Ongehoord
Weissenbruch: de stilte van een eeuwig durend moment
Het hagelt in Nieuwkoop, venijnig tikken de ijskristallen op de straatklinkers, veren op en rollen verder. Na iets meer dan een minuut zijn ze gesmolten, komt er een einde aan een kortstondig bestaan op aarde, maar afgemeten aan de eeuwigheid is alles kortstondig, zo bedenk ik terwijl ergens een kerkklok klingelt. Niemand die het hoort, net zomin als men het radionieuws hoort met de onvermijdelijke AEX-index, dat hier door café 'De Hollandse Leeuw' schalt. Geluid als behang. Het paradoxale is dat we steeds meer horen en kijken, maar tegelijkertijd steeds minder luisteren en zien. Ondertussen hebben het mechanisch geluid en het kunstlicht de ruimte om ons heen beklemmend klein gemaakt. Stilte en licht, daar was ook de Haagse schilder Jan Hendrik Weissenbruch al rond 1875 naar op zoek. Op de vlucht voor de 'fatale modernisering' week hij uit naar de omgeving van de Nieuwkoopse Plassen, toen nog onaangeroerd door de verstedelijking. Hij trof er weidse vergezichten aan, een landschap met bruggetjes, glinsterend water, landweggetjes, hoge luchten en bovenal dat wat hij al jaren schilderde: het verstrooide licht, gefilterd door wolken of opgelost in de door waterdamp verzadigde lucht. Niet vanwege het pittoreske, maar omdat het licht de wereld in een mysterie dompelt. 'Lucht en licht zijn de grote toovenaars,' zei hij tegen het eind van zijn leven, toen zijn geschilderde landschappen steeds abstracter werden. Al het kunstmatige heeft dan plaats gemaakt voor de poëzie van het alledag.
Gast na Ongehoord: Marianne van Heteren van museum Jan Cunen. Zij heeft een tentoonstelling over schilder Weissenbruch samengesteld.