Noorderlicht Radio
Leermeesters & Leerlingen
‘Leermeesters en Leerlingen’ is de noemer waaronder de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen dit jaar een aantal activiteiten organiseert. Aanleiding: het tweehonderdjarig bestaan van de KNAW. Noorderlicht sluit daarbij aan en brengt deze zomer zes uitzendingen, waarin steeds een leermeester en leerling op een wetenschappelijk gebied te gast zijn. Biologen, natuurkundigen, wiskundigen, criminologen, kunsthistorici en letterkundigen worden gezamenlijk geïnterviewd over hun onderzoeksterrein: wat is de essentie van hun werk, waar ligt de discussie, hoe ziet de toekomst eruit? Wat leren meester en leerling van elkaar, hebben ze elkaar nog iets te vragen, is er sprake van rivaliteit of een schaduw waaruit gekropen dient te worden? In de Noorderlichtserie deze week twee natuurkundigen: Robbert Dijkgraaf en Gerard ‘t Hooft. Pieter van der Wielen praat met ze over elementaire deeltjes en de Theorie van Alles - en tekenen. ----- Hooggeleerde jongetjes Dat is het leuke aan Robbert Dijkgraaf (48) en Gerard ’t Hooft (62): het mogen dan hoogleraren natuurkunde zijn en ’t Hooft heeft in 1999 zelfs de Nobelprijs gekregen, ergens zijn het allebei nog jongens. Vol zin in avontuur en experimenten, en uitgerust met hersens waarin de meest waanzinnige ideeën kunnen opkomen. Móeten opkomen, want dat is hun vak: het hoofd breken over zaken als quarks, het holografisch principe en vacuümpolarisatie. Bent u daar nog? Want het belangrijkste moet nog komen: de snaartheorie. Op z’n simpelst gezegd een allesomvattende wiskundige beschrijving van de natuur. De Theorie van Alles, niets meer en niets minder. Dijkgraaf vergelijkt de snaartheoretici met leeuwen die in de savanne liggen te zonnen. Tot het moment waarop er ineens een prooi in beeld komt: een IDEE! Dan gaat het snel, is iedereen wakker en de jacht geopend. Leeuw of niet, zijn leermeester ’t Hooft zit het liefst in zijn werkkamer achter een leeg vel papier, klaar om een natuurkundige theorie te bedenken. Of een antwoord op de vraag: waarom is het heelal zo groot? Een kwestie van blijven zitten tot het er staat. Tekenen De bandrups, hengelspin, kernkever of wandelende spijker, het zijn een paar van de dieren die ’t Hooft heeft verzonnen en getekend. Wezens die zich evolutionair hebben aangepast aan de wereld van nu en zich voortbewegen met wielen of zijn samengesteld uit overal rondslingerend oud ijzer. Zijn site voorziet in prachtige zwart-wit tekeningen, Latijnse namen en uitleg van de nieuwe diersoorten. Ook Dijkgraaf is het artistieke niet vreemd. Na vier jaar universitaire natuurkunde zag hij het niet meer zitten, ging naar de Rietveld Academie, begon daar toch weer natuurkundeboeken te lezen en kwam na een jaar schilderen terug op de universiteit. In 1989 promoveerde hij bij ’t Hooft. Dijkgraaf vindt dat creatieve aspect bij elementaire deeltjes-bestudeerders eigenlijk vrij logisch. Als fysicus denk je immers heel visueel, ben je gewend om figuren in je hoofd te draaien en van andere kanten te bezien. Misschien komen al die formules uiteindelijk wel minder tot stand vanuit de rationele linker hersenhelft dan je zou verwachten. Missies ’t Hooft weet: de natuurkunde is nog lang niet af. Daarom blijft de man die als negenjarige een microscoop kreeg en een jaar later een ruimteschip van papier bouwde, met veel enthousiasme en nieuwsgierigheid actief in zijn vak. Hij doceert en onderzoekt, en vindt het nog altijd geweldig hoe de wereld wiskundig in elkaar zit en gehoorzaamt aan formules en rekenregels. Dijkgraaf wil wetenschap op alle mogelijke manieren zichtbaar maken. Met een deel van het Spinoza-prijzengeld dat hij in 2003 kreeg, heeft hij de site Proefjes.nl opgezet. Daar kan iedereen vanaf een jaar of acht er proefondervindelijk achter komen hoe een glas klinkt, of een ballon tegen vuur kan, en hoe je een ei in een fles krijgt. [Angela van der Elst] ----- In de volgende afleveringen van Leermeesters & Leerlingen zijn te gast: Joop van Lenteren, ecoloog en hoogleraar aan de Wageningen Universiteit & Louise Vet, buitengewoon hoogleraar Evolutionaire Ecologie in Wageningen en directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) Frank Bovenkerk, hoogleraar Criminologie aan het Willem Pompe Instituut, Universiteit Utrecht & Marion van San, hoogleraar Jeugd en Educatie van Antilianen aan de Universiteit Utrecht en Universiteit van de Nederlandse Antillen en senior-onderzoeker aan het Rotterdams Instituut voor Sociaal-wetenschappelijk Beleidsonderzoek (RISBO)