Het Spoor
Het Spoor en de vakantie 3
Een maand lang volgen VPRO-verslaggevers vier groepen mensen van geheel verschillende pluimage die de vakantietijd min of meer gedwongen met elkaar doorbrengen.
Wat gebeurt er met mensen die in groepsverband langere tijd noodgedwongen op elkaar zijn aangewezen? Vier verslaggevers, onder wie de schrijfster Lieke Noorman, verbleven enkele weken in zo'n groep:
- op vakantie met een groepje Amsterdamse zwervers en hun
'Vuilharmonisch Orkest' naar Mallorca;
- op een luxueuze, geheel verzorgde trucksafari in Kenia;
- op het chemicaliën transporterend vrachtschip 'Aquamarine' op de Atlantische Oceaan, van Barcelona naar Rotterdam;
- in Paviljoen 1 van jeugdgevangenis 'De Corridor' in het Brabantse dorp Zeeland.
"Leuk, maar niet alleen maar leuk"
artikel in de VPRO-gids
Wat hebben een luxueuze trucksafari door Kenia, een groep Amsterdamse zwervers op Mallorca, een chemicaliën transporterend vrachtschip op weg van Barcelona naar Rotterdam alsmede Paviljoen l van een Brabantse jeugdgevangenis met elkaar gemeen? Niets. Behalve dat zij de locaties bieden voor een maand lang dubbel uitgebreide reportages in VPRO's Het Spoor en de vakantie. Motto: krankzinnig, maar zinnig. Streven: in weerwil van de Hilversumse zomermalaise radio maken door met een recorder op avontuur te gaan. Om min of meer tot elkaars gezelschap veroordeelde lieden aan het woord te laten onder omstandigheden die op z'n zachtst gezegd ongewoon zijn.
Eindredacteur Hans Simonse, de thuisblijver, die bij het ter perse gaan van deze VPRO-gids het merendeel van het bandmateriaal nog moest ontvangen, gokt op grote verschillen tussen de uiteenlopende groepen maar ook op parallellen tussen wat de verslaggevers vastleggen. De montage van Simonse bepaalt de uiteindelijke programma's.
'Het Kuifje-gevoel waarvoor radio een uitstekend medium is, de verslaggever die erop uittrekt, overal met zijn microfoon bovenop, gekoppeld aan nieuwsgierig stemmende, zinnige reportages, dat staat mij voor ogen,' zegt Simonse. 'Iets leuks doen op de radio verwordt vaak tot alleen maar leuk, dat willen we vermijden.
De decadente kant van het programma is de safarireis, Jacqueline Maris volgt een groep yuppie's die het 'Livingstonegevoel', zoals iemand het noemde, uitleven. Kamperen, uitgerekend in Kenia waarover godverdomme net vorige week een alarmerend rapport van Amnesty is uitgekomen.
Een groep Amsterdamse daklozen gaat eens per jaar naar Mallorca om muziek te maken (terwijl er eigenlijk maar twee kunnen spelen) in hun "Vuilharmonisch Orkest", ze zitten daar, gevolgd door Lieke Noorman, in een Nederlandse kolonie compleet met Veronicadiscotheek in een hotel waar je een duw in je rug krijgt nadat je bord met eten is opgeschept aan de bar en waar je met je toetje wordt weggestuurd omdat de eetzaal zo klein is dat er in groepen gegeten moet worden. De
confrontaties tussen de zwervers en de vakantiegangers leveren prachtige opnamen op.
Paul van der Gaag vaart op een vrachtschip. Ik had hem net nog aan de lijn vanuit een Noordspaanse haven. Dat verloopt moeizaam. Hij had zich meer romantiek voorgesteld bv rond het passagieren. Maar de wilde vaart blijkt enorm veranderd. Zo'n schip heeft meer officieren aan boord dan matrozen, op de plek van bestemming wordt het in twee uur leeg geslubberd om weer te vertrekken; niks passagieren. Hij heeft technische problemen omdat zijn walkman geen filtermogelijkheden heeft. Dus heb ik hem geadviseerd om een condoom om zijn microfoon te doen want al het geluid komt te hard binnen door de herrie op dat schip.'
Ten einde de twee uur durende uitzendingen behalve leuk en spannend ook interessant te houden, staat er per week één situatie, portret of gebeurtenis centraal. Mogelijk lijdt de scheep gegane collega behalve onder krakkemikkige apparatuur bovendien aan zeeziekte. Zulks verschaft dan, na enige moeizame impressies van onze held, bijvoorbeeld aan Lida Iburg de mogelijkheid uitvoerig te berichten vanaf haar standplaats, het penitentiair trainingskamp 'De Corridor' in het Brabantse plaatsje Zeeland. Alleen al met het materiaal waarmee Lida Iburg na haar vrijwillige opsluiting van een week uit deze alternatieve jeugdgevangenis terugkwam zijn moeiteloos vier boeiende Spooruitzendingen te maken.
