Herinneringen aan Nederland: de blinde kaart 1 (dekolonisatie 1945-1962)
VPRO, 17 december 1995
Deze aflevering een documentaire van Henk Hofland en Hans Keller over het moeizame proces waarin Nederland eerst Nederlands-Indië en later Nieuw-Guinea kwijtraakte.
De VPRO vertoonde op zondagavond 17 december 1995 een themaprogramma over Indonesië, met als titel De blinde kaart, Herinneringen aan Nederland (1945-1962), Nederland 3, 21.22 - 00.22 uur,.Een programma van Hans Keller en H.J.A. Hofland over de zeventien jaren, die het Koninkrijk der Nederlanden nodig had om zich na een verblijf van meer dan drie eeuwen terug te trekken uit het Verre Oosten.
Het programma schetst eerst in het kort de verhoudingen in Nederland en in Nederlands Oost-Indië (met inbegrip van het opkomend nationalisme) tijdens de eerste helft van deze eeuw als een opmaat naar het grote koloniale conflict, dat na 1945 zou losbarsten en zich tot groeiende verbijstering in de rest van de wereld tot 1962 zou voortslepen.Uit gesprekken met getuigen van de politieke en militaire ontwikkelingen na 1945 komt naar voren hoe provinciaals en arrogant door de Haagse politiek werd gehandeld - of in hooghartige inertie achterover werd geleund - tijdens een conflict, waarvan noch de omvang noch de betekenis werd begrepen.
De emotionele en economische gevolgen van de Tweede Wereldoorlog waren nog nauwelijks te overzien of Nederland stortte zich vrijwillig - en vruchteloos, zoals velen toen wel zagen - in een nieuwe oorlog. Geïnterviewden zijn o.a. generaal b.d. Abdul Harris Nasution, mr. Ali Boediardjo, dr. Hamid Algadri, Youssef Ronodipuro, en aan Nederlandse zijde prof. mr. P. Sanders, dr. Wisse Dekker, mevr. M. Spoor, dr. L. Giebels, drs. A. Nuis, de Amerikaanse diplomaat Brandon Grove jr. en vele anderen.
Naast veel persoonlijke verhalen komen aan de orde:
20:43:44 jaren '30: onderwijs in Nederland en
Nederlands-Indië; beginnend nationalisme in Nederlands-Indië;
20:50:06 WO II in Nederland;
21:00:28 Japanse bezetting;
21:13:17 oproepen vrijwilligers voor bevrijding
Nederlands-Indië;
21:16:20 vorming kabinet Schermerhorn oa rol van premier
Beel;
21:19:36 Japanse overgave; de onafhankelijkheidsverklaring;
21:30:00 slechte opleiding van en voorlichting aan militairen
die naar Nederlands-Indië gaan; dienstweigering;
21:41:14 opbouw leger Indonesië;
21:43:22 Nederland negeert Soekarno (collaboratie met Japan);
de Hoge Veluwe conferentie;
21:51:26 vertrek Nederlandse leger naar Nederlands-Indië;
overname gezag van vijandige Britten;
21:58:26 verdeeldheid nationalisten; organisatie
Siliwangi-divisie welke populair was bij het volk;
22:00:26 soldaten in Nederlands-Indië: eerste indrukken;
bezigheden oa militaire acties; dienstweigeraars;
22:12:51 kabinet Beel: de commissie generaal; internationale
opinie;
22:17:44 oorlogsvoering en wapenstilstand;
22:22:59 bewustwording onder soldaten van de politieke
toestand; toenemende organisatie van de nationalisten;
22:25:15 totstandkoming Akkoord van Linggadjati;
vlaggenincident Cirebon;
22:32:23 reakties op Akkoord van Linggadjati;
22:36:25 aanloop naar politionele acties;
22:41:15 eerste politionele actie: gevechten, positieve
berichtgeving naar huis;
23:07:36 de Veiligheidsraad gelast een staakt-het-vuren;
23:12:56 Renville-onderhandelingen;
23:18:38 verdergaande oorlogsvoering; taktiek Indonesiërs;
oorlogsellende oa doden en gewonden;
23:23:44 afzwaaiende soldaten;
23:27:33 Beel volgt Van Mook op; moeizame onderhandelingen;
opnieuw politionele actie;
23:40:33 slechte bevoorrading leger; plotseling stoppen
tweede politionele actie; overlijden generaal Spoor;
23:49:45 thuiskomst soldaten zonder hulp of begeleiding;
23:54:42 kwestie Nieuw-Guinea: betrokkenheid president
Kennedy; vertrek dienstplichtigen; hoe Indonesië wel met
Moskou zaken moest doen om aan wapens te komen; grote
internationale spanningen toendertijd; opnieuw stommiteiten
van de Nederlandse regering; kontakten Luns en Robert
Kennedy;
de stilte over de kwestie nadat het voorbij was.
