Het Spoor Terug
Strokartonstaking 1969; een terugblik met Fre Meis
Documentaire over de stakingen in 1969 in de strokartonindustrie in Oost-Groningen met als middelpunt Oude Pekela.
Sprekers:
Arend Luppens (oud-arbeider in de strokartonindustrie);
Jan van de Laan (oud-vakbondsbestuurder);
Fré Meis (oud-communistisch stakingsleider) en
Thewis Wits, die als student in die tijd bij de stakingen betrokken raakte.
Met historische geluidsfragmenten.
Beschrijving
0'00" Muziek. Fragmenten uit het Historisch Archief van de stakingen in Oost-Groningen in 1971. Muziek. (zie HA-21871).
na 1'11" Inleiding presentator. Geeft historisch overzicht van de gebeurtenissen die leidden tot grote arbeidsonrust in de periode eind zestig, begin zeventig in Oost-Groningen.
na 2'05" Fragment uit voorlichtingsfilm over de productie van karton. Presentator: "De strokarton is de enige werkgever van belang, maar het loon van de 3000 arbeiders ligt 20% onder het landelijk gemiddelde. Het werktempo ligt hoog.
Fragment uit boek 'Honderd jaar uitbuiting in de strokarton'.
na 3'36" Gesprek met Arend Luppens die begin jaren zeventig werkte als arbeider in de strokartonindustrie over de arbeidsomstandigheden in die tijd.
na 6'58" Fragment uit voorlichtingsfilm over de productie van karton. Vervolg gesprek met Arend Luppens over de rol van de grootaandeelhouders, de boeren.
na 8'58" Presentator: "Het zijn niet alleen de erbarmelijke arbeidsomstandigheden die de arbeiders in verzet doen komen. Ook de leefomstandigheden buiten de fabriek zijn belabberd. Vooral de stank van de fabrieken."
na 9'44" Gesprek met Jan van de Laan (oud-vakbondsbestuurder) over de grote milieuschade die de strokartonindustrie in het gebied, met als centrum Oude Pekela, aanrichtte. Volgens van de Laan hadden vooral de coöperatieve fabrieken een slechte marktpositie omdat de grote winst naar de boeren ging en er nauwelijks werd geïnvesteerd.
na 13'00" Presentator: "De onvrede over de slechte arbeidsvoorwaarden gist onder de arbeiders. Ondertussen laat de vakbond zich niet zien. Arend Luppens vertelt hoe hij als communist niet werd geaccepteerd als lid van de vakbond". ("Of kop dicht houden, anders werd je geroyeerd"). Presentator: "Op 22 september 1969 werd de patstelling doorbroken. Dan breekt er een 24-uurs staking uit bij de fabriek De Union in Oude Pekela". Presentator leest fragment uit dagboek van Fré Meis waarin hij vertelt hoe hij als CPN-er betrokken raakte bij de staking.
na 16'07" Gesprek met Fré Meis op de plaats waar in 1969 het café stond waar de stakingsbijeenkomst werd gehouden. Presentator schetst de gebeurtenissen op de eerste stakingsdag, 22 september 1969. ("Alle vierhonderd arbeiders gaan in staking").
na 17'56" Oud-vakbondsbestuurder Jan van de Laan vertelt over de afhoudende houding van de bonden bij de staking. ("We waren enorm gezagsgetrouw. Staken paste niet zo in het opbouwend Nederland van na de oorlog.") Volgens V.d. Laan misbruikte Fré Meis de stakingen voor verkiezingswinst voor de communisten. Muziek.
na 20'33" Presentator:" Het conflict is geboren. De staking wordt niet erkend door de bond en Fré Meis neemt de touwtjes in handen. De eerste stakingsdag is een succes. Besloten wordt om op maandagen te staken. De politie trekt voor 29 september alle verloven in Oude Pekela in". Presentator leest rapport van de politiecommandant voor, waarin verslag wordt gedaan van de gebeurtenissen. Er kwamen geen ongeregeldheden voor in de nacht van 30 september. Fré Meis vertelt hoe de stakingen werden voorbereid. Presentator: "In Oude Pekela staakten op 29 september al zes fabrieken, in Nieuwerschans is ook het stakingsparool gegeven".