De Corridor is een halfopen gevangenis in Brabant voor jongens tussen 18 en 24 jaar die eerst een tijd in het Huis van Bewaring hebben doorgebracht en zo al een deel van hun straf of voorarrest hebben uitgezeten. Nederland kent vier van deze inrichtingen. In de Corridor zitten ongeveer honderd jongens in tien van elkaar gescheiden paviljoens. Op de tien jongens werken er vijf groepsleiders die er via sportoefeningen en gesprekken op uit zijn de periode van vrijheidsberoving voor de jongens zo zinvol mogelijk te maken. Elkaar meer vertrouwen na bv 'het blinddoekspel door de hindernisbaan', en elkaar beter begrijpen dank zij het groepsgesprek, dat zijn de idealistische doelstellingen van de directie. Lida Iburg was ter plekke om dat alles te volgen. Maar ook om vast te leggen hoe komisch het contrast is tussen het grove taalgebruik van de gedetineerden ('teringlijders, klootzakken, tyfuslullen') en het niet minder gebrekkige jargon van de overigens goedbedoelende opzieners die maar steeds aansturen op 'brokjes vertrouwen naar elkaar en de groep toe'. Te horen
is hoe het er aan toegaat vóór de dagelijkse opsluiting op de kamer (ook tijdens de hete zomeravonden strikt om 22.00 uur), de braniepraatjes over aftrekken, de reggaemuziek van Bob Marley op de achtergrond en hoopvolle uitlatingen die vooruit lopen op de datum van vrijlating die de meesten steeds door het hoofd speelt.
Iburg maakte portretten van sommige jongens die uitgebreid over hun verleden praten. Ook te horen is een ruzie tussen twee van hen die in het programma Peter en Hassan heten. Peter fulmineert tegen Turken, waarop Hassan tegenwerpt dat Peter ze niet begrijpt. Peter, in onvervalst plat Haags: 'Ik zou die mensen niet begrijpen? Jij hebt hier een kerk ja? Dus daar kan jij naar toe. Dat is precies hetzelfde als dat ik het hier achterlijk vind dat er voor buitenlanders speciaal eten wordt gemaakt. Ik eet hier varkensvlees terwijl jij rollade zit te vreten! Wat zullen we nou krijgen?" Hassan: 'Ik mag geen varkensvlees, daarom.' Waarop de uitzinnige Peter: 'Dan klopt er van die mohammedaanse toestanden toch helemaal niks!? Een mohammedaan jat ten eerste niet, hij zal zeker nooit in de bajes komen want hij moet vijf keer bidden. Als een buitenlander zich niet aanpast, laat hij dan opkankerstralen naar zijn eigen land. Als ik geen "vuile teringturk" meer mag zeggen dan ben jij toch echt verkeerd bezig. Want dat zal dus never nooit gebeuren, dat ik me zelf moet aanpassen aan een buitenlander.' Hassan die slecht Nederlands spreekt en begrippen als 'kankerstralen' niet voor het oprapen heeft, verweert zich met: 'Lul toch niet jongen, als jij zo blijft lullen, dan kom jij echt niet ver. Bluf toch niet uit je nek, 'lul.' Het commentaar van Lida Iburg op deze confrontatie: 'Bij die ruzie is het alsof je iemand anders dan die Peter hoort praten, alsof hij die argumenten van iemand heeft overgenomen. In de tweede uitzending zal een portret zitten van Peter, hij is pas achttien. Hij komt dan terug op zijn uitval, hij heeft er inmiddels met Hassan over gesproken en vertelt dat hij inziet dat Hassan weldegelijk een geloof heeft en dat dat iets diep gewortelds is en dat Hassan buiten De Corridor van 28 gulden in de week moet rondkomen zonder dat hij hier familie heeft en dat hij dus wel móet stelen. Hij zegt dan dat hij Hassan een toffe gozer vindt.
Iburg: Hoewel ik vind dat die groepsleiding zich bv met die ruzie in een eerder stadium had kunnen bezighouden, is mijn ervaring gedurende de week zeer positief geweest. Al moet ik zeggen dat ik slechts in één paviljoen heb gezeten. Wat natuurlijk als voordeel heeft dat ik ze echt kon leren kennen en zelf een hele ontwikkeling doormaakte. Opvallend was dat de directie gelijk toestemde na mijn verzoek om er opnamen te komen maken. Bij andere instellingen zijn ze meestal minder happig. Ze stelden niet één voorwaarde. Ze riepen alleen: "Wees een beetje aardig voor onze jongens".