INTERVIEWS door het hele programma met:
- mr. Hamid Algadri, oud-parlementslid;
- Abdul Harris Nasution, generaal b.d.;
- mr. Ali Boediardjo, beleidsadviseur Indonesische republiek;
- Youssef Ronodipuro, journalist en oud-diplomaat;
- prof. mr. P. Sanders, secretaris-generaal van het
Departement van Algemene Oorlogsvoering en van de commissie
generaal;
- P. Koekebakker, oud-verzetsman;
- oud-Nederlands-Indië-dienstplichtigen: R.M. Smulders, dr.
Wisse Dekker (oud-president-commissaris Philips), H. Blok en
J. Vink;
- D. Kopjes Nieman, dienstweigeraar, kwam in het huis van
bewaring terecht;
- mw. A. Zwart, echtgenote van dienstplichtige;
- dr. mr. L. Giebels, biograaf Beel;
- H. Hammelburg, oud-KNIL, werkzaam aan Birma-spoorlijn;
- mw. H.T. Spoor-Dijkema, echtgenote van generaal Spoor;
- Brandon Grove jr, diplomaat VS, over de kwestie
Nieuw-Guinea;
- A. Nuis, dienstplichtige in Nieuw-Guinea.
SHOTS Nederland:
20:43:43 int. schoolklas jaren '30, schoolplaat Jan
Pieterszoon Coen;
20:45:33 generaal Van Heutsz: op schoolplaat + graf;
schoolboek en schoolplaat mbt Nederlands-Indië;
21:09:04 straatnaamborden vernoemd naar eilanden
Nederlands-Indië;
21:46:55 ext. Jachtslot St. Hubertus;
23:05:00 woningen oa villa's oa in rustige buurt;
23:44:56 haven Scheveningen;
23:54:35 bushokje.
SHOTS VS:
23:07:36 VN-vlag wapperend tegen blauwe lucht; United Nations
Plaza te New York; VN-gebouw.
SHOTS Sumatra (oa Padang) en Java:
20:38:41 postzegels Nederlands-Indië oa met overdruk
Indonesia;
20:39:34 Sumatra: Fort de Kock; verkeer over kustweg + vrouw
met kinderen; spandoek over weg "50 jaar Indonesia Merdeka";
bezoek koningin Beatrix, Claus en Willem-Alexander;
20:42:05 afscheid en vertrek Beatrix per vliegtuig;
20:47:27 plaatjes uit schoolboeken;
21:06:50 pan huizen en flats;
21:09:50 pan landschap 's avonds;
21:23:21 diorama vrijheidsstrijd (tevens va 21:26:50);
21:25:53 villa achter bomen; groep vlaggen achter hekwerk;
groot monument met standbeelden van twee mannen (een meisje
tegen de benen aangeleund); voormalig Oranje-hotel Surabaya
met Indonesische vlag en Bata-fabriek erachter (+ dupe hotel
met lege vlaggemast);
21:27:29 straatshots Surabaya oa venter hakt ijs, verkeer en
brug;
21:38:41 vissersbootje aan kust; mensen werkzaam op sawa's;
21:39:47 int. cafe Batavia met oa Hollandse tegelmuren;
22:00:26 verkeer op weg oa door bergen; twee mannen steken
beek over en lopen door landschap; man met gewas op hoofd
voorbijlopend (gefilmd vanuit cabine vrachtauto);
22:04:16 hoog shot gebouwen tussen dichte palmboombegroeïng;
22:17:09 druk verkeer door bocht in weg + pan naar
authentieke huisjes;
22:18:46 zeer vol geladen vrachtwagen rijdt langs akker met
hoog gewas;
22:26:29 haven nabij Cirebon;
22:29:09 weg naar en omgeving Linggadjati;
22:29:46 Linggadjati: hotelkamer; afbeelding Schermerhorn als
wajangpop; diorama besprekingen; vergaderruimte met
toenmalige conferentietafel;
22:36:07 ext. voormalig paleis van de gouverneur generaal;
22:45:37 sawa met oogstende mensen; mensen wassen zich in
irrigatiekanaal;
