Het Spoor Terug
Engelandvaarders 2
Slot van tweeluik waarin de Engelandvaarders Bram Gresnigt en Henk Letteboer vertellen over hoe zij, na hun opleiding bij Bureau Inlichtingen in Engeland, begin 1943 boven bezet Nederland werden gedropt, hun werk als radiotelegrafist, hun uiteindelijke arrestatie, hun tocht langs diverse concentratiekampen en hun terugkeer naar Nederland.
Beschrijving 0'00" Muziek en inleiding door presentator over Gresnigt en Letteboer, die, na hun opleiding in Engeland, boven bezet Nederland gedropt werden (begin 1943). Daar was het de bedoeling dat zij contact onderhielden tussen het verzet in Nederland en de regering in Londen. De Duitsers waren in veel gevallen op de hoogte van de komst van de agenten. In Engeland dacht men berichten te ontvangen van het verzet, maar in werkelijkheid waren de boodschappen afkomstig van de Duitsers. In het berucht geworden 'Englandspiel' zijn op die manier 44 agenten zeer snel door de Duitsers gepakt. Vooral zij die na hun sprong werden opgevangen door zogenaamde ontvangstcomités. (die bestonden vaak uit Nederlandse verraders in Duitse dienst).
na 2'15" Interviewer vraagt naar het gesprek dat plaats had vlak voor de dropping. Letteboer antwoordt dat ze de keus kregen uit opvang door een 'ontvangstcomité' of blind gedropt worden. Hij koos voor 'blind droppen' en kwam, op verzoek, terecht in een streek die hij goed kende. Gresnigt vertelt over papieren die getekend moesten worden alvorens ze gedropt werden (voor een eventuele uitkering aan nabestaanden, mochten ze komen te overlijden). Interviewer vraagt of er een speciale opdracht werd gegeven en Letteboer vertelt dat ze contact moesten zoeken met ondergrondse verzetsgroepen en daarvan bericht sturen naar Engeland. Die opdracht kregen ze mee op een soort microfoto, getekend door de minister van oorlog. Gresnigt vertelt dat de eerste verzetsmensen die hij ontmoette kennissen waren van een vriend. Letteboer antwoordt op vraag dat hij zelf aan adressen moest zien te komen voor overnachten, zenden ed.
na 7'34" Gresnigt vertelt het verhaal van zijn dropping. Ze kwamen op de verkeerde plek terecht, hun bagage (waar de seinapparatuur in zat) was terechtgekomen op het erf van een boerderij; bang dat de Duitsers daar zaten gingen ze er met getrokken pistool op af maar het bleken mensen van de luchtverdediging te zijn en ze kregen hun bagage terug. De parachute lieten ze daar achter.
na 12'05" Gresnigt vertelt dat ze uit Engeland een postduif hadden meegekregen die ze na landing terug moesten sturen zodat ze daar wisten dat je geland was.
na 13'30" Presentator vertelt dat Letteboer en zijn metgezel (de zogenaamde 'organisator') kort na de landing uit elkaar gingen; Letteboer gaat op zoek naar adressen vanwaar hij codeberichten kan verzenden. Op vraag aan Gresnigt of het bij hem ook zo ging vertelt Gresnigt dat zij naar een contactadres gingen waar zij de organisator van Letteboer weer ontmoetten. Later ging Gresnigt door naar Amsterdam. Letteboer zat toen ook in Amsterdam maar om veiligheidsredenen wisten ze elkaars adres niet. Gresnigt legde de eerste contacten met Engeland vanuit een huis in Amsterdam. Het grote probleem voor de radiotelegrafisten was het vinden van adressen van waaruit je kon seinen. Veel mensen waren huiverig voor de risico's verbonden aan het helpen van een radiotelegrafist, uiteindelijk kwam hij terecht bij zijn stiefouders in Zeist. Letteboer vertelt hoe de vijand met peilapparatuur locaties van telegrafisten konden achterhalen.
na 18'33" Interviewer zegt dat de Engelsen meenden dat hun apparatuur niet te traceren zou zijn. Letteboer zegt dat dat een misverstand is, dat verhaal zou over FM-radio-ontvangers gaan. Letteboer en Gresnigt zeggen beiden wel op de hoogte geweest te zijn van 'peilingen' maar onvoldoende de gevaren beseft te hebben. Gresnigt zegt achteraf in te zien dat de pakkans ontzettend groot was; hij zegt pas ten volle de gevaren beseft te hebben op het moment dat hij gearresteerd werd. Letteboer zegt van het hele 'Englandspiel' weinig geweten te hebben toen hij naar Nederland ging.
na 23'38" Interviewer vraagt of de heren steeds gespannen en zenuwachtig waren in die tijd. Gresnigt zegt van niet, het enige vervelende was dat je steeds binnen moest blijven.
