Het Spoor Terug
De afrekening 11: Berechting 2
Elfde en laatste deel van een serie van elf documentaires over de afrekening met vermeende en daadwerkelijke collaborateurs na de Tweede Wereldoorlog.
Centraal staan de vervolging en berechting van oorlogsmisdadigers in Nederland en Duitsland in de jaren vijftig, zestig, zeventig en tachtig.
Aan het woord komen:
A.J. van de Leeuw, oud-medewerker van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD), P.M. Brilman en L.A.R.J. de Beaufort, officieren van justitie en de journalist J. Kooistra.
Verder gesprekken (in het Duits) met de journalist Gunther Schwarberg,
de advocate Barbara Husing en Streim, directeur van de Zentrale Stelle zur Verfolgung National-Sozialistischer Gewaltsverbrecher in Ludwigsburg.
Beschrijving
0'00" Aankondiging door omroeper van dienst Cor Galis.
Programmatune inclusief quotes. Inleiding door presentator over de vervolging van oorlogsmisdadigers in West-Duitsland en Nederland. Hij introduceert Hans van de Leeuw, voormalig wetenschappelijk medewerker van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, die er achterkwam dat de zes ontsnapte Nederlandse oorlogsmisdadigers in Duitsland ten onrechte de Duitse nationaliteit kregen.
na 0'49" Interviewer spreekt met Hans van de Leeuw. Van de Leeuw vertelt over het onrechtmatig verkrijgen van het Duitse staatsburgerschap en geeft aan dat uitlevering tussen Nederland en Duitsland vrijwel onmogelijk was door de verschillen in wetgeving. Hij noemt voorbeelden van in Nederland bekende mensen die werden uitgeleverd. Pres. introduceert mr. Paul Brilman die sinds 1982 landelijk officier van justitie is, belast met de opsporing van oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog.
na 7'42" Paul Brilman noemt 3 weigeringsgronden voor uitlevering:
1) eigen onderdanen worden niet makkelijk uitgeleverd
2) de misdaad is verjaard
3) het feit is niet in beide landen strafbaar.
Pres. vertelt over het besluit van het West-Duitse parlement dat doodslag wel en moord niet kan verjaren. Wetenschappelijk medewerker van het RIOD Ben Sijes maakt een lijst met 307 namen (later aangevuld tot 620) van Nederlandse oorlogsmisdadigers die in Duitsland wonen.
na 10'20" Hans van de Leeuw zegt dat het enorme werk om de lijst in het Duits te vertalen en over te dragen aan het centrale kantoor voor de opsporing van oorlogsmisdadigers in Ludwigsburg weinig resultaat heeft opgeleverd. Op de lijst-Sijes stonden enkele zware gevallen zoals het hoofd van de Gestapo in Nederland, Deppner. De Duitse justitie heeft bijna alle gevallen op de lijst-Sijes als doodslag gekwalificeerd, zodat uitlevering niet mogelijk was.
Pres. introduceert mr. De Beaufort, de eerste landelijke officier van justitie van 1979 tot 1982, die vermoedt dat de stilte rond de berechting van oorlogsmisdadigers in de jaren vijftig te maken heeft met de overname van de dossiers door het RIOD.
na 14'13" De Beaufort denkt dat dit komt doordat het RIOD het onderzoek heeft gemonopoliseerd en een historische, niet juridische, kant heeft opgestuurd. Pres. introduceert Jacques Kooistra, journalist bij het Friesch Dagblad, die er een eigen dossier op na houdt.