22:47:30 Bandung: straatshots oa Bata-winkel, verkeersdrukte;
22:48:18 Malang: onverharde weg omzoomd door bomen; kerk;
22:50:40 verkeersweg kruist spoor; bergen;
oorlogsbegraafplaats met Nederlanders; oerwoud; huis in
oerwoud;
22:59:29 meer met mensen aan de oever;
23:00:59 huizen tussen palmbomen op helling;
23:01:25 twee jongemannen aan de kant van de weg met elkaar
in gesprek;
23:04:46 oorlogsbegraafplaats met oa graf Spoor (tevens va
23:44:22);
23:19:08 landschap met rotsblokken; beek onder brug;
23:24:59 verkeersdrukte voor Kafe Batavia; paleis;
23:28:46 pan bergachtig gebied;
23:35:44 straatshots Djokjakarta;
23:38:29 zanderig plein met drie mannen op bank onder bomen;
man verft boot;
23:44:48 oorlogsbegraafplaats met graf Spoor; kust;
23:46:43 zand-strand;
00:08:08 koloniaal praalgraf Java; man oogst gewas.
ARCHIEFMATERIAAL Nederland (zw/w):
20:44:02 Colijn legt krans bij monument Jan Pieterszoon Coen
+ toespraak (1937);
20:56:15 vooraankondiging bioscoopfilm "Tropisch Nederland";
21:08:52 koningin Wilhelmina (geluid radiotoespraak 1942 over
nieuwe verhoudingen met Nederlands-Indië);
21:11:13 Amerikaan interviewt Van Mook over hoe de inlanders
de Japanse bezetter ervaren; executie inlanders door
Japanners; "Nederland Bezet" (voorlichtingsfilm van de
Nederlandse regering tbv publieke opinie in VS);
21:17:09 Schermerhorn over totstandkoming eerste naoorlogse
kabinet;
21:18:52 mannen in roeiboten nabij molens waar een vrouw de
was ophangt; kerkgangers in klederdracht; grachten in oude
stad; twee vrouwen besproeien en schrobben buitentrap;
gezelschap op terras aan water tegenover hotel Victoria;
fietsen langs gracht gestald (uit "End of an empire?", een
Time Magazine bioscoopjournaal);
21:43:22 Drees over de beslissing niet met Soekarno in
gesprek te gaan vanwege diens omstreden uitspraken oa over
Hitler (1969) (tevens va 21:50:11);
21:45:14 Schermerhorn over Soekarno;
21:47:18 bewaking Sint Hubertusslot bij besprekingen +
toespraak Schermerhorn;
21:51:26 ext. ministerie van Overzeese Gebiedsdelen aan 't
Plein in Den Haag; premier Beel dicteert secretaresse;
inscheping troepen (Amerikaans commentaar);
21:55:26 Schermerhorn over de uitrusting van de Nederlandse
dienstplichtigen;
22:07:26 man met SS-litteken onder arm bij militaire
selectie;
22:13:33 toespraak Beel (tevens va 22:14:59);
22:20:56 tussentijds bezoek generaal Spoor aan Nederland;
22:31:22 terugkomst commissie-generaal;
22:33:08 Tweede Kamer bespreekt akkoord van Linggadjati;
22:42:25 Schermerhorn over de eerste politionele acties;
23:10:23 Soestdijk; Wilhelmina;
23:25:37 Drees over nieuwe sociale wetten;
23:27:33 Beel volgt Van Mook op;
23:40:06 drukte Binnenhof na uitspraak Veiligheidsraad (dec.
'48);
23:45:04 Indonesische delegatie in Schevenings hotel;
23:45:35 rondetafelconferentie Den Haag;
23:47:44 soevereiniteitsoverdracht door Juliana;
23:54:42 koninklijke familie in tuin (1962);
00:05:49 Luns ontmoet Robert Kennedy;
00:06:11 persconf. Luns; begrafenis Wilhelmina; begrafenis
militairen te Nieuw-Guinea.
