rapport uit Zwitserland waar Advokaat Later op doelt is van de Schweizerische Flüchtlingshilfe. Dat is een koepel van Zwitserse hulporganisaties waaronder het Rode Kruis en diverse grote kerkelijke organisaties. De SFH werkt in opdracht van de regering mee aan de opvang en integratie van vluchtelingen in Zwitserland. Deze organisatie wijst er in haar rapport van mei van dit jaar op dat de Turkse politie politieke activiteiten van Turken die in het buitenland verblijven, nauwlettend in de gaten houdt.
Tekst 20
De Zwitserse hulporganisatie wijst in haar rapport ook op het bijzondere risico dat dienstweigeraars lopen.
Tekst 21
Dienstweigeraars, die gedwongen in het Turkse leger terecht komen, kunnen volgens de SFH het slachtoffer worden van vervolging.
Tekst 22
Gisteren belden we met Jurg Rohwedder van de ISKD. Dat is een Turkse organisatie die onderzoek doet naar de schending van mensenrechten in het Turkse leger. Hierbij gaat het niet alleen om Koerden, maar Turkse dienstweigeraars in het algemeen. Het afgelopen half jaar heeft de organisatie 19 gevallen achterhaald waarbij sprake is van marteling zonder dodelijke afloop. En tien keer is er in het laatste half jaar sprake geweest van twijfelachtige zelfmoord. Half oktober verschijnt er een Engelstalige website van de ISKD waarop deze informatie zal worden gedocumenteerd.
Tekst 23
Deze week kregen we het ambtsbericht in handen van het ministerie van Buitenlandse Zaken over de zelfmoord van Savas Cicek. Twee jaar heeft het ministerie nodig gehad om tot dit ambtsbericht te komen. Twee jaar heeft het dus geduurd voordat de Turkse autoriteiten die volgens ex-staatssecretaris Cohen zo goed meewerken tegenwoordig, de Nederlandse ambassade heeft kunnen antwoorden op de vraag naar de toedracht van de zelfmoord van Cicek. En nu, twee jaar na de zijn dood concludeert de huidige staatssecretaris Ella Kalsbeek
Tekst 24
We weten het niet, meer kan het ministerie na twee jaar onderzoek niet concluderen.
Advokaat Gerda Later.
Tekst 25
In maart van dit jaar lekte het onderzoeksrapport uit van de Turkse militaire autoriteiten naar de vermeende zelfmoord van Savas Cicek. Dit is het rapport waarop het ministerie van Buitenlandse Zaken zich in het deze week uitgelekte ambtsbericht baseert. Het VPRO-tv-programma 7 dagen legde dat rapport voor aan oud-politiecommissaris Blauw. Die vond het rapport naar Nederlandse maatstaven volstrekt ontoereikend.
Tekst 26
De huls van de kogel waarmee Savas Cicek zelfmoord zou hebben gepleegd hebben de Turkse autoriteiten dus niet kunnen vinden. Blauw is nog iets anders opgevallen in het rapport.
Tekst 27
Verder bleek in het rapport dat er twee banen beschreven worden die de kogel in het hoofd van Savas Cicek hebben afgelegd die elkaar uitsluiten.
Jan Hoekema verklaarde in de uitzending van 7 dagen van maart van dit jaar:
Tekst 28
PvdA Tweede Kamerlid Bert Middel sprak zijn twijfels uit in de actualiteitenrubriek NOVA van mei vorig jaar
AFKONDIGING
En dit gesprek werd geleid door Annemiek van der Laan. Argos werd deze week verder gemaakt door Kees van den Bosch, Rinse Blanksma, Berry Kramer, Arend-Jan Heerma van Voss, Karin Alberts, Sanne Boer, en Huub Jaspers.