na 16'03" Jacques Kooistra vertelt hoe hij in de oorlog met zijn archief begon en na de oorlog in contact kwam met oorlogsmisdadigers in Breda. Hij had een hekel aan die mensen, wat zich uitte in diep gewortelde vooroordelen. Kooistra ging zelf zaken uitpluizen, omdat hij vond dat justitie in gebreke bleef. De journalist was behulpzaam bij de opsporing in de 70-er jaren, na de hernieuwde belangstelling voor oorlogsmisdadigers. Hij wilde geen verradersrol spelen, maar wilde wel het laatste zetje bij de opsporing geven. Pres. met tekst over de twee categorieën politieke delinquenten die nog op de opsporingslijst staan: 35 personen, die kort na de oorlog veroordeeld zijn en zes personen die nog nooit veroordeeld zijn.
na 23'14" De landelijke officier van justitie Paul Brilman zegt opmerkzaam te blijven voor het geval ze ooit terugkomen. Jacques Kooistra pleit voor 'undercovering' om die oorlogsmisdadigers alsnog voor de rechter te krijgen. De Beaufort vertelt na een korte inleiding door pres. over zijn onderzoek naar de gedragingen van Nederlanders aan het Oostfront. In Berlijn vond hij een lijst met leden van het beruchte Westland-regiment. Samen met gegevens van de Zentrale Stelle zur Verfolgung National-Sozialistischer Gewaltsverbrecher in Ludwigsburg werd duidelijk wat het regiment in Oost-Europa had gedaan.
na 28'33" Muziek. Korte stilte.
na 31'21" Reportage van Kiki Amsberg en Hans Olink over de Zentrale Stelle zur Verfolgung National-Sozialistischer Gewaltsverbrecher, de opslagplaats van archiefmateriaal over oorlogsmisdadigers. Pres. vertelt over de totstandkoming van het centrale kantoor.
na 33'37" Int. spreekt met directeur Streim en rondleider Tönnies. Streim vertelt (nagesynchroniseerd) over dreigbrieven die hij krijgt als oorlogsmisdaden in de actualiteit zijn. Reporters beschrijven kamers vol kasten met kaarten- bakken. Tönnies spreekt (nagesynchroniseerd) over het bewijsmateriaal dat vlak na de oorlog veelal in het buitenland was. Een andere verklaring voor het lage aantal veroordeelde Duitsers is dat tot 1955 de Duitse justitie alleen misdaden van Duitsers tegen Duitsers vervolgde. De rep. doen verslag van een zoektocht naar gegevens over de oorlogsmisdadiger Bikker in de kaartenbakken. De late berechting is volgens Tönnies te wijten aan het gebrek aan documenten, de gevangenschap van oorlogsmisdadigers in het buitenland en het grote aantal verdachte militairen dat werd vrijgelaten omdat ze nodig waren bij de opbouw van het leger. Pres. introduceert Günther Schwarberg en vertelt over nazi-rechter Leon Drach.
na 43'50" De Duitse journalist Schwarberg vertelt (nagesynchroniseerd) over het ambtsherstel voor Leon Drach na de oorlog. Pres. vertelt over de tienduizenden processen en weinige veroordelingen in Duitsland. Vooral de rechters blijven buiten schot. Pres. introduceert advocate Barbara Hüsing die onderzocht hoe slordig de rechterlijke macht omging met bewijsmateriaal tegen oorlogsmisdadigers.
na 47'09" Advocate Barbara Hüsing vertelt over haar onderzoek en de politieke consequenties. Pres. vertelt dat begin 1987 30.000 stukken beschikbaar werden gesteld aan Streim. Streim vertelt op vraag int. over de moeilijkheden bij de vervolging: verdachten worden oud en sterven, de VN wil geen documenten ter beschikking stellen. Streim vervolgt zijn verhaal over de geringe politieke bemoeienis met de vervolging. Volgens de directeur van het centrale kantoor voor de vervolging denken de generaties Duitsers verschillend over de oorlog.
na 52'14" De Beaufort stelt dat Nederland veel te passief is geweest bij de verjaring van oorlogsmisdaden. Hij vertelt over het gesjoemel met doktersverklaringen om van vervolging ontslagen te worden.
na 55'05"
Afsluiting door pres. Muziek.
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief