FMM Sines

Een bouquet van ongewassen lichaamsgeur, wijn en zeelucht hangt in de straten van het vissersstadje Sines, en belangrijke industriële haven, aan de Portugese zuidwestkust. Jongeren die hun vakantie vullen met het afstruinen van festivals, vermaken zich met jongleergerei, straatmuziek of hangen een beetje rond. FMM Sines is al vanaf 22 juli aan de gang. Eerst in Porto Covo, een havenstadje een paar kilometer verderop, en vervolgens tot 31 juli in Sines. Op parkeerruimtes staan campers en tentjes in het wild. Er zijn ook een camping en een paar hotelletjes. Alles ademt een ontspannen non-conformistische sfeer uit. Het anders zo stille stadje leeft er helemaal van op en iedereen is betrokken. De gemeente-ambtenaren werken in de organisatie; beneden op de boulevard staan eetkraampjes verzorgd door lokale instanties zoals de brandweer; en voor bewoners is het een welkome afwisseling voor de dagelijkse sleur. Of misschien vinden ze er niks aan, dat kan ook natuurlijk.

De tijden en de locaties van FMM Sines zijn perfect. Het programma begint in de namiddag in het culturele centrum, een modern gebouw met een ingebouwde deur in de muur, waar je nietsvermoedend langsloopt op zoek naar de ingang. Binnenin vinden in het zaaltje intieme optredens plaats van soloartiesten. Daarna loop je door de smalle straatjes langs het kapelletje dat voor de gelegenheid fungeert als een platen- en boekenmarkt, opwaarts naar het 14e eeuwse kasteel. De eerste optredens die je er kunt zien zijn vrij toegankelijk. Daarna is er een concert beneden op het grote podium op de Avenida Vasco da Gama bij het strand, eveneens vrij toegankelijk. Van grofweg 22 tot 2 uur staan internationale headliners op het podium binnen de kasteelmuren. De toegangsprijs is absurd laag. Buiten het kasteel hangen schermen zodat niemand iets hoeft te missen. Ook opvallend: er staan nergens sponsoren vermeld en er is geen enkel commercieel uithangbord, m.u.v. het bier. Na twee uur ’s nachts gaat het festijn door op het podium beneden tot een uur of vijf. Overdag kun je lekker op het strand uitslapen. 

Zo’n nachtfestival trekt opvallend veel hippe jongeren aan. Niet dat er geen ouderen, ouders met baby’s en bejaarden (zelfs honden) komen, maar de jongeren hebben de overhand. Voor de artiesten werkt dat ook goed. De energieke uitwisseling tussen het publiek en de muzikanten is explosief. Van alle groepen die ik in Nederland heb gezien, is het enthousiasme en energiegehalte verdriedubbeld. En wat een fantastische line-up! Een greep uit de programmering: Mbongwana Star uit Congo, Danyèl Waro uit La Réunion, Noura Mint Seymali uit Mauritanië, Bixiga 70 uit Brazilië, Bitori uit Kaapverdië, Los Pirañas uit Colombia, David Murray Infinity Quartet feat. Saul Williams, politiek geëngageerde Billy Bragg uit Engeland, Konono nº 1 meets Batida, en ook mocht Pat Thomas niet ontbreken. Het highlife optreden van de laatstgenoemde met zijn Kwashibu Area Band werd geflankeerd door een spectaculair vuurwerk. Schijnt een laatste-avond-traditie te zijn. Hoewel er iets meer controle was bij de ingang van het kasteel, is er nauwelijks blijk van angst voor terroristische daden.

In het voorprogramma van die internationale artiesten staan ook interessante lokale muzikanten. En omdat ik die nog niet kende, leek het me leuk om juist daar wat meer aandacht aan te besteden. Te beginnen met Criatura. Deze 11-koppige formatie is opgezet door Edgar Valente die als artist in residence een tijdje in Serpa verbleef, een stadje in de Alentejo. Hij heeft muzikanten vanuit heel Portugal bij elkaar gehaald en samen vormen ze het 'schepsel' Criatura. Op het festival is het plaatstelijke mannenkoor Grupo Coral e Etnográfico da Casa do Povo de Serpa uitgenodigd om een aantal nummers zingen. Want dat is ook precies de opzet van Criatura. Traditionele elementen, zoals het koor, uit de rijke Portugese muziektraditie zijn bouwstenen voor de muziek die de luisteraar van nu aanspreekt. Een tikje psychedelisch, en vrij stevig qua sound. Tijdens het optreden spelen ze nummers van hun debuutalbum ‘Aurora’, dat begin dit jaar is uitgebracht. De nummers beginnen naar mijn gevoel erg traag en zijn niet zo goed uitgewerkt. Hoewel Edgar Valente degene is die het project heeft opgezet, wordt hij overruled door zijn collega violist en zanger Gil Dionísio die met zijn expressieve verschijning de blikvanger van de groep is. Na afloop van het concert heb ik ze beide geïnterviewd. Achteraf blijkt dat het niet zo handig was om ze in het kapelletje te interviewen vanwege de akoestiek.