ARCHIEFMATERIAAL New York:
23:08:05 pers igm Van Mook en met Indonesiërs; VN
bijeenkomst;
23:38:54 Veiligheidsraad (dec.'48).
ARCHIEFMATERIAAL Nederlands-Indië (zw/w):
20:38:51 foto inheemse jongen met landkaart;
20:39:03 leger Nederland;
20:41:46 viering geboorte Beatrix in Bandung;
20:46:37 Batavia jaren '30: straatshots; werkzaamheden
kantoor; 20:57:34 vrouwen (ontbloot bovenlijf) dragen pakket
op hoofd, dans bij tempel, verkeer en stadsshots Batavia,
drukte rond schip Patras, oliewinning, rubberplantage,
winning tin, thee- en tabaksoogst, sultans, Volksraad,
Nederlandse familie drinkt thee; Japanse bezetting: kampen
voor Nederlanders, bezoek premier Tojo, met oa Soekarno (VS
documentaire over de kolonisering van Nederlands-Indië)
(tevens va 21:00:16);
21:04:15 het verwisselen van een Nederlands voor een Japans
standbeeld (Japans bioscoopjournaal);
21:07:32 idem over het busvervoer waarbij diep gebogen wordt
voor Japanners die geen kaartje hoeven laten zien;
21:19:36 mensenmassa in park;
21:23:39 gezelschap achter tafel, oa Soekarno, zwaaiend met
vlaggetjes; hijsen Indonesische vlag; groepen mensen met
vlaggen marcherend voor Soekarno; Soekarno igm Japanners op
het Koningsplein te Batavia waar hij tevens het volk
toespreekt (sept. 1945);
21:28:07 ongeregeldheden op brug te Surabaya oa schietende
geallieerde (Britse) tanks en rookwolken, bepakte mensen
trekken langs wegversperringen; Van Mook land per vliegtuig
op Java (okt. '45); straatshots Batavia oa trams met
nationalistische leuzen (okt. '45); wisseling wacht voor het
paleis van de gouverneur-generaal; Van Mook oa
persconferentie;
21:39:19 kolonialen;
21:40:28 straatshot met tram; Nederlands legerkamp; badende
en kleding wassende mensen langs rivier; nationalistische
slogans op muren;
21:41:35 leger Japan;
21:42:26 scholieren nabij Bandung zweren trouw aan republiek
+ militaire training (gefilmd door Brits soldaat); pers
bezoekt Soekarno te Djokja;
21:46:25 Van Mook per vliegtuig naar Nederland;
21:52:21 mariniers gaan aan land en verwisselen een
Indonesische vlag voor een Nederlandse;
21:59:21 ondervraging inheemsen door Nederlandse militairen;
22:08:51 foto's bezoek Romme;
22:09:47 uitgaande militairen; in kolonne door stad
marcherende militairen;
22:16:01 bezoek commissie generaal;
22:26:10 foto Lord Killearn bij vergadering;
22:27:00 commissie generaal + Van Mook: aankomst te Cirebon
(+ va 22:28:05);
22:29:35 conferentie Linggadjati (tevens va 22:30:39);
22:35:00 viering geboorte prinses;
22:37:58 Beel op bezoek (mei '47);
22:40:14 Van Mook kondigt politionele acties aan;
22:44:47 eerste politionele actie (tevens va 22:46:43 +
22:48:04 + 22:49:13);
23:12:56 onderhandelingen Renville;
23:16:01 film-jeeps voor het leger;
23:17:42 cadeautjes voor soldaten;
23:26:08 Koninginnedag 1948;
23:29:54 Beel's aankomst te Batavia; vertrek Van Mook;
oorlogskerkhof;
23:36:03 tweede politionele actie: verovering Djokjakarta;
arrestatie Soekarno;
23:43:40 begrafenis Spoor;
23:46:56 koloniaal aan strand;
23:48:36 vlagwisseling op paleis van de gouverneur-generaal;
aankomst Soekarno met vliegtuig en intocht in Batavia.
ARCHIEFMATERIAAL Nieuw Guinea:
23:55:33 feestende papoea's;
00:02:18 soldaten doen de groeten.