Noorderlicht Radio
Let op: Noorderlicht Radio zendt vanaf vandaag uit op een nieuw tijdstip. In plaats van 's ochtends is dat nu elke dinsdag te horen tussen 15.30 en 16.00 uur, op Radio 1. Natuurlijk blijft het programma na afloop hier, via deze website, te beluisteren en te podcasten. ----- Zomer in Siberië De Wageningse bioloog en poolonderzoeker Bart Ebbinge is eerder deze maand teruggekeerd uit Siberië, waar twee maanden verbleef. Zelfs in de zomer, als het niet vriest, gaat wetenschappelijk onderzoek in Siberië niet van een leien dakje: een deel van het onderzoeksgebied werd overstroomd en de ganzen- en meeuwennesten - de onderzoeksobjecten van de biologen - die nog niet waren weggespoeld, werden opgevreten door roofdieren. Ebbinge en collega's doen al jaren onderzoek in de Pyasina-delta in het noorden van Siberië. Lemmingen zijn de belangrijkste bewoners van het poolgebied en een geliefd hapje van poolvossen en sneeuwuilen. Helaas voor hen zijn er niet elk jaar voldoende lemmingen om daar hun buiken er volledig mee kunnen vullen. In dat geval gaan de roofdieren op zoek naar ander voedsel: ganzen. Niet alleen de weerloze kuikens lopen gevaar, ook moederganzen worden van hun nest getrokken en verslonden. Hoe de verhoudingen tussen die pooldieren precies liggen en verschuiven en welke rol het klimaat daarin speelt, is wat Bart Ebbinge met zijn onderzoek probeert te achterhalen. ----- Donder en bliksem Hoe het kan dat een bliksemflits vanuit een elektrisch geladen wolk naar de aarde schiet, is voor natuurkundigen nog steeds een vraag. De lucht waar hij doorheen moet geleidt namelijk geen elektriciteit. Ute Ebert van het Centrum voor Wiskunde en Informatica in Amsterdam heeft met haar team een deel van het raadsel opgelost. Een bliksemontlading ontstaat in drie fasen: in de wolk wordt een elektrische lading opgewekt; die lading wil graag naar de ongeladen aarde, maar dat kan niet, want lucht geleidt niet. Daarom ‘boort’ de lading een kanaal van geladen deeltjes naar de grond, een zogenaamde 'streamer; zodra de streamer de grond bereikt heeft, treedt er kortsluiting op - de bliksemflits. Ute Ebert heeft met haar CWI-collega’s Alejandro Luque en Willem Hundsdorfer onderzocht hoe zo’n streamer ontstaat. Ze vergelijkt het kanaal met het maken van een gat in een muur. Dat lukt je niet als je met een hamer tegen de muur slaat, maar als je hard op een spijker met een scherpe punt mept, ontstaat er wel een gat. Met andere woorden: als je de energie maar in een heel klein punt samenbalt, ontstaat er een elektrisch geladen kanaal waar de ontlading doorheen kan. Een samengebalde groep elektronen verlaat in de vorm van een piepklein kloddertje plasma de wolk op weg naar de aarde. Als de punt van de spijker boort het zich een weg door de atmosfeer met een snelheid van 1.000.000 meter per seconde. Daarbij trekt het een spoor van geladen deeltjes: vrije elektronen en ionen. Die geleiden elektriciteit. Eigenlijk creëert het kloddertje plasma een bliksemafleider: zodra het de grond raakt is de weg vrij voor de ontlading en volgen de flits en de knal. Die ontlading volgt het pad dat het plasma, de ‘spijker’, geëffend heeft. De eerste streamer kiest een willekeurig pad naar de grond. Onderweg vertakt hij zich, maar een onverwachte uitkomst van Eberts onderzoek is dat de takken zich soms ook weer samenvoegen.