De volgende dag heb ik Retimbrar gezien. Net zoals de muzikanten van Criatura richten ze zich op het herinterpreteren van de Portugese traditionele muziek. En net als Criatura staat er een grote groep mensen op het podium, niet 11 maar 12 personen! Maar het verschil is duidelijk hoorbaar. De muziek is beter gestructureerd en geanimeerder. Hoewel de groep net als Criatura een collectief is, heeft er één iemand de leiding namelijk António Serginho. Ze hebben dan ook veel meer ervaring. Acht jaar geleden is Retimbrar opgericht door de Uruguayaan Andrés 'Pancho' Tarabbia. Deze percussionist woonde al een tijd in Portugal en wilde de ritmes en vergeten percussie-instrumenten nieuw leven in blazen. Langzaamaan veranderde de drumband die voornamelijk op de straten van Portugal speelde, in een volwaardige band met zang, fluiten en snaren, en nog steeds veel percussie. Dit jaar is hun eerste album 'Voa Pé' verschenen. Hun enthousiasme is echt aanstekelijk. Het publiek gaat gretig in op het verzoek om een rondedans te maken. Het veld ziet er prachtig uit met kringen van verschillende diktes die links- of rechtsom draaien. Na afloop laat Tiago Manual Soares, vóórdat ik met Sara Yasmine spreek, me een paar bijzondere instrumenten zien.

Op de derde dag ga ik naar het concert van Filho da Mãe, een soloproject van Rui Carvalho. Het is in het auditorium van het culturele centrum. Een perfecte setting voor intieme optredens. Carvalho is een undergroundfiguur die uit de stevige rockscene komt. Hij heeft een drietal albums om zijn naam staan, de laatste ‘Mergulho’ is dit jaar gereleased. Hij betreedt het podium in een korte broek. Als hij speelt leunt hij naar achter en zwenken zijn knoestige knieën van links naar rechts. Hij heeft een aparte speelstijl. Virtuoos maar slordig plukken zijn vingers aan de snaren en zoeken zijn voeten naar de pedalen. Met een loopstation bouwt hij sculpturen die hij abrupt weer afbreekt. Maar dat doet hij allemaal lekker expres. Na afloop spreek ik met hem en begrijp ik waarom.

Norberto Lobo is ook al zo’n apart figuur. Net als Filho da Mãe speelt hij sologitaar met pedalen. Ook hij staat geprogrammeerd in  het auditorium. Als solist heeft hij een aantal albums op zijn naam staan, maar hij speelt ook vaak samen, zoals eerder dit jaar op het Rewire Festival in Den Haag met João Lobo en sextet, of met Lula Pena. In het optreden verdwijnt hij achter een muur van noise geproduceerd door zijn gitaar en effecten. Als de muur zichtbaar zo zijn, zou je niet eens vermoeden dat hij een gitaar bespeelt. In het gesprek dat ik vooraf aan het concert met hem hebt verschuilt hij zich achter een andere muur, zijn zonnebril. Op alles wat ik vraag geeft hij minimale antwoorden. Maar ik vergeef deze lieve nerd die niet veel woorden wil vuilmaken aan het mooiste wat er ter wereld is: gitaarspelen!

Natuurlijk heb ik niet alle Portugese artiesten kunnen zien. Sommigen stonden om 4 uur ’s ochtends geprogrammeerd. Toen lag ik al op één oor. Het was wel grappig dat ik twee keer twee dezelfde soort artiesten sprak die toch wel heel veel van elkaar verschilden. De eerste twee: Criatura en Retimbrar die het belangrijk vinden om iets met de rijke muziektraditie van Portugal te doen. Misschien ook wel om aan de buitenwereld te laten zien dat er meer in Portugal te beleven is dan fado. En de twee soloartiesten Filho da Mãe en Norberto Lobo hebben een geheel eigen stijl ontwikkeld uit een universele rocktraditie, wars van allerlei conventies. Eigenlijk net zoals dit topfestival zelf.