na 24'10" Gresnigt vertelt het verhaal van zijn vriend Piet Hoekman, die door de Duitsers werd doodgeschoten toen hij met een collega seinapparatuur ging ophalen (die apparatuur was tijdens de dropping op het dak van een boerderij terechtgekomen). Gresnigt en een collega moesten toen onmiddellijk het huis verlaten waar zij verbleven (omdat er verraad in het spel was) en gingen voor hulp naar de pastoor, diens huishoudster bracht hen naar een boer waar ze de nacht doorbrachten in de hooiberg. Vanaf dat moment had Gresnigt de beschikking over twee seintoestellen (dat van hemzelf en dat van de omgekomen Hoekman).
na 29'39" Muziek Presentator vertelt dat zowel Gresnigt als Letteboer in februari 1944, tijdens het seinen, door de Duitsers werden gearresteerd. Letteboer vertelt hoe dat in zijn werk ging. Daarna vertelt Gresnigt, die een dag eerder werd gearresteerd, zijn verhaal.
na 34'56" Presentator vertelt dat beiden na de arrestatie (in Amsterdam) worden verhoord in Den Haag en over hun angst gedwongen te worden vrienden en familie te verraden die onderdak hadden geboden, maar de Duitsers bleken niet zo geïnteresseerd.
Na een verblijf in Scheveningen vonden ze elkaar terug in de gevangenis in Haren. Letteboer vertelt dat ze eerst drie weken in Scheveningen zaten en toen tot ongeveer 1 augustus in Haren, daarna, tot het vertrek naar Duitsland in een bunker in Vught. Begin september gingen ze, per trein naar Oranienburg-Sachsenhausen. Interviewer vraagt naar de houding van de Duitsers tov de spionnen. Gresnigt zegt, behalve bij de arrestatie, niet door de Duitsers mishandeld te zijn geweest. Echt gemeen zijn ze behandeld door Nederlanders in Vught.
Na 38'00" Vraag of men was voorbereid op verhoren na arrestatie. Gresnigt zegt wel een verhaaltje gehad te hebben, Letteboer zegt dat niet gehad te hebben. Interviewer zegt altijd begrepen te hebben dat spionnen, als ze gepakt worden meteen doodgeschoten worden. Gresnigt zegt dat dat inderdaad zo was en dat hij daar op voorbereid was, daarom "elke dag na de oorlog is voor mij een bonus". Letteboer vertelt over de tijd in Vught, toen alle cellen werden leeggehaald en hij dacht dat ze hem ook zouden komen halen om doodgeschoten te worden. Maar dat gebeurde niet. Gresnigt en Letteboer hebben beiden geen verklaring voor het feit dat zij het gered hebben.
Na 41'55" Muziek Gresnigt vertelt over het transport naar Duitsland, ze kwamen eerst terecht in Sachsenhausen, vandaar ging Letteboer door naar Rattenau, een vliegtuigfabriek waar hij tewerk werd gesteld. Gresnigt ging van Sachsenhausen naar Neugamme, vandaar naar Aurich, terug naar Neugamme, toen naar Brunswijk en, aan het eind van de oorlog, naar Ravensbrück. Eind april '45 werd dat kamp ontruimd, toen zag hij kans te ontsnappen en kwam terecht tussen oprukkende Russen en terugtrekkende Duitsers.
na 44'46" Presentator vertelt dat Gresnigt en Letteboer door de Russen werden bevrijd na acht maanden concentratiekamp. Zo snel mogelijk keerden ze terug naar Nederland om zich te melden bij hun oude diensttak. Int. vraagt wanneer ze elkaar, na de oorlog voor het eerst weer zagen. Letteboer zegt dat dat 15 juni geweest moet zijn en Gresnigt vertelt dat ze, heel toevallig, op dezelfde dag zich terugmeldden bij Bureau Inlichtingen in Wassenaar, waar toen het hoofdkwartier was gevestigd. Letteboer vertelt hoe dat in zijn werk ging. Gresnigt vertelt hoe hij er getuige van was dat het hoofd van bij Bureau Inlichtingen z'n pleegouders kwam vertellen dat hij, Gresnigt, waarschijnlijk in Duitsland was omgekomen.
na 48'26" Gresnigt vertelt dat van de agenten uit het opleidingscentrum uit Engeland, uit de periode van maart 1943 tot april '45, 34 agenten naar Nederland zijn gegaan. Van die 34 zijn er twee omgekomen bij de landing, 19 gearresteerd, en van die 19 zijn er 14 omgekomen. Dertien agenten hebben ze niet gepakt.
na 49'56" Muziek Presentator vertelt dat ze zo snel mogelijk na de bevrijding terugkeerden naar Engeland; met Letteboer als getuige, trouwt Gresnigt met het Engelse meisje dat hij ontmoette tijdens zijn opleiding. Hij gaat daarom niet in op het verzoek van BI om gedropt te worden achter de linies in Ceylon waar de strijd tegen de Japanners nog aan de gang is. Een paar weken later reist hij weer naar Curaçao, nu in dienst van de Shell. Letteboer vertrekt wel naar het oosten en blijft, tot zijn pensioen, in dienst van het leger. Al die jaren is het onderlinge contact gebleven.
na 51'01Presentator met afkondiging programma