na 23'04" Oud-strokartonarbeider Arend Luppens vertelt over zijn activiteiten bij de stakingen ("Op de eerste dag werd bij mijn fabriek door 100% gestaakt, alleen door enkele lieden van de vakbond niet.")
na 25'00" Presentator: "In 1969 waart ook in Oude Pekela de Koude Oorlogsgeest nog rond. De aandacht van de media richt zich op de persoon Fré Meis, de door velen gevreesde communist". Presentator Leest fragmenten voor uit dagbladen waarin de persoon Meis wordt beschreven. Presentator: "Volgens diverse stakers voeren sommige tv-journalisten stakers dronken in het café en zenden dit 's avonds uit".
na 26'54" V.d. Laan vertelt over een artikel dat toentertijd veel stof deed opwaaien omdat hij gezegd zou hebben dat het ontwikkelingspeil in Oude Pekela vrij laag was en het aantal BLO-kinderen vrij hoog. Meis geeft zijn mening over bovengenoemd artikel. Van de Laan vertelt over de reacties die dit artikel opleverden voor hem en zijn gezin.
na 34'11" Presentator: "Op maandag 6 oktober 1969 staken inmiddels 2500 van de 3300 strokartonarbeiders in Oost-Groningen. De studenten van de Universiteit van Groningen komen ook voor de stakers in het geweer". Thewis Wits (oud-student) vertelt zijn herinneringen aan de stakingen en de solidariteitsacties van de studenten.
na 37'15" Arend Luppens vertelt over zijn eerste ontmoeting met de studenten. ("Die baarden, d'r uit"). Presentator:"Het aanvankelijke wantrouwen wordt snel weggenomen". Wits vertelt over de snel verbeterde relatie die ze met de stakende arbeiders kregen. Muziek.
na 39'30" Presentator: "De studenten schrijven brochures, doen onderzoek en zamelen geld voor de stakers in". Wits vertelt over de Groninger Studentenbond, waar hij de eerste voorzitter van was. Volgens Wits werd de Bond ten onrechte gezien als een mantelorganisatie van de CPN. ("We werkten wel samen met Fré Meis"). Presentator: "
na vijf maal 24 uur staken komen de werkgevers begin november 1969 over de brug. De CAO wordt opgebroken en de werkgevers betalen een loonsverhoging van twintig gulden per week en 200 gulden ineens. Direct daarop breken andere stakingen uit. De macht van Meis is in die dagen grenzeloos."
na 41'32" Fré Meis vertelt over zijn populariteit in die tijd. Werkgevers belden hem op om te vragen hoeveel loonsverhoging betaald moest worden in ruil voor de arbeidsrust. ("Dat is honderden keren gebeurd"). Zegt dat de populariteit ook zijn negatieve effecten had, want hij is in die tijd ook diverse malen bedreigd.
na 43'57" Presentator: "Fré Meis heeft nooit de bedoeling gehad om de macht van de vakbonden over te nemen, zegt hij. Meis erkent dat de negatieve houding van de bonden hem geen windeieren heeft gelegd". ("Het kwam toen heel goed uit dat ze zo tegen me tekeer gingen").
na 45'10" Historisch fragment over de sluiting van een strokartonfabriek (zie HA-21871)
na 47'23" Presentator: "Bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 1970 gaat de CPN van twee naar acht zetels." Presentator leest fragment uit de memoires van Fré Meis waarin hij een bezoek van een Kamerdelegatie in 1971 aanhaalt.
na 48'30" Historisch fragment over het genoemde bezoek van de Kamerdelegatie (zie HA-21871).
na 51'14" Presentator: "In 1974 komt er onder het Kabinet den Uyl financiële steun voor het Noorden. De strokarton bestaat als industrietak niet meer. Wat overblijft is een enkele kartonfabriek die oud papier verwerkt. De stank uit de kanalen is verdwenen en de dorpen zijn opgeknapt. Arend Luppens werkt nog op de kartonfabriek in Nieuwerschans, Fré Meis is gepensioneerd en actief in het bejaardenwerk, Jan v.d. Laan werkt op het FNV-kantoor in Assen, Thewis Wits is ambtenaar in Groningen". Wits zegt dat de stakingen van toen meer hadden kunnen opleveren als de tijd er rijp voor was geweest.
na 53'29" Muziek. Afkondiging Presentator Muziek tot einde.